19. júní - 19.06.2001, Blaðsíða 55

óþekkt fyrirbæri. En tískuiðnaöurinn, auglýsingabransinn og tískublöð hafa áratugum saman stuðlað að þeirri ímynd
sem hófst með Twiggy - af vannærðum stúlkum og nú síðustu ár - með sílíkon í brjóstunum. Það þarf sterk bein til að
láta þessa afskræmingu á kvenlegri reisn ekki beygja sig, þessa stöðluðu kvenímynd - fyrirsætur á Ijósmynd með tóman
svip og áhugalaus augu - grindhoraðar á valdi Ijósmyndarans. Ekki liklegar til að hafa áhuga á stjórnmálum - eða
umheiminum. Þetta eru viðmiö ungra kvenna í dag - það er ef marka má fjölmiðla. Og ef marka má fréttaskýringu þá
ætti ástæðan að vera sú að konur eru helst að fást við eitthvað svona - í megrun eða brjóstastækkun - til að ná lengra
í heimi karlanna! Og ef þær ná að segja eitthvað fréttnæmt á skjánum - þá eru þær nær undantekningarlaust undir 35
ára samkvæmt fyrrgreindri skýrslu nefndar á vegum menntamálaráðuneytisins. Konur eru úti í kuldanum þegar kemur
að því ræða alvarlegu málin og taka ákvarðanir sem skipta sköpum - líka fyrir hag kvenna. Það er vettvangur karlana.
Þetta er sú mynd sem blasir við, á skjánum og í bankanum. Karlarnir tróna efst og ráða - konurnar eru sætar að
flytja fréttir eða sitja í afgreiðslunni - búið að setja þær „gömlu" til hliöar - og áhrifin eru þau að sjálfsmynd kvenna er
önnur. Enda heyrist oft talað um „súperkonur" - og „karrferkonur" og þá átt við einhverjar sem hafa náð að komast
inn f „heim" karlanna - en þá þær eru sagðar vera „kjarnorkukonur" - „valkyrjur", „frekar" - í besta falli „duglegar"
- en ekki „bráðgáfaðar" og „skarpgreindar" eins og karlarnir. Það er einna líkast að þær hafi náð að brjótast upp úr
hinu ósýnilega „glerþaki" sakir líkamlegs atgervis en ekki vegna vitsmuna. Hver man ekki eftir Járnfrúnni? Eins og fjöl-
miðlar kölluðu Margaret Thatcher. Duglegar -
eins og þær séu að skúra sig áfram í heimi sem
þær annars eiga ekkert tilkall til. „Ofboðsleg læti
eru í þér" sagði karlrembulegur menningarviti
viö konu sem var að tjá sig um alvarleg mál á
opinberum vettvangi - án nokkurrar háreysti.
Borubrattur karl í heita pottinum hreytir til kvenna
sem ræða jafnréttismál: Það eru þið sem alið
þessa drengi upp! Hvarflar ekki að honum að
feðurnir komi þar nálægt?
Það er svolítið tragikómískt að fjölmiölar hér skuli
banda frá hendi og segjast vera endurspegla
eitthvað á meðan Evrópuráðið viðrar þungar
áhyggjur af því hvernig stöðu kvenna sé háttað -
á þjóðþingum - f ríkisstjórnum - og víðar. Það er
engin kona í forsvari fyrir rfkisstjórn í Evrópu. Sú
staðreynd í bland við þá fmynd sem er dregin
upp af konum þaggar niöur í þeim, að mati
Frank Michelmans, prófessors í lögum við
Harvard. Hann segir að óheft tjáningarfrelsi, þar
með klám, hafi þau áhrif að hefta tjáningarfrelsi
annarra. Það er ekki þaggað niður í konum með
háreysti heldur með röksemdum og áróðurs-
kenndri kvenfmynd sem sfðan hefur áhrif á sjálf-
smynd kvenna, langanir, þarfir, væntingar og
stöðu. Þeim finnst fyrir vikið þær hafi lítið til
málanna að leggja. Tjáningarfrelsiö sem verndað
er í alþjóðlegum mannréttindasáttmálum nær
yfir vítt svið. Undir það heyra frelsið til að tjá sig,
frelsið til að hafa og móta skoðun og frelsið til að
taka við og miðla áfram upplýsingum. Þetta
grundvallarfrelsi þjónar þeim tilgangi að vernda
lýðræðið og einstaklinginn til að ná þroska í sam-
félagi við aðra með reisn. Það er ekki mikil reisn
yfir fslenskum fjölmiðlum þegar hlutur kvenna er
skoðaður. Þar af leiðir að það er heldur ekki mikil
reisn yfir fslensku samfélagi þegar hlutur kvenna
er skoðaður.
