SunnudagsMogginn - 31.10.2010, Blaðsíða 26

26 31. október 2010
V
iðbrögð í Færeyjum við sam-
kynhneigð vöktu athygli hér á
Íslandi síðla sumars og spurn-
ingar um hvers konar samfélag
hefði orðið til í því fámenni og ein-
angrun, sem Færeyingar hafa lengst af
búið við. Viðbrögðin bentu til lokaðs
samfélags, þar sem umtalsverð þröngsýni
ríkti. Síðar hef ég heyrt á förnum vegi, að
mörgum ungum Færeyingum þyki erfitt
að búa í því samfélagi og fylgja þeim
óskráðu reglum, sem þar eru um sam-
skipti fólks. Sumir þeirra leiti gjarnan á
brott.
Við Íslendingar horfum til Færeyja úr
fjarlægð og sjáum þess vegna kannski
betur en þeir sjálfir styrkleika þeirra og
veikleika. Viðbrögð Færeyinga við
hruninu á Íslandi gleymast aldrei, alla
vega ekki núlifandi kynslóðum Íslend-
inga. Slíkur var drengskapur þeirra.
En um leið er það áleitin spurning,
hvort við sjáum ekki sjálf okkur með ein-
hverjum hætti í færeysku samfélagi. Við
erum líka fá, þótt við séum fleiri en Fær-
eyingar. Við höfum líka lengst af búið við
mikla einangrun, þótt hún hafi verið rof-
in hér eins og þar á seinni áratugum. Við-
brögðin í Færeyjum við samkynhneigð
nú voru þau sömu og á Íslandi fyrir hálfri
öld.
Sú spurning hefur leitað á mig und-
anfarin misseri, þegar ég hef fylgzt með
umræðum hér á Íslandi um okkar eigin
málefni, hvort við búum í sjúku sam-
félagi, hvort fámennið og sú hug-
myndalega einangrun, sem við búum
enn við þrátt fyrir öll samskipti út og
suður, hafi sýkt samskipti fólks með svo
alvarlegum hætti, að erfitt verði að brjót-
ast út úr því.
Stundum fæ ég bréf frá fólki, sem ég
þekki ekki, vegna skrifa minna hér í
Morgunblaðið og að nokkru leyti einnig
vegna skrifa á lítinn vefmiðil, sem við
Björn Bjarnason, fyrrverandi alþing-
ismaður og ráðherra, höldum úti um
málefni Íslands og Evrópusambandsins
og nefnist evrópuvaktin.is.
Þegar ég hóf skrif þessa pistils á
fimmtudagsmorgni fékk ég bréf frá ein-
um lesanda Evrópuvaktarinnar, sem
kallaði mig og mína skoðanabræður í
ESB-málum nánast „hyski“. Ég svaraði
bréfinu kurteislega, kvaðst tilbúinn til
skoðanaskipta og rökræðna um ESB og
Ísland en það væri óneitanlega erfitt ef
bréfritari liti á mig sem „hyski“, sem ætti
að hafa sig á brott frá Íslandi. Til baka
kom kurteislegt svar, sem sýndi að bréf-
ritaranum var ofboðið vegna ástandsins í
því samfélagi, sem við búum í, og átti
erfitt með að sjá einhverja útleið og gerði
sér alveg grein fyrir að eðlilegt væri að
við töluðum saman á annan hátt, þótt
skoðanamunur væri til staðar um
Evrópumál.
Umræðuvenjur okkar Íslendinga eru
vísbending um, að við búum í sjúku sam-
félagi. Við stöndum ekki úti í miðjum
drullupolli, ef þá er einhvers staðar að
finna, og köstum drullu í vegfarendur.
En við gerum það ef við setjumst niður og
skrifum greinar í blöð eða á vefmiðla,
tölvupóst eða nýtum aðra þá samskipta-
tækni, sem nútíminn býður upp á. Af
hverju þetta stöðuga skítkast í annað
fólk? Af hverju er ekki hægt að ræða um
sameiginleg málefni lands og þjóðar án
þess að hafa uppi persónulegar svívirð-
ingar um nafngreinda einstaklinga?
