Frjáls verslun - 01.04.2001, Qupperneq 22

EFNAHAGSMÁL GENGI KRONUNNflR
„Þjóðarsátt" á Vinnumarkaði Á árunum í kringum 1989 gerðu
Islendingar svonefnda þjóðarsátt um að koma verðbólgunni
niður. Kjarninn í þjóðarsáttínni var að allir launþegar sýndu þol-
inmæði gagnvart þegar fram komnum verðhækkunum - en
gegn þvi að fyrirtæki gusuðu ekki ókomnum verðhækkunum
út í verðlagið. Þjóðarsáttín náðist vegna þess að fólk mat það
meira að halda vinnunni en fara í hart! Fyrirtækin mátu það
sömuleiðis meira að lifa af en setja sér háleitar kröfur um hagn-
að. Á þessum tíma var ekki kominn virkur hlutabréfamarkaður
á Islandi.
Minni hagnaður fyrirtækja vegna gengistaps Hér er fullyrt að
gengislækkun krónunnar, sem gusað sé út i verðlagið, gangi út
á að flytja fé frá almenningi - í gegnum lækkun raunlauna - tíl
fyrirtækja. En hvernig má það þá vera að hvert fyrirtækið af
öðru sýni þá um þessar mundir versnandi afkomu og útskýri
það m.a. með gengistapi á síðasta ári? Þau hafa ekki verið nægi-
lega snögg að hækka verðið og tekið skellinn þar með á sig. En
skoðum þetta betur. Gengisfall kemur ekki öllum fyrirtækjum
á innanlandsmarkaði tíl góða. Fyrir það fyrsta fer það eftír því í
hversu mikilli samkeppni viðkomandi fyrirtæki er og ekki síð-
ur hversu skuldugt það er. Fyrirtæki, t.d. iðnfyrirtæki sem er
skuldugt og neyðist til að hækka verð vöru sinnar vegna geng-
istaps af erlendum lánum, getur hæglega tapað sölu til annars
nemur. Ef gengistap, sem „leysist úr læðingi“ á næstu tíu árum,
er allt gjaldfært á sama ári, vaknar sú spurning hvort ekki þurfi
þá líka að færa með einhverjum hættí þær viðbótartekjur í fram-
tíðinni sem gengislækkunin aflar. En samkvæmt hagfræðinni er
„eign“ eitthvað sem gefur af sér tekjur í framtíðinni. Eignfærsla
gengistaps samræmist hins vegar ekki gerð verðbólgureikn-
ingsskila þar sem eignir eru endurmetnar samkvæmt verðlags-
forsendum. Ef gengismunur yrði einnig eignfærður telja endur-
skoðendur að um ofmat eigna gætí orðið að ræða og það sé í
andstöðu við almenn varkárnissjónarmið. Víða í nágrannaríkj-
um okkar, þar sem verðbólgureikningsskilum er ekki beitt, er sá
háttur hafður á að fyrirtæki eignfæri gengistap vegna lána og af-
skrifi það á nokkrum árum í takt við niðurgreiðslu lánsins.
Frjáls gjaldeyrisviðskipti Helsta breytingin, sem orðið hefur á
gjaldeyrisviðskiptum Islendinga á undanförnum árum, er sú að
þau eru núna ftjáls. Fullt frelsi komst á í flármagnsflutningum í
ársbyijun 1995 og vaknaði þá strax sú spurning hvort ekki yrði
um meira útstreymi gjaldeyris að ræða en innstreymi. Því var þá
svarað af hálfu Ijármálafyrirtækjanna að hærri raunvextir hér á
landi en erlendis kæmu í veg fyrir Jjárflótta og leiddu tíl aukins
innstreymis. Sú hefur ekki orðið raunin. Gjaldeyrisviðskiptí þjóð-
arinnar fara fram á millibankamarkaði Seðlabankans. Hann tók
formlega til starfa um mitt árið 1993. Breytingar voru gerðar á
Gengisfellingar ganga út á að flytja fé frá almenningi til fyrirtækja. Fyrirtækin standa þá í heildina séð betur á eftir - og
almenningur óbeint með því að atvinna styrkist og fleiri eygja von um vinnu, en á lægri raunlaunum.
innlends fyrirtækis sem skuldar lítíð. Velji það þá leið að hækka
ekki verð vöru sinnar myndast tap sem gengistapinu nemur.
