Ný saga - 01.01.2000, Side 88

Ólafur Rastrick
Mynd 10.
Líkan sem ætlað
er að sýna
Kristnitökuna á
Þingvöllum.
Mynd 11.
I Þjóðmenningar-
húsinu má einnig
sjá fáikaorðuna,
heiðursmerki
þeirra sem hafa
staðið sig óvenju
vel í að vinna
þjóðinni gagn.
hin fátæka þjóð myndi láta drauma sína ræt-
ast þegar hún fengi loks sjálf ráðið sínum
málum.“5
Það var ekki í upphafi 20. aldar heldur er
það í lok hennar sem verið er að marka hús-
inu sess í orðræðunni sem táknmynd um
þjóðarandann. Það er núna en ekki þá sem
húsið er tákngert með þeim hætti sem lorsæt-
isráðherra nefnir. Vissulega talaði Hannes
Hafstein um „varð-kastal[aj og forðabúr
þjóðernistilfinningarinnar“6 við opnun Safna-
hússins árið 1909 en þá átti hann við bóka-
safnið sem þar var hýst en ekki húsið sem
slíkt. Öndvert við mynd forsætisráðherra
má alveg eins segja að húsið hafi í upphafi
aldar staðið fyrir eflingu miðsljórnarvalds rík-
isins og sem tákn borgarsamfélags. Sú starf-
semi sem þar fór fram tengir húsið fyrst og
fremst minningu embættismanna og mennta-
elítu fremur en þjóðinni allri sem heild.
Raddir sem töldu bygginguna til marks um
„egipzk[aj byggingarsýki“7 eru fremur til
vitnis um umdeilda eflingu ríkisvaldsins á
tíma sjálfstæðisbaráttunnar en tákngervingu
drauma fátæklinga.
Líklega er það þó hönnun hússins sem sýn-
ir hvað best þann vanda sem er í vegi þess að
húsið geti orðið að sannfærandi þjóðartákni. í
nýútkomnu riti Arkiteklafélags íslands segir:
Bygging Safnahússins við Hverfisgötu
markaði tímamót í íslenskri byggingar-
sögu, þar sem það er síðasta stórbyggingin
sem Danir hönnuðu og höfðu eftirlit með.
... Johannes Magdal-Nielsen, danskur
húsameistari, var fenginn til að hanna
bygginguna. Hann sótti gjarnan fyrir-
myndir sínar til miðaldabygginga og eru
áhrif þeirra auðsjáanleg í Safnahúsinu,
t.d. í gluggalögun og afar sérstökum dyra-
umbúnaði. Einnig verður vart áhril'a frá
dönsku Konungsbókhlöðunni í Kaup-
mannahöfn, en arkitektinn hafði unnið við
hönnun hennar.8
Síðasta stórvirki hjálenduherranna á bygging-
arsviðinu er nú orðið að opinberu þjóðar-
tákni íslendinga!
Raunar eru hindranirnar í vegi ímyndar-
hönnuða Þjóðmenningarhússins til vitnis um
snilld þeirra. Vandinn við að gera húsið að
þjóðartákni er að telja l'ólk á að það tilheyri
allri þjóðinni og að það sé á einhvern hátt
alveg sérstaklega íslenskt. Á kynningarspjaldi
um sögu hússins er (reyndar) tekið fram að
arkitekt þess hafi verið danskur en það er
þegar í stað bætt upp með því að benda á að
það voru „íslenskir iðnaðarmenn sem önnuð-
ust smíðina“.9 Skilaboðin eru þau að Þjóð-
menningarhúsið sé til vitnis um handbragð
aldamótakynslóðar íslenskra iðnaðarmanna
og sé því í reynd minnisvarði sem iðnaðar-
menn íslands, ekki síður en aðrir íslendingar,
geta tengt sig við.
Máttug orðræða ímyndarhönnuðanna hef-
ur miðað að því að afmá takmörk hússins
sem einingartákns og skorða hugmyndina
um Þjóðmenningarhús sem þjóðartákn í al-
mennri umræðu. Með því að fjárfesta í glæsi-
leika útlitshönnunar hjálenduherranna hefur
orðræðan um þjóðartáknið snúið mögulegu
táknrænu gildi síðustu stórbyggingarinnar
sem Danir hönnuðu og höfðu eftirlit með, til
þess að þjóna sem táknmynd þess, hvernig
hin fátæka þjóð lét drauma sína rætast þegar
hún fékk loks sjáll' ráðið sínum málum.
Sögulegum vanköntum á að gera þetta
hús að þjóðartákni er einfaldlega skákað
með listilegri markaðssetningu. Þjóðarsálinni,
sem er í senn alþýðleg og heilög, er nú boðin
bústaður í þessu húsi embætlis- og mennta-
manna. „Hin íslenska þjóðarsál“, var haft
eftir forsætisráðherra við opnun Þjóðmenn-
86