SunnudagsMogginn - 31.10.2010, Blaðsíða 48

48 31. október 2010
S
umir landar okkar geta verið ná-
kvæmir eins og meðal annars
kemur fram þegar talið berst að
meðferð texta. Það fer í taug-
arnar á þeim ef farið er rangt með. „Að
fortíð skal hyggja þá framtíð á að
byggja,“ stendur í nýlegri færslu á vefn-
um. Hér hefur minnið brugðist. Í ljóða-
flokknum Aldamót eftir Einar Benedikts-
son stendur: „Að fortíð skal hyggja ef
frumlegt skal byggja.“ Í kvæðinu Móðir
mín sagði Einar Benediktsson: „Ég skildi
að orð er á Íslandi til/ um allt sem er
hugsað á jörðu.“ Þórarinn Eldjárn hefur
bent á að menn fari ekki rétt með þetta
og segi „á íslensku“ en ekki (eins og rétt
er) „á Íslandi“.
Söngvarar hafa lent í því að treysta á
þann texta sem tónskáldin settu við nót-
urnar að laginu. Þess vegna er það t.d. að
hin frægu upphafsorð kvæðisins Úr Ís-
lendingadagsræðu eftir Stephan G.
Stephansson eru ekki sungin eins og
ljóðskáldið gekk frá þeim. Stephan sagði:
„Þó þú langförull legðir …“ en söngv-
ararnir syngja „Þótt þú langförull legð-
ir …“ af því að tónskáldið Sigvaldi Kalda-
lóns skrifaði það þannig. Þessi
„leiðrétting“ á orðum skáldsins á senni-
lega rætur að rekja til málfræðinga sem
vildu segja „þótt“ eða „þó að“. En stór-
skáldin hafa sennilega næmari málkennd
en málfræðingar.
Allir þekkja hið undurfagra lag Karls O.
Runólfssonar, Í fjarlægð („Þig sem í fjar-
lægð fjöllin bak við dvelur“). Í Morg-
unblaðinu 4. febrúar 1997 birtist grein
eftir Sigríði Schiöth um textann við þetta
lag en því miður hafa söngvarar ekki far-
ið rétt með hann, af sömu ástæðu og lýst
var hér að ofan. Karl O. Runólfsson hefur
sennilega fengið textann brenglaðan í
hendur, og hann mun ekki hafa vitað
hver höfundurinn var og gefið honum
nafnið Cesar. En réttur höfundur var
Valdimar Hólm Hallstað. Sigríður Schiöth
hafði það beint eftir Valdimar að eftirfar-
andi ljóðlínur úr textanum væru réttar
svona: „Heyrirðu ei, þig hjartað kallar á?
Heyrirðu ei storm er kveðju mína ber?“
Þetta er miklu eðlilegra en það sem yf-
irleitt er sungið. Mig langar að geta þess
til gamans að ég vakti athygli nemenda
minna á grein Sigríðar á sínum tíma.
Nokkrum árum síðar hringdi til mín
maður sem þá var orðinn lærður söngvari
en hafði verið nemandi minn í Kenn-
araháskólanum. Hann rámaði í þetta at-
vik í kennslustofunni og vildi nú fá text-
ann réttan. Þetta sannfærði mig um það
að kennarar gætu haft áhrif til góðs!
Það má skemmta sjálfum sér og öðrum
með því að rifja upp sönglagatexta sem
lærðust ekki rétt. Ég man eftir mörgum
slíkum. Til dæmis skildi ég aldrei hvað
„ræningjaross“ þýddi. Seinna áttaði ég
mig á að „ræningjar oss vilja ráðast á“.
Einnig ollu mér höfuðverk „Þaratamsyn-
irnir“ í Landleguvalsinum, gullfallegu
lagi sem Haukur Morthens söng á sjötta
áratugnum. Ég fann til smæðar minnar.
Seinna komst ég að því að „þar Adams-
synirnir og Evudæturnar áttu sín leynd-
armál“. Í sama lagi söng Haukur:
„Ánægðir til hafs úr höfn/ fórum við
gleymnir á meyjanna nöfn.“ Hér hefur
textahöfundur áreiðanlega sagt: „héldum
við gleymnir á meyjanna nöfn“ – hitt
særir hið viðkvæma íslenska brageyra.
Ég var að lesa bókina Gísli á Hofi vakir
enn, ævisögu Gísla Pálssonar bónda á
Hofi í Vatnsdal, skráða af Jóni Torfasyni.
Þetta er stórmerk lýsing á lífi og starfi
hugsjónamanns á löngum ferli, en eitt af
afrekum Gísla á Hofi var að endurreisa
skólasetrið á Hólum í Hjaltadal kringum
1980. Og eins og í framhjáhlaupi kynnist
maður sóknum, vonbrigðum og sigrum
íslenskra bænda á síðustu öld.
