19. júní - 19.06.2001, Qupperneq 64

hljómar yfir viðstadda guðleg rödd af himnum: „Kom hin innilegasta og kærasta brúður." Hún er höggvin „og fór með þessum pís-
larsigri til almáttugs guðs í eilffa himnaríkis fagnaði." Heilög Barbara er höggvin af föður sínum, feðraveldinu í bókstaflegum skiln-
ingi, eftir að jarlinn hefur látið skera af henni brjóstin og draga hana nakta „um hérað alþýðu manna". Eftir að mærin Fídes hefur
verið færð úr fötum og barin með vöndum „tólf sinnum af sérhverjum hundraðshöfðingjum tólf" og engin sjást „sárleiksmerki á
líkama hennar" býður keisarinn „að slíta af henni brjóstin með járnkrókum". Yngri systur hennar, þær Spes og Karitas, sleppa við
þessa tegund pínsla, enda svo ungar að þeim eru vart eða ekki vaxin brjóst. Það kemur þó ekki í veg fyrir að þær eru höggnar.
f Katrínar sögu lætur keisarinn skera brjóstin af drottningu sinni sem hafði snúist til kristni fyrir orð heilagrar Katrínar, og er hún
sögð „meidd og Ijótlega leikin". Báðar eru þær svo höggnar og úr sári heilagrar Katrínar flýtur þegar mjólk „nóglega í stað blóðs til
vitnis skírlífis hennar og lofs og dýrðar almáttugum guði." Þannig rennur oft mjólk úr sárum meyjanna og með því eru þær gerðar
mæður og meyjar í senn. Með pyndíngu brjóstanna er ráðist að móðerninu, eins og Agata segir þegar greifinn hefur látið skera
brjóstin af henni: „Þú hinn grimmasti guðs óvinur, hví skammast þú eigi að skera brjóst af konu, þar sem þú hefur sjálfur sogið
brjóst móður þinnar?" ________________________________________________________________________________________
Karlmannlegur hugur í
kvenslegu brjósti
Með afskræmingu og aflimun líkamans
eru meyjarnar sviptar kvenleika sín-
um,(*5) og flestar eru þær hálshöggnar,
sem er karllegur dauðdagi og lita má á
sem geldingarmynd, um leið og sverðið
sem þær heggur er dæmigert reðurtákn
hins karllega valds. Aðeins Lúsía og
Agnes sleppa við bæði hálshögg og af-
nám brjósta, en í staðinn eru þær
stungnar til bana á kynferðislegan hátt.
í Lúsíu sögu er þessu lýst sem eins
konar fjöldanauðgun, en „þá veittu vinir
jarlsins meyjunni sár“. I Agnesar sögu
lætur dómarinn „spjóti leggja í brjóst
meyjarinnar, og helgaði guð sér hana
brúði og píslarvott." Meyjarnar eru mjög
ungar, níu ára til fimmtán ára. Þær eru
á mörkum þess að vera börn og konur,
„Meyjamar hafna kynlífi við karla þvíþær eiga sér biðil á himnum sem þær dreymír um.
Hér má sjá bænastund klausturkvenna sem bfða þess að komast til frelsara síns."
og með aftöku þeirra er kvenleikinn drepinn í
fæðingu. í lýsingu meyjanna fer fram undarleg
kynjablöndun, þvi að bæði ( píslum og dauða eru
þær á vissan hátt karlgerðar. Þetta kemur hvað
eftir annað fram í máli sagnanna. Þegar heilög
Margrét hefur sigrast á djöflinum í myrkvastof-
unni undrast hann mjög og fer að efast um kyn-
ferði hennar: „Eigi veit ég hvað ég skal til taka er
mær ein hefur yfir mig stigið. Mér þætti ekki til
koma ef karlmaöur hefði þetta gert." Speki þeirra
kemur heldur ekki frá þeim sjálfum heldur karl-
legum guði: „Eigi ætla eg mannlega tungu mega
mæla slíka speki og skynsemi, heldur hygg eg að engill guðs mæli fyrir munn þinn,"
segir bróðirinn við heilaga Cecilíu. Þegar systurnar Fídes, Spes og Karítas standa
frammi fyrir keisaranum biðja þær Jesú að hann gefi þeim „nóga orðagnótt að svara
þessum keisara". Þegar móðirin sér Karítas dóttur sína albúna til písla mælir hún með
fagnaði: „Gerstu, dóttir mín, karlmannleg, þótt þú sért ung mær." Skýrast kemur þetta
fram í lýsingu heilagrar Katrínar sem er lærðust þeirra allra. Þegar hún gengur sjálfviljug
