Ný saga - 01.01.2000, Qupperneq 46

Steinunn Jóhannesdóttir
ir Björn ekki og er sá maður kona að nafni
Guðríður Símonardóttir, sem þjóðin hefur
uppnefnt Tyrkja-Guddu fram á okkar dag.
Guðríður skrifaði eiginmanni sínum í Vest-
mannaeyjum, Eyjólfi Sölmundssyni, bréf frá
Alsírborg, sem hún reyndar kallar Arríel, en
ritháttur nafns borgarinnar er mjög á reiki
meðal bréfritara. Bréfið er ekki varðveitt í
frumriti frekar en hin bréfin, heldur einungis
sem afrit í bréfabók Gísla Oddssonar Skál-
holtsbiskups, sem skrifar í inngangi þess:
„Kom mér í hönd 1635.“
Bréf Guöríðar Símonardóttur
Ekki er kunnugt um bréf frá neinni annarri
konu en Guðríði, sem er mikill skaði. Hitt er
þó verra að bréf hennar er aðeins varðveitt til
Mynd 3.
Bréf Guðríðar
Símonardóttur
með hendi
skrifara Gfsla
Oddssonar
biskups.
hálfs, því að af óþekktum ástæðum hefur
seinni hluti þess verið rifinn úr bréfabókinni,
einmitt þar sem frásögn hennar af aðstæðum
hennar og sonar þeirra Eyjólfs er að komast á
skrið.
A ráðstefnu Sagnfræðingafélags íslands og
Félags þjóðfræðinga sem haldin var í Skaga-
l'irði 14.-16. apríl s.l. hélt ég því fram að bréfi
Guðríðar hafi ekki verið nægur gaumur gef-
inn né metið sem skyldi og sú skoðun mín er
óbreytt. Fyrir þá sem vilja gera sér mynd af
konunni, sem eignaðist Hallgrím Pétursson
fyrir seinni mann, mynd sem byggir á öðru en
síðari tíma þjóðsögum, er ekki hægt að ganga
fram hjá þessu bréfi og því sem það segir um
Guðríði Símonardóttur og þær kringumstæð-
ur sem hún lenti í. í fyrsta lagi lýsir það fram-
úrskarandi sjálfsbjargarviðleitni hennar að
ráðast í að skrifa manni sínum bréf. Aðrar
konur í hópnum virðast ekki hal'a verið jafn
driftugar, þótt verið geti að einhver bréf
kvenna hafi glatast alveg. Þess hefði t.d. mátt
vænta af eiginkonu síra Olafs Egilssonar,
prestsmaddömunni l'rá Ofanleili, Astríði Þor-
steinsdóttur, að hún hefði skrifað manni sín-
um bréf. 1 öðru lagi sýnir bréf Guðríðar að
hún hefur bæði haft ást og traust á manni sín-
unt, Eyólfi Sölmundssyni, hún hefur talið
hann í stakk búinn að vinna að því að hún
yrði leyst úr ánauðinni. I þriðja lagi sést að
ambáttin er áhyggjufull ung nióðir. í fjórða
lagi er bréfið órækur vitnisburður um trúarlíf
Guðríðar Símonardóttur, sem er í fullu sam-
ræmi við rétttrúnað 17. aldar. Hún treystir
náðugum guði og er ekki í neinum vafa um að
þær hörmungar sem hún fær að reyna eru
refsing almættisins, maklegt hrís á synduga
manneskju, kross sem henni er ætlað að bera.
Það er meining með þjáningunni.
Bréf Guðríðar hefst á löngum, viðhafnar-
miklum og ástríðufullum inngangi en fer svo
út í þessa sálma: „En það, sem ég tala um
mína aumu æfi, er hið fyrsta, að ég hjari, eink-
um l'yrir Guðs náð og sérlega velgerninga,
verandi hér í Barbarie og í einum lyrkneskum
stað, sem heitir Arriel, hjá einum Tyrkja, er
mig keypti með það fyrsta og mína barnkind,
hvað að mig gerði bæði að hryggja og gleðja í
mínum hörmungum, og undir þessu Drottins
maklega álagða hrísi og krossins þunga
hryggist ég og særist daglega að vita hann í
þvílíkri neyð og háska, sem oss er uppá lagt
vegna vorra synda, en ég gleðst í Guði og í því
nokkurn part ... .“
Lengra nær bréfið ekki því miður, restin er
týnd. En þessi stulti kafli geymir lykilupplýs-
ingar.
Heimildir um örlög kvenna og barna
Guðríður Símonardóttir telur það auma ævi
að vera ambátt í Alsír. Hún veit að borgin
lýtur yfirstjórn Tyrkja og húsbóndi hennar
tilheyrir herrastéttinni, hann er Tyrki. Hvað
hann heilir og hversu háttsettur hann er kem-
ur ekki fram í bréfkaflanum, en aðrar heirn-
ildir nefna hann Ali dey. Þegar hún er leyst
út er hún keypt af ekkju Ali dey. Guðríður
telur það lán í óláni að sonur hennar var
keyplur með henni, sem bendir til þess að
44