Vinsælasta fréttaefnið er um meintar
ávirðingar einhverra einstaklinga. Vilji
menn ná eyrum ljósvakamiðla sérstak-
lega en dagblöð ekki undanskilin er eina
örugga leiðin til þess að nota nógu sterk
orð um náungann. Bloggskrif eru kapítuli
út af fyrir sig að ekki sé talað um nafnlaus
bloggskrif. Þeir sem gera tilraun til að
ræða um málefni út frá efnislegum for-
sendum en ekki á persónulegum nótum
ná sjaldnast athygli.
Það er sennilega rangt hjá mér að telja
umræðuhætti okkar vísbendingu um að
við búum í sjúku samfélagi. Líklegra er að
sá sjúkdómur sé staðreynd. Hann hefur
búið um sig, vaxið og dafnað í fámenninu
og myrkri hugans og brýzt fram með
þeim hætti að það er einungis þriggja
kosta völ: vaða út í drullupollinn og taka
þátt í skítkastinu, draga sig í hlé og loka
sig inni í eigin músarholu eða flytja af
landi brott eins og margir ungir Fær-
eyingar og Íslendingar vilja helzt gera.
Hér er um að ræða sálrænt vandamál
heillar þjóðar. Þegar einstaklingur á við
alvarleg sálræn vandamál að stríða hefur
það áhrif á líðan hans og hegðun. Þegar
heil þjóð á við slíkan vanda að etja hefur
það sömu áhrif. Fólki líður illa og skeytir
skapi sínu á náunganum og þjóðin sem
slík kemst ekkert áfram, að ekki sé talað
um að vinna sig upp úr öldudal af ein-
hverjum krafti.
Það er orðið tímabært að við sem þjóð
og samfélag ræðum þetta vandamál opið
og af hreinskilni. Og gerum tilraun til að
rífa okkur upp úr þeim farvegi, sem við
erum í. Við getum hneykslast á þröng-
sýni og lokuðum heimi nokkurra Fær-
eyinga varðandi samkynhneigð en það
mundi skila meiri árangri ef við reyndum
að gera okkur grein fyrir því að við höf-
um sjálf lokað okkur inni í lokuðum og
þröngum heimi, sem er ekki frýnilegur
þegar litið er inn í hann utan frá.
Gamall samstarfsmaður minn á Morg-
unblaðinu, Matthías Johannessen, sagði
stundum að það yrði að stinga á kýlinu og
hleypa greftrinum út. Það þarf íslenzkt
samfélag að gera, stinga á kýlinu og láta
gröftinn vella út.
Það er haft orð á þessu hér vegna þess,
að sálræn hreinsun af þessu tagi er for-
senda fyrir því að þjóðin nái sér á strik
eftir hrun.
Getur RÚV ekki tekið upp vikulegan
þátt, þar sem fjallað er um sálræn vanda-
mál hins íslenzka samfélags, umræðu-
hætti þjóðarinnar og aðra ósiði og sjá,
hvort slík umfjöllun getur ekki leitt okk-
ur af braut sundrungar og mannorðs-
morða til sátta og samstöðu?
Við búum í sjúku samfélagi
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
I
ndira Gandhi, forsætisráðherra Indlands, yfirgaf
ráðherrabústað sinn í Nýju-Delí á þessum degi
fyrir 26 árum til að fara í viðtal við leikarann góð-
kunna Peter Ustinov, sem var að taka upp heim-
ildarmynd fyrir írska sjónvarpið. Hún komst aldrei á
áfangastað en tveir menn úr lífvarðasveit hennar sátu
fyrir Gandhi í garðinum og skutu hana til bana. Hermt
er að annar mannanna, Beant Singh, hafi fyrst hleypt af
þremur skotum en hinn, Satwant Singh, síðan tekið við
og skotið ráðherrann a.m.k. þrjátíu sinnum, þar sem
hún lá á grúfu á jörðinni. Notuðu þeir vopnin sem emb-
ættið lagði þeim til við verknaðinn.