í hof konungsins til að mótmæla skurðgoðavillu hræðist hún í fyrstu, en tekur síðan fyrir
guðs miskunn „karlmannlegan hug í kvenslegu brjósti". Og þegar hún fer að íhuga
áhyggjufull „hversu hún skyldi skipa málsendum sínum" gagnvart meistara speking-
anna fimmtíu þá vitrast henni engill guðs „og með guðs miskunn fékk hún sigrað
hann". Hún kvíðir píslunum en lofar guð „af öllu hjarta" og „tók þegar að hafa karl-
mannlegan hug í kvenslegu brjósti". Þannig standast meyjarnar ekki píslirnar vegna
styrks frá sjálfum sér, heldur vegna þess að guð hefur blásið þeim karlmannshug í
brjóst. Þannig má í sögunum sjá ákveðinn tvískinnung. Um leið og þærfjalla um konur
sem eru í uppreisn gegn valdinu, neita samfélagslegum hlutverkum og láta ekki kúgast,
veltir frásögnin sér upp úr pyndingum þeirra af áhuga sem nálgast kvalalosta. Pfslirnar
eru guði bæði þóknanlegar og hagstæðar, og undir þær gangast meyjarnar auðmjúkar
og fúsar, ef ekki „lystandi" eins og heilög Barbara. Aðeins með því að láta pynda
líkama sinn og svipta sig kvenleikanum komast meyjarnar til síns himneska brúðguma,
( það góða samfélag sem þær þrá, nýtt feðraveldi á himnum. •
(* 1) Vitnaö til eftir Elisabeth Bronfen, Over Her Dead Body. Death, Femininity and the Aesthetic. New York, Routledge, 1992, bls. 59. Sjá einnig Poe, „ The Philosophy
of Composition" (1846).
(*2) Sögurnar eru í Heilagra manna spgur. Fortæiiinger om hellige mænd og kvinder efter gamle haandskrifter I. Udg. C. R. Unger. Christiania 1877. Útgáfan er
stafrétt en tilvitnanir eru hér færöar til nútímamáls. Aöeins ein heilagra meyja saga hefur veriö gefin út meö nútímastafsetningu. Sjá Sigurveig Guömundsdóttir, Heilög
Barbara, Barbörusjóöur, 1981. Um stööu sagnanna í íslenskum trúarbókmenntum, sjá grein Ásdísar Egilsdóttur, „Kvendýrlingar og kvenímynd trúarlegra bókmennta á
íslandi." Konur og kristsmenn. Þættir úr kristnisögu íslands. Ritstj. Inga Huld Hákonardóttir. Reykjavík: Háskólaútgáfan, 1996.
(*3) Nokkrar sögur afheilögum meyjum fjalla um skækjur sem snúa baki við líferni sínu og taka upp meinlætalifnaö. Þær eru ekki teknar af lífi, heldur veslast þær upp
af vökum og sulti. Skækjulifnaöur er ranghverfa skírlífis og kunna þessar sögur aö einhverju leyti aö vera skopstælingar á sögunum um hreinu meyjarnar. Sjá grein mína
„Confessio Turpissima. Um skriftamál Ólafar ríku Loftsdóttur." Ný Saga 1999, einkum bls. 11-12, um Maríu sögu egypsku, og bls. 15 nm um Thaisarsögu og Pelagíu
sögu. Þaö er athyglisvert aö María mey kemur aldrei viö sögu hreinu meyjanna sem eru eingöngu í sambandi viö hinn þríeina karlguö, fööurinn, soninn og
heilagan anda. María mey kemur hins vegar oft fyrir í þeim sögum sem fjalla um eiginkonur eöa skækjur.
(*4) Þetta má einnig sjá í íslendingasögum, en meö öfugum formerkjum, þar sem konur eru þar fulltrúar heiöninnar, karlar kristninnar. Þegar Þjóöhildur, kona Eiríks
rauöa í Eiríks sögu, hefur tekiö kristni neitar hún aö samrekkja manni sínum, en þaö gera einnig þær fáu heilögu meyjar sem eru giftar, eins og t.a.m. heilög Cecilía. Sjá
grein mína: „ Grey þykir mér Freyja: Konur, kristni og karlveldi í íslenskum fornbókmenntum." Fyrir dyrum fóstru. Greinar um konur og kynferði f íslenskum fornbók-
menntum. Reykjavík: Rannsóknastofa f kvennafræöum, 1996. Greinin er einnig í Konur og kristsmenn.
(*5) / Svarfdæla sögu er Yngvildi fagurkinn misþyrmt á hliöstæöan hátt. Andstætt heilögu meyjunum gefst hún upp og beygir sig undir kvalara sína. Um nánari um-
fjöllun sjá bók mína, Máttugar meyjar. íslensk fornbókmenntasaga. Reykjavík: Háskólaútgáfan, 1993, bls. 147-152.