Staða þess gagnvart innfluttum vörum hefur engu að síður
styrkst og ætti það fyrir vikið að fá aukna sölu í magni og geta
þannig dregið úr gengistapinu. Mjög skuldug fyrirtæki eru
raunar alltaf veikari fyrir í samkeppninni - hvort sem gengið fell-
ur eða ekki. Fyrirtæki, sem selja eingöngu erlendar vörur og
eru með lán sín í erlendri mynt, eru upp við vegg; geta ekkert
annað gert en að hækka verð vörunnar þegar gengi krónunnar
lækkar, ella verða þau fyrir stórfelldu gengistapi sem dregur úr
þeim vígtennurnar á skömmum tíma. Þessi fyrirtæki sýna
gengistap í ársreikningum sínum núna. Þau hafa einfaldlega
ekki verið nógu snögg að bregðast við. Þau hafa hugsanlega
verið búin að selja vöruna þegar að gjalddaga kom erlendis - en
veltuhraði birgða hjá mörgum fyrirtækjum er í kringum 60 dag-
ar. Það er því augljóslega illt í efni hafi gengið hrapað tveimur
dögum fyrir gjalddaga vörukaupanna. Það sama er uppi á ten-
ingnum vegna afborgana af erlendum lánum ef gengið hrapar
skömmu fyrir gjalddaga afborgana.
Ætti að „eignfæra" gengistap af lánum? Hægt er að velta því
fyrir sér hvort gjaldfæra eigi gengistap af erlendum lánum strax,
eða hvort dreifa eigi tapinu á liftíma lánsins, t.d. tíl 10 ára. Geng-
istap af afborgun láns er auðvitað strax bókfært. En hafi
skuldastabbinn - sem er tíl 10 ára - allur hækkað um t.d. 200 millj-
ónir vegna gengishraps krónunnar verður að horfa svolítíð í
gegnum slíkt tap þegar staða fyrirtækisins er metín eftir slika
gjaldfærslu. Hvað ef t.d. engin afborgun hefur farið fram af lán-
inu og gengishrapið á eftir að ganga aftur tíl baka? Yarðandi út-
flutningsfyrirtæki gæti önnur hugleiðing verið á þá leið að geng-
isfelling skapi að öllu jöfnu meiri tekjur en skuldahækkuninni
honum um mitt ár 1997 þegar tekin var upp viðskiptavakt, þ.e.
viðskiptabankarnir urðu viðskiptavakar með gjaldeyri. Veltan á
gjaldeyrismarkaðnum er margföld á við fjárlög ríkisins sem og
viðskiptí með hlutabréf á Verðbréfaþingi. Gjaldeyrismarkaðurinn
er stærsti markaður á Islandi en þykir samt ekki nægilega djúp-
ur að matí margra. Velta síðasta árs var 768 milljarðar. Það sem af
er þessu ári hefur veltan þar verið 405 milljarðar (þ.e. 18. maí sl.).
Metviðskiptí voru á markaðnum „svarta miðvikudaginn“ 2. maí
sl. þegar þau urðu yfir 36 milljarðar.
Framvirkir gjaldeyrissamningar Með tílkomu aukins frelsis í
gjaldeyrisviðskiptum hefur notkun framvirkra gjaldeyrissamn-
inga aukist verulega á síðustu árum. I framvirkum gjaldeyris-
samningi er ákveðið í dag verð á gjaldeyri tíl afhendingar og
greiðslu á ákveðnum degi í framtíðinni. Vissulega hljóta allir að
spytja sig hvort góður stjórnandi í fyrirtæki, sem er í miklum við-
skiptum við útlönd, geti ekki forðast gengistap með því að láta
fjármálastjóra sinn einbeita sér að gerð framvirkra gjaldeyris-
samninga tíl „að tryggja" a.m.k. innkaupaverðið í stórinnkaup-
um. Það sem aftrar sjálfsagt mönnum frá þvi að gera framvirka
samninga í meira mæH er kostnaðurinn við þá. Menn meta þá
stöðuna svo að ódýrara sé að taka skellinn þegar gengið hrapar
en að gera stöðugt kostnaðarsama framvirka samninga.
En hvort sem krónan er ónýt eða ekki þá verða allir jafn hissa
þegar gengi hennar lækkar. Raunar getur gengi „ónýts gjaldmið-
ils“ aldrei orðið annað en lágt og farið lækkandi. En menn skyldu
gefa framleiðni framleiðsluþáttanna tveggja - vinnuafls og ljár-
magns - meiri gaum, hæfileika þjóðarinnar tíl að framleiða ódýrt
og hagkvæmt og standast öðrum þjóðum snúning í þeim elhum.
Þangað til, á meðan þjóðin eyðir stöðugt meiri gjaldeyri en hún
aflar, getur risið á gömlu góðu krónunni aldrei orðið hátt! BIi
22