Þegar skothríðinni lauk lögðu tvímenningarnir niður
vopn og gáfust upp. Tóku aðrir lífverðir þá þegar í stað
höndum. Var farið með þá afsíðis þar sem Beant Singh
var skotinn til bana þegar hann reyndi að ræna vopninu
af einum varðanna. Satwant Singh var færður í fanga-
geymslur. Síðar var þriðji maðurinn, Kehar Singh, líka
handtekinn, grunaður um að hafa lagt á ráðin um til-
ræðið. Þeir voru báðir dæmdir til dauða og teknir af lífi í
Tihar-fangelsinu í janúar 1989. Satwant Singh var raun-
ar síðastur manna hengdur þar á bæ.
Indira Gandhi var enn með lífsmarki þegar að var
komið en lést á leiðinni á spítala. Reynt var að vekja
hana aftur til lífsins við komuna þangað en án árangurs.
Krufning leiddi í ljós að nítján skotsár voru á líkinu og
sumar heimildir herma að sextán kúlur hafi verið fjar-
lægðar úr ráðherranum. Gandhi var brennd 3. nóv-
ember 1984 nærri Raj Ghat og var útförinni sjónvarpað
víða um heim, meðal annars í breska ríkissjónvarpinu.
Banamenn Gandhis voru síkar og frömdu verknaðinn
í hefndarskyni en um sumarið hafði komið til blóðs-
úthellinga í Delí í kjölfar þess að Gandhi sigaði indverska
hernum á aðskilnaðarsinnaða síka í Gullna hofinu með
þeim afleiðingum að blásaklausir pílagrímar týndu lífi
og trúargripir og sögufrægar byggingar urðu fyrir
skemmdum og jafnvel eyðilögðust. Upplifðu síkar að-
gerðina sem árás á sín trúarbrögð.
Allt fór í bál og brand í Delí eftir morðið á Gandhi og
hindúar gengu markvisst milli bols og höfuðs á síkum í
hefndarskyni. Indversk stjórnvöld upplýstu síðar að
2.700 síkar hefðu fallið í átökunum en óháð mannrétt-
indasamtök hafa haldið því fram að þeir hafi í raun verið
á bilinu tíu til sautján þúsund. Fjöldi síka flúði borgina í
skelfingu og ofboði. Í seinni tíð vitna síkar yfirleitt til
þessara atburða sem þjóðarmorðs.
Indira Gandhi var 66 ára þegar hún var ráðin af dög-
um. Hún gegndi embætti forsætisráðherra Indlands í
fjögur skipti, samtals í fimmtán ár. Fyrst tók hún við
embættinu árið 1966 en síðasta tímabilið var frá 1980 til
dauðadags. Hún er eina konan til að gegna embættinu í
Indlandi og engin kona í sögunni hefur setið lengur á
forsætisráðherrastóli en hún.
Gandhi var af valdamiklu fólki á Indlandi en faðir
hennar, Jawaharlal Nehru, gegndi einnig embætti for-
sætisráðherra á sinni tíð. Var raunar fyrsti maðurinn til
að gera það eftir að Indland fékk sjálfstæði frá Bretum.
Það er útbreiddur misskilningur að Indira Gandhi hafi
verið skyld hinum mikla baráttumanni og friðarsinna
Mahatma Gandhi. Nafnið tók hún upp þegar hún gekk
að eiga blaða- og stjórnmálamanninn Feroze Gandhi
1942 en hann var óskyldur Mahatma. Feroze lést af
völdum hjartaáfalls árið 1960, 47 ára að aldri.
Indira og Feroze eignuðust tvo syni. Þeim yngri,
Sanjay, var spáð björtum frama í stjórnmálum en þau
áform runnu út í sandinn þegar hann lést í flugslysi árið
1980, 33 ára. Eldri sonurinn, Rajiv, ætlaði að troða aðrar
slóðir en sá sæng sína upp reidda þegar bróðir hans lést.
Hann tók við forsætisráðherraembættinu af móður sinni
við fráfall hennar. Rajiv hlaut sömu örlög og móðir hans,
var myrtur á kosningafundi árið 1991.
orri@mbl.is
Indira
Gandhi
myrt
Indira Gandhi var 66 ára þegar hún féll fyrir morðingja hendi.
’
Hún komst aldrei á áfangastað
en tveir menn úr lífvarðasveit
hennar sátu fyrir Gandhi í
garðinum og skutu hana til bana.
Gandhi í rökræðum. Hún er enn tákn kvenfrelsis á Indlandi.
Á þessum degi
31. október 1984