Saga - 1967, Side 79

RITFREGNIR
371
Sagnaritarar okkar fornir liafa reynzt ærið misvitrir, en aðrir en
þeir hafa greypt stórtíðindi á söguspjöldin. Þannig hefur Hekla
sjálf reynzt allmikilvirkur staðreyndahöfundur og skráð annál at-
hafna sinna öskulagaletri í jarðveginn. Atburðaskrá hennar hefur
reynzt mönnum erfið aflestrar eins og títt er um fornar heimildir,
en nú hefur Sigurður Þórarinsson ráðið þær dulrúnir endanlega með
aðstoð ýmissa vísindamanna. Auðvitað fjallar rit hans aðallega um
náttúruvísindi, er skýrsla um Heklugos, sem orðið hafa frá því að
land byggðist. Með því að ákvarða og tímasetja öskulög, sem Hekla
hefur framleitt á síðasta athafnaskeiði sínu, þá hefur þeim áfanga
í sögu fjallsins verið sett öruggt og nákvæmt tímatal og grunnur
verið lagður að frekari rannsóknum á athöfnum þess, en þær munu
áreiðanlega auka þekkingu manna á þeim öflum, sem eru að verki
í frægustu eldsmiðju þessa lands.
Það hefur löngum verið aðall íslenzkra náttúrufræðinga að vera
i'ithöfundar góðir og rúmlega það og miklir rýnendur íslenzkrar
sögu. Sigurður Þórarixsson er einn af ágætustu höfundum okkar
i hópi vísindamanna og einhver hinn frægasti. Hinn heimskunni
er>ski prófessor, dr. Alfred F. E. Zeuner, m. a. höfundur bokarinn-
a5' Dating the Past, tjáði mér rúmu ári áður en hann lézt, að einn
snjallasta fyrirlestur, sem hann hefði heyrt um dagana, hefði ís-
lenzki jarðfræðingurinn Þórarinsson flutt í Bedford College í Lund-
únum veturinn 1952. Þar fjallaði Sigurður um þúsund ára baráttu
íslendinga við ísa og eld. Heklugosasaga hans er á ensku í þýð-
ingu Peters Footes prófessors í London. Hún er gagnorð og mjög
greinagóð, en íslendingar njóta þar ekki snilldarstíls Sigurðar,
af eðlilegum ástæðum. íslenzk útgáfa af ritinu mun birtast, ef guð
lofar, eftir eitt eða tvö ár á vegum Sögufélagsins. Það hefði verið
*skilegt, að slík öndvegisbók kæmi út samtímis á báðum málunum,
ensku og íslenzku, en annríki höfundar og féleysi útgefenda hafa
hamlað því.
I sögu Heklugosa rýnir Sigurður fornar heimildir ritaðar af
glöggskyggni og þekkingu og samræmir þær náttúrufræðilegum stað-
jeyndum. Hann birtir þar allar heimildir um Heklugos fyrir 1693
æði innlendar og erlendar. Þessi kafli ritsins hefur mikið gildi
yvir íslenzka sagnfræði, af því að margt var áður á huldu um
efhafnir fjallsins fyrir 1500 sökum ófullkomleiks heimilda. Frá
a..eru ritaðar heimildir um Heklugos hins vegar svo ríkulegar,
f höfundur lætur sér nægja að endursegja þær í stuttu máli til
Pess að halda stærð bókar innan hæfilegra marka.
Heklugosasaga Sigurðar flytur þær höfuðnýjungar að fækka gos-
UlYl hr sjálfu fjallinu um fjórðung, úr 19 í 14, og ákvarða aldur
eir>stakra hrauna á þann hátt, að varla mun þokað. Upphaf Heklu-