19. júní - 19.06.2001, Blaðsíða 45

hún fer ekki og að heimilisofbeldið sé einkamál. Hún segir að þau gildi sem
konum séu innrætt allt frá fæðingu s.s. hógværð, undirgefni.sjálfsafneitun,
hlýðni o.s.frv. stuðli að því að þær ílengist með ofbeldisfullum maka. Hún telur
að krafan um að eignast eiginmann og fjölskyldu ýti ekki síöur undir það.
Goðsagnir um konur í slíkum aðstæðum beina athyglinni að konunni sem ein-
staklingi en ekki að því rótgróna gildismati um hefðbundin hlutverk kynjanna
sem ofbeldið nærist á.
Útfrá því efni sem ég skoöaöi tókst mér aö átta mig á því hversvegna bæði
réttlætis- og siðferðiskennd minni var misboðíð í lok október sl. og skilja á minn
hátt hvernig og hvar misréttið leynist.
Lögin byggja á þeim misskilningi eða óskhyggju að jafnrétti sé náð og því er
ekkert sérákvæði sem nær yfir heimilisofbeldi. Það er eðlismunur á því að vera
kona sem býr við kúgum og stöðuga ógn um andlegt eða líkamlegt ofbeldi frá
degi til dags eða að vera karl sem ráðist er á úti á götu tilviljunarkennt. Félags-
menningar, og fjárhagslegur mismunur kynjanna eru meðal þeirra þátta sem
staðsetja konur lægra í metorðastiga samfélagsins í samfélaginu almennt. Mér
finnst það kaldhæöið að sjálf lögin sem tryggja eiga konum og körlum jafnan
rétt stuðli af mismunun þeirra í raunveruleikanum.
í réttarkerfinu er lögunum svo beitt í heimilisofbeldismálum en tekið tillit til
friðhelgi heimilisins á sama tíma. Sum ákvæðanna sem eiga við refsilækkanir
eða niðurfellingu eru að mínu mati ónothæfar í heimilisofbeldismálum í Ijósi
valdamuns kynjanna, mismunandi líkamsstyrks og þeirra flóknu tilfinninga-
tengla sem ríkja á milli þolanda og geranda. Þó eru þau góð og gild við aðrar
aðstæður. Þau atriði sem tiltekin voru sem refsilækkanir hér að framan,
höfuðáverki, afbrýðisemi, hár aldur, aðstæður, að hafa ekki áður gerst sekur um
ofbeldisverknað og játning finnast mér einkennilegar í Ijósi mismunandi
reynsluheims kynjanna sem mótaður er af samfélaginu. Mér þætti athyglisvert
að vita hvort þessar refsilækkanir gætu verið teknar til greina í ofbeldi utan
heimila. Ég get ekki betur séð en ofbeldi gagnvart núverandi eða fyrrverandi
eigin-/sambýliskonu sé réttlætanlegra undir vissum kringumstæðum.
Þyngd refsinga finnast mér að engu leyti endurspegla alvarleika glæpsins, né
vera í samræmi við refsidóma í annarskonar málum t.d. fjármálasvikum.
Refsidómarnir í heimilisofbeldismálum hér að ofan gefa mér það ekki á til-
finninguna að réttarkerfið fordæmi slikt hátterni.
Lögreglan vinnur útfrá lagarammanum en tekur sérstaklega tillit til þess að
heimilisofbeldismál séu erfiö og vandasöm úrlausnar og fá þau því ólíka og lík-
lega mýkri meðferð hjá lögreglu. Hún telur heimilisofbeldi einkamál fjölskyld-
unnar en hefur heimild til að skerast f leikinn ef barn eða dýr er í hættu. Mér
sýnist fórnarkostnaður friðhelgi heímilisins vera býsna hár ef ofbeldi innan þess
líðst og þegar það er afgreitt sem einkamál heimilisins. Konan þarf sjálf að kæra
og má draga til baka hvenær sem er á ferlinu. Þetta sýnir skilningsleysi á eðli
kúgunarsambands í Ijósi valdamuns. Viðhorf hennar til þessa ofbeldis virðist þó
vera að breytast til batnaðar.
Heimilisofbeldi virðist landlægt í öllum löndum heims þ.a.l. var það skilgreint
sem mannréttindabrot fyrir um 8 árum siðan. Sum þjóðlönd virðast hafa tekið
yfirlýsinguna alvarlega sbr. vinnureglubreytingar hjá Lundúnarlögreglunni og
breytti lagaramminn í Austurríki og meðtekið hugmyndina um „zero tollerance"
eða að ekkert form ofbeldi sé viðunandi.