Þögul hógværð, sagði Aristóteles að væri aðalsmerki konunnar en óæskilegur
eiginleiki í fari karla. Það er ekki þögul hógværð sem heldur aftur af konum nú.
Það er miklu fremur minnimáttarkennd sem stafar af því hvernig komið er fram
við þær. Þeim er haldið niðri - rétt eins og blökkumönnum var haldið aðskild-
um frá hvíta manninum heilli öld eftir að bókin um kofa Tómasar frænda dró
bandarlsku þjóðina til ábyrgðar fyrir þrælahald. Eða svo sagði Lincoln við
höfundinn Harriet Beecher Stowe, „ert þú litla konan sem hrundir þessu stríði
af stað"? (Kona sem hafði áhrif og var smávaxin f ofanálag!) Og hvað einkennir
helst vandamál blökkumanna ístórborgum Bandaríkjanna nú? Skorturá sjálfs-
trausti og þar af leiðandi samstöðu. Martin Luther King sagði í frægri ræðu árið
1963 að hann ætti sér draum um að börnin hans fjögur yrðu aldrei dæmd
vegna litarhaftsins heldur vegna persónulegra eiginleika. Hann gerði sér grein
fyrir því að það var ekki nóg að lögfesta bann við mismunun ef ekkert var gert
til að leiðrétta þann ójöfnuð sem hafði þrifist í skjóli mismununar og héldi áfram
að viögangast ef ekki væri gripið til aðgerða.
Margar konur segjast ekki vilja sjá jákvæða mismunun - jákvæðar aðgerðir til
að leiörétta þann ójöfnuð sem ríkir. „Ég vil ekki fá starfið (bara) af því að ég er
kona." Hin fleygu orð Martins Luther? Kings hafa verið notuð gegn málstaðnum
sem hann baröist fyrir (líkt og frelsi Mills); ekki síst af þeim sem vilja alls ekki
að stjórnvöld grípi til jákvæðra aðgerða til að rétta hlut blökkumanna. Réttvísin
er blind (það eru til lög í Frakklandi sem banna bæði ríkum og fátækum að sofa
undir brúm)" segja þeir helst sem kæra sig ekkert um að breyta valdahlut-
föllunum í samfélaginu - vilja að minnihlutahópar séu áfram minnihlutahópar
og konur haldi sig á mottunni. „Jafnrétti fyrir alla" - segja þessar raddir - eins
og mannkyn sé á byrjunarreit, „enga kvóta, engar aðgerðir" (dulmál yfir status quo).
Ég á mér líka þann draum að börnin mín fjögur njóti sannmælis vegna persónu-
leika og siöferöisþreks en verðí ekki útilokuö á einhverjum annarlegum fors-
endum - sem þar að auki strlða gegn jafnræðisreglu stjónarskrárinnar. Sumir
segja að eina leiðin til að berjast gegn mismunun sé með mismunun. En er það
endilega mismunun að skerast í leikinn og aðstoða þá sem eru órétti beittir?
Frelsi til að gera það sem manni sýnist svo fremi að maður skaöi ekki aðra - er
ekki frelsi ef að einstaklingurinn er neyddur til þess athæfis, tældur eða
blekktur, eins og Mill benti á. Hann var einlægur málsvari skoðanafrelsis og
benti á þær hættur sem stöfuðu af samfélagslegum fordómum og skoðana-
kúgun - þar sem einstaklingum væri hegnt fyrir að rísa gegn ríkjandi viðhorfum
eins og Sókrates var tekinn af lífi í Grikklandi til forna fyrir aö afneita þeim
guðum sem ríkiö hafði sett á stall.
53