19. júní - 19.06.2001, Blaðsíða 20

Eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur
77
ÞETTA ER ALLT I ATTINA
íí
Hún varð fyrst kvenna hæstaréttardómari á íslandi og fyrst kvenna forseti Hæstaréttar.
Hún var fyrsti formaður Jafnréttisráðs og kynnir á hinum sögufræga útifundi á Lækjartorgi 1975
þegar konur lögðu niður vinnu. Þetta eru óvenju margir toppar á ferli einnar konu, en Guðrún
Erlendsdóttir hefur þó ekki fyrir sið að hreykja sér. Hér lítur hún yfir farinn veg með 19. júní.
Dyrnar að húsi Hæstaréttar líta út eins og veggur. Enginn hurðarhúnn. Þær opnast
sjálfkrafa og fyrir innan þær er allt nýtt og hátíðlegt fyrir gest sem ekki hefur áður
átt þangað erindi. Gangarnir í húsinu eru ekki beint langir, en eftir því sem lengra
er komið inn eykst tilfinningin fyrir þvi að aldrei verði hægt að rata út aftur. Þetta
er ókunnugt hús. Og þó. Þegar komið er inn á skrifstofu Guðrúnar Erlendsdóttur
verður umhverfið allt í einu notalegt. Vegvillur hætta líka að vera áhyggj'uefni, því
að heimsókn lokinni fylgir Guðrún til dyra. Eins og íslensk húsfreyja. Á leiðinni
áttar gesturinn sig á því að húsið er fallegra en það sýndist.
Hæstaréttardómari með varalit
Nú eru liðin slétt fimmtán ár frá því Guðrún Erlendsdóttir var skiþuð dómari í
Hæstarétti Islands, fyrst kvenna. Það var 1. júlt 1986 en áður hafði hún verið
settur dómari við réttinn um níu mánaða skeiö á árunum 1982 - 3. Hún hefur
nú lengstan starfsaldur hæstaréttardómara og varð auk þess elst að lífaldri eftir
að Hjörtur Torfason lét af starfi í vetur. Sæti hans tók Ingibjörg Benediktsdóttir,
sem þar með er önnur konan til þess að taka sæti i réttinum sem starfræktur
hefur verið siðan 1920. „Við þekkjumst frá fyrri tíð, við Ingibjörg, og það er
afskaplega gott að fá hana hingað," segir Guðrún brosandi og sest bakvið skrif-
borð sitt. „í fyrstu fannst mér veran í Hæstarétti dálítið einmanaleg, ef ég á að
segja eins og er. Svipað og í lagadeildinni á sínum tíma þar sem ég fór hálf-
partinn með veggjum í aðalbyggingu Háskólans, enda iðulega eina stúlkan í
tímum. Mér fannst ég oft eiga fáa sálufélaga í náminu. Þegar ég gerðist síðar
kennari við lagadeildina, man ég hvað ég öfundaöi stelpurnar af félagsskapnum
sem þær höfðu hvor af annarri - þá voru þær orönar svo miklu fleiri." Guðrún
segist þó ekki hafa veriö lengi utangátta í húsakynnum Hæstaréttar þar sem
starfsfélagarnir tóku henni vel. „í réttinum er mjög góður andi og mér finnst
þetta allt hafa gengiö vel. Reyndar er mjög mikilvægt að gott traust ríki milli
dómaranna, því Hæstiréttur vinnur eins og einn maður. Við sitjum á sameigin-
legum fundum dagana langa og til þess að innsigla liðsheildina heilsumst við
með handabandi á hverjum morgni. Þetta er alls staðar venja hjá hæstaréttar-
dómurum og staðfestir að við látum allan hugsanlegan ágreining gærdagsins
lönd og leið og mætum nýjum vinnudegi með opnum huga.“ Kvendómarinn
fyrsti er fyrir löngu fallinn inn í hópinn, en Guðrún rifjar upp þegar hún gekk
í fyrsta sinn í dómssal með starfsbræörum sínum í réttinum, samkvæmt gild-
andi reglum. „Forseti réttarins gengur ævinlega fremstur og yngsti dómarinn
aftast. En þar sem við stöndum öll þarna í röð þyrmir allt í einu yfir mig og mér
finnst ég nauösynlega þurfa að varalita mig. „Bíðiði aðeins," kalla ég og dreg
upp varalitinn. Þá sneru allir dómararnir sér við og horfðu í forundran, því þetta
var eitthvaö sem aldrei hafði gerst. Að hæstaréttardómari skyldi þurfa að mála
á sér varirnar!" Hún hlær að þessari minningu og bætir við að töfin hafi aðeins
orðið óveruleg.
Hlaupið yfir kaflann um
kynferðisbrot
Guðrún gegnir á þessu starfsári embætti
varaforseta Hæstaréttar, og mun því sam-
kvæmt venju taka við embætti forseta næst.
„Það er að segja ef þeir kjósa mig, dómar-
arnir," segir hún kankvíslega. Verður það
þá í annað sinn sem hún gegnir starfi for-
seta Hæstaréttar, en í fyrra sinnið braut
skipan hennar blaö í sögu réttarins. Árið var
1991 og aldrei áður hafði kona verið kjörin
forseti Hæstaréttar íslands. Tímabilið var að
auki merkilegt í kvennasögulegu Ijósi, því á
sama tíma var Vigdís Finnbogadóttir forseti
lýðveldisins. „Það var einmitt eitt af mínum
ánægjulegustu verkefnum, að fá að setja
Vigdísi Finnbogadóttur í embætti forseta
árið 1992, en þá var hún að hefja sitt þriðja
tímabil í starfi. Salóme Þorkelsdóttir var þá
forseti Alþingis, þannig að þetta var söguleg
stund," segir Guðrún. Enn fjölgaði konum í
lykilstöðum árið 1994 þegar Ingibjörg
Sólrún Gisladóttir var kjörin borgarstjóri í
Reykjavík. Þessi skipan mála vakti á sinum
tíma talsverða athygli heimspressunnar og
birtust margar greinar um hlut kvenna í
stjórn landsmála á íslandi. „Já, sá eini sem
ekki var kona í hópi æðstu ráðamanna þessi
ár, varforsætisráðherrann," segir Guðrún og
kveðst vel muna eftir þeirri athygli sem
þetta valdamynstur vakti erlendis.
En það er ekki bara með setu sinni í
Hæstarétti sem Guðrún hefur tekiö þátt í að
hnika til kynjahlutföllum. Þegar hún hóf
nám við lagadeild árið 1956 var hún önnur
tveggja kvenna og var eina konan í
útskriftarhópnum árið 1961 - þá fimmta
konan frá upphafi til þess að Ijúka lagaprófi
frá Háskóla fslands. „Lögin um jafnan rétt
karla og kvenna til náms voru sett árið
1911 en þrátt fyrir það leið mannsaldur þar
18