Frjáls verslun - 01.07.2003, Blaðsíða 35

GESTAPENNI UIVl FJÁRMÁL
Ætla má að erlendir fjárfestar hafi keypt íslensk skuldabréf fyrir a.m.k. 60 milljarða króna á
síðustu tveimur árum og eigi nú allt að 20% af heildarútgáfu ríkistryggðra skuldabréfa.
Sigurjón Þ. Árnason, bankastjóri Landsbankans, fjallar
um lækkun vaxta á Islandi og segir engan vafa leika á
því aö innkoma erlendra jjárfesta eigi einn stærsta
þáttinn í því ab vextir hafi lœkkað á síbustu misserum.
Efdr Siguijón Þ. Arnason Mynd: Geir Olafsson
Véxtir á Islandi hafa löngum verið töluvert hærri en í
nágrannalöndunum. Vaxtamunur í dag er í kringum 3%
hvort sem litið er á óverðtryggða skammtíma- eða lang-
tímavexti. Á mælikvarða stýrivaxta Seðlabankans hér heima og
seðlabanka viðskiptalandanna fór vaxtamunur hæst í rúm 7% á
seinni hluta ársins 2001, en var á tímabilinu frá 1994 til 1996 tölu-
vert undir því sem hann er í dag.
Vaxtamunur á milli landa Þegar ríkisskuldabréf eru borin sam-
an á miiii landa kemur einnig í ljós mikill vaxtamunur. Fjárfestar
kreflast í dag 7,25% vaxta af óverðtryggðum skuldabréfum sem
íslenska ríkið gefur út í íslenskum krónum til 10 ára, en aðeins
4,6% vaxta af sambærilegum skuldabréfum í Bandaríkjunum og
4,2% af skuldabréfum á evrópska myntsvæðinu.
Þessi mikli vaxtamunur er nátengdur íslensku krónunni, en
það sést best á því að þegar íslenska ríkið tekur lán í útlöndum,
og þá í erlendri mynt, eru lánskjörin mun betri en hér heima og
vaxtamunur á þann mælikvarða langt innan við 1%. Þetta þekkja
íslensk fyrirtæki einnig vel. Ef þau ráðast í erlenda lántöku þá
eru vaxtakjörin allt önnur og lægri en þeim býðst í íslenskum
krónum. Erlendri lántöku fylgir hins vegar áhætta vegna
óstöðugs gengis íslensku krónunnar, sem getur reynst kostn-
aðarsamt á stundum.
Opnun íslensha fjármagnsmarkaðarins Þráiát verðbóiga, póii-
tísk afskipti og smæð gjaldeyrismarkaðarins hefur gert það að
verkum að íslenskur Jjármagnsmarkaður þróaðist á margan
hátt með öðrum hætti en meðal annarra vestrænna ríkja. Mark-
aðurinn hefur enn í dag ýmis einkenni sem eru sérstök í alþjóð-
legum samanburði. Víðtæk verðtrygging, mjög nýleg einka-
væðing bankanna og ríkisrekstur almenna húsnæðislánakerfis-
ins eru meðal þessara einkenna.
I kjölfar inngöngu Islands í Evrópska efnahagssvæðið (EES)
voru Jjármagnshreyfingar í íyrsta sinn frá því Jýrir 1920 gerðar
frjálsar á milli Islands og annarra landa. Innlend löggjöf um fjár-
rnagnsmarkaðinn var löguð að löggjöf Evrópusambandsins og í
dag er grunngerð innlenda markaðarins með því þesta sem
þekkist meðal vestrænna ríkja hvað varðar lagalegt umhverfi.
Almennt gildir að opnun Jjármagnsmarkaða leiðir til þess að
fjármagn flæðir frá löndum með lága vexti yfir til landa með háa
vexti, þannig að vaxtastig leitar jafnvægis á svæðinu öllu. Eins
og við var að þúast lækkuðu markaðsvextir mikið í kjölfar
aðildar Islands að EES. Ávöxtunarkrafa 25 ára húsbréfa lækkaði
t.d. um 1,5 prósentustig á tveimur árum, úr 5,8% í janúar 1997 í
4,3% í febrúar 1999. Þessi þróun var þó ekki viðvarandi. Vaxta-
lækkunin gekk öll til baka og meira til. Skýringin á þessu liggur
í því að vaxtalækkunin átti ekki rætur sínar að rekja til komu
erlendra Jjárfesta á innlendan flármagnsmarkað. Opnun flár-
magnsmarkaða var að mestu leyti einhliða. I h'austi fastgengis-
stefnu Seðlabanka Islands nýttu innlendir aðilar sér aukinn
aðgang að ódýru eriendu lánsfé og fé flæddi inn í landið.
Erlendir Jjárfestar létu hins vegar ekki á sér kræla og þvi þarst
áhættufé ekki að utan nema þá óbeint í gegnum bankakerfið
með erlendri lántöku þess sem endurlánaði féð til innlendra
aðila. Mikið innflæði Jjár og væntingar innlendra Jjárfesta um
stöðugt gengi krónunnar og varanlega vaxtalækkun í tengslum
við aðild íslands að EES mögnuðu því upp áhrif efnahagslegs
stöðugleika, lítillar verðbréfaútgáfu og stóraukins ráðstöfunar-
flár lífeyrissjóðanna.
Þegar ofþenslu varð vart með tilheyrandi verðbólgu og
hækkun stýrivaxta, samhliða stórauknum erlendum flárfest-
ingum lífeyrissjóðanna á árunum 2000-2001, tóku innlendir
markaðsvextir að hækka að nýju. Vextir fóru síðan á flug, þegar
bankarnir sögðu upp einhliða viðskiptavakt með bréfin í maí
2000 vegna erfiðra markaðsaðstæðna, og seljanleiki bréfanna
nánast hvarf á einni nóttu.
Drif kraftar vaxtalækkunarinnar nú aðrir en 1998 Frá því í apríi
2002 hefur ávöxtunarkrafa 25 ára húsbréfa aftur lækkað um 1,5
prósentustig í 4,4% og er því nálægt lægsta gildi áranna 1998-
1999 sem var 4,3%. Lækkunin nú gerist hins vegar í umhverfi
sem er mjög ólikt því sem var og því er vaxtalækkunin nú í
grundvallaratriðum ólik þeirri Jyrri.
Stærsta breytingin er án efa sú að með árangursríkri sölu-
herferð hefur innlendum flármálastofnunum tekist að koma
íslenskum skuldabréfum á kortið erlendis sem fysilegum Jjár-
festingarkosti.
Ætla má að erlendir flárfestar hafi keypt íslensk skuldabréf
fyrir a.m.k. 60 ínilljarða króna á síðustu tveimur árum og eigi nú
allt að 20% af heildarútgáfu ríkistryggðra skuldabréfa. Lífeyris-
sjóðirnir eru þvi ekki lengur einu endakaupendurnir og
markaðurinn því ekki jafn einsleitur og áður. Það er engin
35