Lýsingar á foreldrum Gísla, þeim Páli
og Sesselju í Sauðanesi í Húnavatnsþingi,
skráðar af Guðmundi Jósafatssyni frá
Brandsstöðum, eru orðaðar þannig að
unun er að lesa: „Páll var tæplega með-
almaður á hæð, herðar vel gerðar og jafn-
ar, þykkur undir hönd og jafnvaxinn,
hvatlegur í hreyfingum og léttur í fasi og
máli.“ Um Sesselju, konu Páls og móður
Gísla og ellefu systkina hans, segir Guð-
mundur frá Brandsstöðum m.a.: „Sess-
elja var meðalkona á hæð, íturvaxin og
björt yfirlitum. Á unga aldri voru hreyf-
ingar allar mjúkar og glæsilegar. Náms-
löngun hennar og skilningur voru frá-
bær. Lestrarþrá hennar virtist lítt
seðjandi og nær óskiljanlegt hversu konu
með slíkar annir á höndum auðnaðist að
svala þeirri þrá.“
„Heyrirðu ei …“
’
Það má skemmta
sjálfum sér og
öðrum með því
að rifja upp sönglagatexta
sem lærðust ekki rétt.
Haukur Morthens söng mörg falleg lög, þar á meðal Landleguvalsinn, en oft urðu textarnir
að hlýða laglínunni frekar en brageyranu.
Morgunblaðið/Sverrir
Tungutak
Baldur Hafstað
bhafstad@hi.is
Í
gær kom út skáldsaga eftir sænska
rithöfundinn Henning Mankell, en
bækur eftir hann á íslensku eru á
annan tuginn. Hann nýtur ekki bara
vinsælda hér á landi, heldur hafa bækur
hans selst í tugmilljónum um heim allan.
Henning Mankell hefur
komið hingað til lands
nokkrum sinnum,
þrisvar til fjórum sinn-
um segir hann, en síðast
var það á rithöfundaþing
í september fyrir sjö ár-
um, en í þeirri heimsókn
lét hann meðal annars
falla þau orð að glæpa-
sagan væri elsta bók-
menntaform í heimi.
Kurt Wallander í Ys-
tad
Mankell er og þekkt-
astur fyrir glæpasögur
sínar, bækurnar um lög-
regluforingjann Kurt
Wallander sem gerast í
Ystad syðst í Svíþjóð. Fyrsta bókin um
Wallander og glæparannsóknir hans kom
út 1991, en alls eru bækurnar um hann
orðnar níu og sú tíunda væntanleg á næsta
ári. Sjö þeirra hafa komið út á íslensku,
Morðingi án andlits, Hundarnir í Riga,
Hvíta ljónynjan, Brosmildi maðurinn, Á
villigötum, Fimmta konan og Skrefi á eft-
ir. Einnig hafa komið út barnabækur eftir
Mankell, sögur af Jóel: Hundurinn sem
hljóp upp til stjörnu, Skuggarnir lengjast í
rökkrinu, Drengurinn sem svaf með snjó í
rúminu og Ferðin á heimsenda. Bækurnar
eru komnar á fjórða tuginn, en Mankell
hefur líka skrifað handrit fyrir sjónvarps-
þætti, til að mynda standa tökur nú yfir á
þáttum um tengdaföður hans, Ingmar
Bergmann, og á fimmta tug leikrita.
Bókin sem kemur út í vikunni, Dans-
kennarinn snýr aftur, Danslärarens åter-
komst, er sjálfstæð saga og kom út á
sænsku fyrir áratug. Hún er í takt við
margt annað sem Mankell hefur skrifað, á
yfirborðinu saga um glæpi, en þegar
grannt er skoðað er hann líka að velta fyrir
sér pólitískum spurningum, eins og hann
lýsir því: „Á und-
anförnum misserum
hafa hægri- og íhalds-
menn sótt í sig veðrið
víða í Evrópu, en þrátt
fyrir það trúa margir því
að öfgahægrimenn á við
nasista á fjórða áratug
síðustu aldar gætu ekki
komist til valda að nýju.
Það er rétt að vissulega
yrði það ekki nákvæm-
lega eins og nasistarnir,
en að mínu mati gæti það
orðið eitthvað jafnslæmt
eða verra. Mér fannst því
forvitnilegt að velta slíku
fyrir mér, að skrifa um
sambandið á milli ný-
íhaldsmanna og íhalds-
manna fyrri tíma sem varð að grunn-
hugmynd sögunnar.“
Wallander er einskonar eimreið
Sænskar glæpasögur eru á allra vörum nú
um stundir í kjölfar velgengni Millenni-
um-þríleiks Stiegs Larssons. Segja má að
annar hver glæpasagnahöfundur hafi ver-
ið markaðssettur svo að þar færi hinn (eða
hin) nýi Stieg Larsson. Í því sambandi
þótti mér skemmtilegt að sjá það nefnt í
bandarísku dagblaði að Henning Mankell
væri arftaki Stiegs Larssons, enda hefði ég
frekar snúið því á hinn veginn. Mankell
hlær þegar ég nefni þetta við hann. „Ég
hef líka heyrt þetta, en maður getur ekki
annað en hlegið þegar fjölmiðlar eða
bloggarar taka upp á þessu,“ segir hann,
en bækur hans hafa alls selst í á hálfan
þriðja tug milljóna eintaka um heim allan.
Við búum
í hræðilegum
heimi
Sænski rithöfundurinn Henning Mankell er
með vinsælustu rithöfundum heims og sögu-
persónan Kurt Wallander er erkitýpa hins
lífsleiða, þunglynda lögregluforingja.
Mankell er enn að og segist munu skrifa
bækur á meðan honum endist aldur.
Árni Matthíasson arnim@mbl.is
Lesbók