19. júní - 19.06.2001, Side 44

Barbara Björnsdóttir dregur fram marga áhugaveröa fleti og túlkanir, í ritgerð sinni, á því hvernig ákvörðun refsingar er háttað í
heimilisofbeldismálum. Hún nefnir þætti sem gefa heimild til refsilækkana eða jafnvel niðurfellingar svo sem það sem kallað er
„samþykki" en með því er átt við að þolandi leggi sig sjálfviljugur í hættu, að líkamsárásin hafi átt sér stað í áflogum eða að sá sem ráðist
er á mun hafa átt upptökin með ertingu.
Aðeins 2% kæra!
Samkvæmt ársskýrslu Samtaka um kvennaathvarf árið 1999 leituðu þangað 298 konur, þar af 117 þeirra til dvalar en 181 í viðtöl.
Á árinu dvöldu einnig 80 börn I athvarfinu. Aðeins 2% kvennanna kærðu ofbeldið til lögreglunnar. Samkvæmt ársskýrslu
Ríkislögreglustjóra árið 1999 voru 608 einstaklingar kærðir fyrir líkamsárás og - meiðingar af þeim voru 92.4% karlar og 7.6%
konur. Árið 1997 voru 525 mál flokkuð sem heimilisófriður í dagbók lögreglunnar, þar af voru 162 skráð á málaskrá lögreglunnar.
Eins og gefur að skilja er erfitt að lesa úr þessum tölum raunverulega tíðni heimilisofbeldis þar sem stór hópur kvenna leitar sér
aldrei hjálpar. Umfangsmikil rannsókn á ástæðum, afleiðingum og umfangi heimilisofbeldis gegn konum og börnum var gerð á
vegum dómsmálaráðuneytisins árið 1997. Þar kom fram að tæplega 350 konur höfðu verið beittar ofbeldi sl. 12 mánuði af hálfu
núverandi/fyrrverandi eigin/sambýlismanni en 750 konur sögðust hafa þurft að líða það oftar en einu sinni og er það talið benda til
þess að þær búi viö ofbeldi. Niðurstöður sýndu að engir aðgreinanlegir samfélagshópar kvenna verða frekar fyrir ofbeldi af hálfu
núverandi eða fyrrverandi maka. Rannsóknin þótti benda til að heimilisofbeldi væri hér alvarlegt vandamál líkt og annarsstaðar í
veröldinni.
Heimilisofbeldi er mannréttindabrot
Á alþjóöaþingi kvenna gegn ofbeldi sem haldið
var á Spáni í nóvember s.l. lýsir talskona ástand-
inu í heiminum og segir að á 9. hverri sekúndu
sé kona barin af maka sínum í Bandaríkjunum,
á hverju ári séu 6000 stelpur umskornar, 5000
kvenna myrtar vegna heimamunda á Indlandi
og 15000 kvenna nauögað á einu ári í stríði í
Rwanda. Heimilisofbeldi var fyrst skilgreint sem
mannréttindabrot á alþjóðavettvangi á mannrétt-
indaráðstefnu Sameinuðu þjóðanna árið 1993. Á
ráðstefnunni voru ríkisstjórnir hvattar til að grípa
til aðgeröa til að reyna að sporna við ofbeldi gegn
konum og tekið fram að ekki megi réttlæta of-
beldiö með vísan til siða, menningar og trúar. Á
jafnréttisráðstefnu Evrópuráðsins í Róm, sama
ár, var tekið í sama streng og gefin út yfirlýsing
um aðgerðir til að draga úr heimilisofbeldi í
Evrópu. i fyrrnefndri skýrslu um aögerðaráætlun Evrópuráðsins árið 1997 er
stefnt að því sem kallast „zero tollerance" en það felur í sér að ekkert form
ofbeldis sé viðunandi. i fyrrgreindri skýrslu dómsmálaráðherra til Alþingis
kemur fram hvernig þessu markmiöi var hrint í framkvæmd hjá lögreglu
Lundúnarborgar. Hún tók upp breytt vinnulag og ítarlegar starfsreglur og lagði
í þeim tilgangi áherslu á eftirfarandi atriði: Meginskylda lyti að því að vernda
brotaþola og börn gegn frekari árásum, heimilisofbeldismál skyldu hljóta sömu
meðferð og önnur ofbeldisbrot, áhersla skyldi lögð á heimildir til handtöku, ekki
skyldi lengur reynt að sætta árásarmann og brotaþola og eftirlit með því hvernig
stefnu stjórnvalda væri fylgt eftir í framkvæmd skyldi vera stöðugt. Sýnt þykir að
þessi yfirlýsta stefna hefur breytt viðhorfum lögreglumanna til heimilisofbeldis
og þeir litu slík mál alvarlegri augum í kjölfarið. Á alþjóðaþinginu á Spáni sagði
Rosa Logar, félagsráðgjafi frá Austurríki, hvernig lögum var breytt í Austurríki í
kjölfar þess að heimilisofbeldi var skilgreint sem mannréttindabrot. Lagabreyt-
ingin fólst í því að lögreglan fékk heimild að fjarlægja ofbeldismanninn af heim-
ili og honum bannað að nálgast það í a.m.k. 10 daga með kost á framlengingu
skyldi fórnarlambið kjósa þess. Á tveimur árum hefur þessu veriö beitt í 5000
tilvika. Þegar karl er fjarlægður af heimilinu hefst umfangmikill ferill þar sem
haft er samband við konuna innan 24 tíma af miðstöð í grenndinni.
Meginmarkmið hennar er að veita konunni styrk og aðstoð og að stuðla að
samvinnu lögreglu, dómstóla, saksóknaraembættinu, kvennaathvarfa og
annarra sem að þessum málum snúa. Ofbeldismanni er einnig boðið uppá
ýmis úrræði til að bæta hegöun sína.
Goðsagan um heimilisofbeldi
Julie E. Gurdin mannræðingur segir, í bók sinni Motherhood, Patriarchy and
the Nation: Domestic Violence in lceland frá árinu 1996, að konur séu
fórnarlömb bæði heimilisofbeldis og þess hvernig meðferð heimilisofbeldið er
háttað í laga- og réttarkerfinu. Hún telur að karllægni samfélagsins (sexism) sé
orsök heimilisofbeldis og jafnframt ástæða þess að ekki sé litið á það alvarlegri
augum líkt en raun ber vitni, hvorki hjá yfirvöldum né í samfélaginu í heild.
Julie telur það nauðsynlegt að skoða heimilisofbeldi útfrá raunverulegri stöðu
kynjanna í samfélaginu.
í BA ritgerð sinni í guðfræði, frá árinu 2000, gerir Guðrún Karlsdóttir
goðsögum um konur sem beittar eru ofbeldinu góð skil. Hún telur þær aftra
konum að leita sér hjálpar og draga um leið athyglina frá ofbeldismanninum og
glæpnum. Hún bendir á að sjálft orðið „heimilisofbeldi" á íslensku líkt og í
öðrum tungumálum feli kyn gerandans. Goðsagnirnar eru til að mynda þær að
ákveðnar manngeröir kvenna séu líklegri til að vera beittar ofbeldinu, margir
teiji að heimilisofbeldi séu fátíð, stundum eigi konan það skilið að vera barin,
að hún sé haldin sjálfseyðingarhvöt, að ástandið geti varla verið svo slæmt fyrst
42
i