SunnudagsMogginn - 23.05.2010, Síða 28

28 23. maí 2010
Þ
að er sama til hvaða úrræða Þýskaland
grípur, evran, eins og við þekkjum
hana, er dauð.“ Þetta skrifar Jeff Ran-
dall, margverðlaunaður fréttaskýrandi
um efnahagsmál. Volker, fyrrverandi seðla-
bankastjóri Bandaríkjanna, hefur tekið í sama
streng. Hann er nú helsti efnahagsráðgjafi Obama
Bandaríkjaforseta. Volker viðurkennir að hann
hafi í öndverðu verið fylgjandi hugmyndum um
evruna en forsendur hennar hafi því miður ekki
staðist.
Milton Freedman, nóbelsverðlaunahafi í hag-
fræði, hafði hins vegar talið að evran hlyti að falla
um leið og hún lenti í sinni fyrstu alvarlegu efna-
hagskrísu. Þegar tíu ára afmæli evrunnar var
fagnað á síðasta ári var þessum ummælum Freed-
mans mjög haldið á lofti honum til háðungar en
innvígðum til skemmtunar og hátíðarbrigða. Þá
töldu afmælisgestir evrunnar að gjaldmiðillinn
hefði einmitt sannað sig og staðið af sér með sóma
afleiðingar lausafjárkreppunnar sem hófst í ágúst
2007. Og hver um annan þveran kepptist við að
gefa það „faglega“ álit að það hefði einmitt verið
sjálfri tilveru evrunnar að þakka að ekki fór verr.
Íslenskir „fagmenn“, sem ekki eru síst faglegir í
að nota ljósritunarvélina til að endurspegla í sínu
nafni hina viðurkenndu skoðun dagsins, tóku
undir af faglegum myndugleik.
Næsta áhlaup væntanlegt – vopnabúrin tóm
Meginúrræði þjóðanna sem tæpast stóðu í krepp-
unni var að beita afli ríkissjóða og seðlabanka til
að fylla þau svarthol sem trúnaðarbrestur á
markaði hafði tæmt af lausafé. Um hríð virtist
sem þessi aðferð hefði dugað. Gjaldþrotum banka
fækkaði og millibankaviðskipti styrktust á ný. Yf-
irvöld efnahagsmála settu opinberlega kíkinn á
blinda augað og heimiluðu með þegjandi sam-
komulagi fjármálastofnunum að „geyma sér“ að
skrifa niður lélegar og ónýtar eignir meðan kyrrð
væri að færast yfir. Forsenda þess að slíkt lukk-
aðist var að kreppan væri í raun yfirstaðin.
Spurningarmerkið aftan við þá forsendu hefur
farið stækkandi að undanförnu. Efnahagskerfið er
þrúgað af ótta og efasemdum um þessar mundir.
Allir vita um veika stöðu margra evruríkja.
Bandaríkin eru mjög skuldsett og efnahagslega í
brothættu sambandi við stjórnmálalegan fjandvin
sinn Kína. Þar hefur hagvöxtur verið mikill á
undanförnum árum. Í skjóli hans hefur mikið
herveldi byggst upp og forskot Bandaríkjanna í
þeim efnum minnkað ört, ef kjarnorkuvopn eru
frátalin. Nú óttast yfirvöld þar eystra að hagvöxt-
urinn hafi haft fullmikið lyftiduft í uppskriftinni
sem notuð var til að baka hann. Þau hafa því hert
hinar peningalegu skrúfur og það aðhald hefur
þegar valdið titringi og verð bréfa í kauphöllinni í
Shanghai hefur fallið um 20% á einum mánuði.
Kína er enn talið til þróunarríkja en á sama tíma
er landið stórveldi sem mætir vestrænum ríkjum í
hlutverki kröfuhafans og sem aðalleikari á gjald-
eyrismarkaði. Leiðtogar Evrópusambandsins og
evruríkin sérstaklega geta haldið fundi og búið út
bústnar yfirlýsingar sniðnar til þess að fá grein-
ingardeildir og fagfjárfesta til að trúa að evran sé
lífvænlegri en hún lítur út fyrir að vera. En ef Kína
telur slíkar samþykktir innihaldslausa froðu
skiptir litlu máli þótt hinn hluti markaðarins
gleypi froðuna, sem er þó eðli máls samkvæmt
ekki auðgleypt.
Veikar varnir
Ef sá óróleiki og ótti sem hefur verið að grípa um
sig að undanförnu umbreytist í kreppuástand eru
varnarmöguleikarnir veikari en þegar fyrri hluti
kreppunnar reið yfir í ágúst 2007. Það tók þá öldu
heilt ár að rísa í þá hæð að verða efnahagslegur
brotsjór. Þá var öllu kostað til svo afstýra mætti
því að kreppan breyttist í efnahagslegt hrun. Og
eins og áður sagði voru hagspekingar og for-
ystumenn efnahagsmála byrjaðir að trúa því að
það hefði tekist. Þeir voru búnir að taka tappana
úr tugum þúsunda kampavínsflaskna og ætluðu
að byrja að fagna. Það er ekki mikið léttara að
troða slíkum töppum aftur í flöskurnar en tann-
kremi aftur í túpurnar sínar.
Aðvörunarmerkin þrjú
Knýi kreppan dyra á ný í sínum öðrum þætti er
hætt við að mörgum muni þykja að fyrri þátt-
urinn hafi fremur verið forleikur en sjálfstætt at-
riði. Því nú blasir þrennt við sem veikja mun
varnirnar gegn nýrri kreppu. Evran er á fúnum
fótum. Búið er að soga fúlgur fjár út úr Evr-
ópulöndum til að halda henni gangandi. Þeir fjár-
munir verða ekki notaðir aftur. Í öðru lagi höfðu
bankarnir fengið frest til að gera hreint fyrir sín-
um dyrum. Þeir munu því mæta nýrri kreppu
með miklu lakari eiginfjárstöðu en opinberir
reikningar þeirra sýna nú. Feluleiknum er reynd-
ar haldið áfram. Því síðast í gær ákvað útibú evr-
ópska seðlabankans í Róm, sem fær enn að halda
nafninu Ítalski seðlabankinn, að heimila ítölskum
bönkum að gera ekki ítölsk ríkisverðbréf upp á
markaðsverði í eignasafni sínu til að koma í veg
fyrir að eigið fé hryndi langt undir lögleg mörk. Í
þriðja lagi skuldsettu ríkissjóðir stærstu landa
heims sig upp fyrir haus til þess að bregðast við
lausafjárkreppunni með því að senda skattfé út á
markaðinn og með því að láta seðlabanka kaupa
lélega pappíara. Þar er því víða minna en ekkert
svigrúm til að leika þann leik aftur. Þessi þrjú at-
riði eru undirrót þess vantrausts sem nú ríkir.
Þess vegna hefur verð hlutabréfa á Vesturlöndum
lækkað um hálfan annan tug prósenta á skömm-
um tíma. Þess vegna dregur nú úr trausti í milli-
bankaviðskiptum. Þess vegna hefur orðið flótti
yfir í „föst“ verðmæti eins og gull, en verð þess er
nú í hæstu hæðum og spár uppi um að það kunni
að tvöfaldast á næsta ári vegna vantrausts á öðr-
um fjárfestingarkostum.
Hvernig er Ísland undirbúið?
Á þessum tímum, sem gætu orðið örlagatímar,
þykir heppilegast að búa við stjórnleysi á Íslandi.
Veikburða ríkisstjórn, sem sífellt færri treysta til
Reykjavíkurbréf 21.05.10
Seinni hálfleikur að hefjast