Samfélagiö virðíst klofið í afstöðu sinni til heimilisofbeldis og bæði fordæmir
það og réttlætir í senn í formi goðsagna. Iðulega er sjónarhorni beintað konunni
sem lætur bjóða sér kúgun og ofbeldi en litið er framhjá þeim þáttum sam-
félagsins sem eiga sök að máli. Ef ofbeldi er skoðað í Ijósi valdamuns kynjanna
litur það allt öðruvísi við og hjálpar til við að skilja ástand kvenna og einnig karl-
anna. Svörin við hinum lífsseigu goðsögnum sem Guðrún Karlsdóttir taldi upp
hér að framan er að konur sem eru beittar ofbeldi á heimilum eiga fátt
sameiginlegt fyrir utan það að vera mótaðar af hugmyndum karllægs samfélags,
14 % íslenskra kvenna hafa einhverntímann á ævinni verið beittar ofbeldi af
hálfu fyrrverandi eða núverandi maka, það þykir mér síður en svo fátítt, mér
finnst þriðja goðsögnin ekki svaraverð, ég get ímyndaö mér að sjálfeyðingarhvöt
geti verið fylgifiskur kúgunar og ofbeldis en ekki
orsök þess, í samhengi við þær kvenlegu
dyggðir sem konum er innrætt er auðveldara að
skilja af hverju konur ílengjast í sambandi við
ofbeldismenn og að lokum þá er heimilisofbeldi
ekki einkamál heldur mannréttindabrot.
Eftir skoðun á heimilisofbeldi í víðu samhengi
skil ég ástæðurnar sem liggja að baki vægs
fangelsisdóms í frétt Morgunblaðsins 19. októ-
ber sl., ástæðuna fyrir því að lögreglan ætlaði að
láta sér nægja að „ná tali af" árásarmanninum
og ástæður þess að konur sem ég þekki
samþykkja að því er virðist kúgun og ofbeldi í
ástarsamböndum sínum. Það þýðir samt ekki
það að réttlætis- og siðferðiskennd minni sé
ekki ennþá misboðið. Ég tel nauðsynlegt að
heimilisofbeldi sé skoðað í samhengi við raun-
verulega stöðu kynjanna í samfélaginu og sem
mannréttindabrot til að réttlæti geti verið þjónað
á öllum vígstöðvum. Ég bind vonir mínar við að
aðgerðir líkt og hjá lögreglunnar í Lundúnum og
í lagabreytingum í Austurriki munu reynast for-
dæmi sem aðrar þjóðir þ.á.m. ísland munu
fylgja í framtíðinni.
Heimildir
Skýrsla dómsmálaráðherra um meöferö heimilisofbeldismála í dóms-
kerfinu. (1997-98) http://www.althingi.is/altext/122/s/1384
Skýrsla dómsmálaráöherra um forvarnir gegn heimilisofbeldi, hjálpar-
úrræði fyrir þolendur og meðferöarúrræöi fyrir gerendur.
(1997-98) http://www.althingi.is/altext/122/s/1382
Skýrsla dómsmálaráöherra um meðferö heimilisofbeldismála hjá
lögreglu. (1997-98) http://www.althingi.is/altext/s/1383
Morgunblaðiö (2000 19. október).
Afleiöingar vinnuslyss taldar til málsbóta.
Morgunblaöið (2000 21.október). Braut Bein í andliti konu sinnar
Brynhildur Flóvens (munnlega heimild, nóvember 2000)
Barbara Björnsdóttir (1999). Heimilisofbeldi.
Óbirt kandidatsritgerð:Háskóli Islands, Lagadeild.
Guðrún Karlsdóttir (2000). Sannleikurinn gerir okkur frjáls: heimilis-
ofbeldi gegn konum. Óbirt lokaritgerö: Háskóli Islands, Guðfræðideild.
Gurdin, Julie E. (1996). Motherhood, Patriarchy and the Nation:
Domestic Violence in lceland. I Images of Contemporary lceland: every
day lives and global contexts, Gísli Pálsson og Paul Durrenberger (ritstj.).
lowa city: University of lowa Press.
Samtök um Kvennaathvarf (1999). Ársskýrsla. Reykjavík:
Kvennaathvarf.
Ríkislögreglustjórinn (2000). Árskýrsla Ríkislögreglustjórans:
http://www.logreglan.is/police.nsf/pages/skyrslur
43