Morgunblaðið - 06.09.2009, Síða 6

6 FréttirVIKUSPEGILL
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. SEPTEMBER 2009
Reuters
Raðmorðingi? Lögreglumenn rannsaka garð nágrannahúss sem Phillip Garrido annaðist í útborginni Antioch í Kaliforníu. Grunur leikur á að Garrido hafi
tengst morðum á allt að tíu vændiskonum og lögreglan hefur því hafið umfangsmikla leit að beinaleifum í garði hans og nágrannans.
Eftir Boga Þór Arason
bogi@mbl.is
H
vers vegna reyndi hún
ekki að sleppa fyrr
eða biðja um hjálp?“
er ein af fjölmörgum
spurningum sem hafa
vaknað vegna máls Jaycee Lee Dug-
ard, sem var rænt í Kaliforníu árið
1991 þegar hún var ellefu ára og
fannst átján árum síðar í leynilegum
bakgarði hjóna sem rændu henni.
Fram hafa komið vísbendingar um
að Dugard, sem er nú 29 ára, hafi oft
fengið tækifæri til að flýja eða biðja
um hjálp síðustu árin í prísundinni.
Meðal annars hefur komið í ljós að
hún aðstoðaði manninn sem rændi
henni, Phillip Garrido, við rekstur lít-
illar prentsmiðju sem hann rak í húsi
sínu. Hún talaði við viðskiptavini í
síma, sendi þeim tölvupósta og tók á
móti þeim á heimili Garridos og eig-
inkonu hans, Nancy. Hermt er að
Dugard hafi jafnvel fengið að fara út
úr prísundinni en alltaf snúið aftur í
bakgarðinn þar sem hún ól tvær dæt-
ur eftir að Garrido rændi og nauðgaði
henni.
„Jaycee ber sterkar tilfinningar til
þessa manns,“ sagði stjúpfaðir Dug-
ard, Carl Probyn. „Henni finnst að
þetta hafi næstum verið hjónaband.“
Höfðu samúð með ræningjum
Mörgum kann að þykja þetta
óskiljanlegt, því langflestir líta á
Garrido sem skrímsli. Sérfræðingar
segja þó að þetta komi þeim ekki á
óvart því mörg dæmi séu um að gíslar
og fórnarlömb mannrána hafi tengst
mannræningjunum tilfinningabönd-
um og haft samúð með þeim.
Þetta fyrirbæri hefur verið nefnt
Stokkhólmsheilkennið með skír-
skotun til bankaráns í sænsku höf-
uðborginni í ágúst 1973. Tveir vopn-
aðir ræningjar héldu þá nokkrum
starfsmönnum Kreditbanken í
Stokkhólmi í gíslingu í sex daga. Þeg-
ar gíslarnir voru látnir lausir föðm-
uðu þeir og kysstu ræningjana,
mörgum til mikillar furðu. Síðar neit-
uðu þeir að bera vitni gegn ræningj-
unum og söfnuðu jafnvel peningum til
að standa straum af máls-
varnarkostnaði þeirra.
Kenningin um Stokkhólmsheil-
kennið er þó umdeild og rannsókn
bandarísku alríkislögreglunnar FBI
árið 2007 bendir til þess að 73% gísla
og fórnarlamba mannrána hafi ekki
sýnt nein merki um að þeim hafi verið
hlýtt til mannræningjanna.
Eðlileg sjálfsbjargarviðleitni
Elizabeth Carll, bandarískur sér-
fræðingur í áfallasálfræði, segir að
því lengur sem fólk sé í haldi mann-
ræningja því líklegra sé það til að
tengjast þeim tilfinningaböndum og
hafa samúð með þeim. Þessi tilhneig-
ing sé í raun þáttur í eðlilegri sjálfs-
bjargarviðleitni við mjög erfiðar að-
stæður.
Sálfræðingar segja að Garrido hafi
að öllum líkindum stjórnað Dugard
með því að gera hana algerlega háða
sér. Með því að einangra fórnar-
lömbin og gera þau háð sér um allt –
mat, fatnað, húsaskjól og ástúð – geti
barnaræningjar haft fórnarlömbin al-
gerlega á valdi sínu og stjórnað þeim.
„Reynsla mín af fórnarlömbum
mannrána hefur kennt mér að þau
finna ekki alltaf til samkenndar með
mannræningjanum. Þau tileinka sér
smám saman þá hegðun sem þarf til
að lifa af,“ sagði JoAnn Behrman-
Lippert, sálfræðingur sem hefur
rannsakað mál barna sem hefur verið
rænt.
Líklegt er einnig að Garrido hafi
hamrað á því við stúlkuna að hann og
eiginkona hans væru fjölskylda henn-
ar og hún ætti enga aðra að. „Hún
hafði síðan ekkert samband við um-
heiminn án hans,“ sagði Paula Fass,
sagnfræðiprófessor við Kaliforníuhá-
skóla og höfundur bókar um barns-
rán í Bandaríkjunum. „Þegar hún
hafði eignast börn með honum fóru
augljóslega aðrir þættir að hafa áhrif.
Hún vildi auðvitað vernda börnin sín.
Við þurfum ekki að skírskota til
Stokkhólmsheilkennisins. Hún þurfti
ekki endilega að finna til samkenndar
með honum.“
Samband þræls og herra
Geðlæknirinn Frank Ochberg, sem
hefur rannsakað Stokkhólmsheil-
kennið, segir að markmið hans með
rannsóknunum hafi verið að hjálpa
lögreglumönnum sem semja við
gíslatökumenn um að frelsa gísla.
Kenningin um Stokkhólmsheilkennið
eigi einkum við um fullorðna gísla og
fyrirbærið lýsi sér í því að gíslarnir
fyllist í fyrstu miklum ótta sem víki
og breytist smám saman í traust og
þakklæti í garð gíslatökumanna fyrir
að drepa þá ekki.
Ochberg telur að kenningin eigi
síður við um börn, sem eru ung að ár-
um þegar þeim er rænt. Gagnlegra sé
að kanna slík mál út frá kenningum
um samband þræls og herra því
börnunum sé smám saman breytt í
þræla.
Breytti barninu í þræl
Talið er að barnsræninginn Garrido hafi haft Jaycee Dugard algerlega á valdi sínu
og stjórnað henni eftir að hafa einangrað hana í 18 ár og gert hana háða sér um allt
Reuters
Níðingurinn Phillip Garrido fyrir rétti í Kaliforníu. Garrido er 58 ára og ná-
grannar hans hafa lýst honum sem sérvitrum trúarofstækismanni.
Reuters
Sögð samsek Nancy Garrido fyrir rétti ásamt verjanda sínum. Hún er sök-
uð um að hafa hjálpað eiginmanni sínum að ræna Dugard.
Í HNOTSKURN
» Fórnarlömb mannránaeru í fyrstu skelfingu lost-
in en síðan tekur sjálfsbjarg-
arviðleitnin við, að sögn pró-
fessorsins Davids Alexanders:
» „Þau hugsa fyrst ogfremst um að lifa af. Þegar
þau eru einangruð og háð ein-
um manni taka þau að finna til
samkenndar með honum og
gera það sem þeim er sagt.“
STÚLKUNNI Natascha Kampusch
var rænt í Vínarborg í mars 1998 og
haldið í gluggalausri kjallaraprísund
í rúm átta ár. Maðurinn sem rændi
henni, Wolfgang Priklopil, fyrirfór
sér með því að henda sér fyrir lest
nokkrum klukkustundum eftir að
stúlkan slapp.
Hermt er að Kampusch hafi brost-
ið í grát þegar hún frétti af dauða
Priklopils. „Ég get aðeins sagt að
smám saman finn ég alltaf meira og
meira til með honum,“ sagði Kamp-
usch í heimildarmynd um fyrsta árið
eftir að hún slapp úr prísundinni.
Hún talaði um Priklopil sem „aum-
ingja manninn“, sagði hann „veg-
villtan og afvegaleiddan“.
Kampusch hefur oft verið nefnd
sem dæmi um Stokkhólms-
heilkennið svonefnda en sjálf neitar
hún því. Mál hennar vakti heims-
athygli sumarið 2006 og frægt sjón-
varpsviðtal við hana var sýnt í 120
löndum, m.a. á Íslandi.
PATTY Hearst, erfingi auðkýfingsins
Williams Randolphs Hearst, hefur
oft verið nefnd sem dæmi um
Stokkhólmsheilkennið. Hún gekk til
liðs við hóp byltingarmanna sem
rændu henni árið 1974 þegar hún
var nítján ára. Hún tók upp nýtt nafn
og tók m.a. þátt í bankaráni hóps-
ins. Hún var seinna dæmd í sjö ára
fangelsi fyrir aðild að bankaráninu
en Bill Clinton veitti henni sakar-
uppgjöf þegar hann var forseti
Bandaríkjanna.
Stokkhólmsheilkennið

 



 

 
 


 



    
 
 






 

  
   


    
! "     # 

$  %  %

  
 &'"
 (  ( ) (
  &    *
  
 
        "
     
$    + ,  -     ./  0   1"# ,  " "     
     (   
0   ./  2 ./   0  3'  '  0  ,