Birtingur - 01.06.1959, Síða 28

tíma. Til hvers er þá eiginlega verið að þessu, spyrja menn? Ég skal
svara. Þjóðfélagið — því að það og stofnanir þess standa að flestum
þessara verðlaunaveitinga — er að setja gæðamatsvörumerki á menn-
ina og gera játningu um leið: Þú mátt héðan í frá heita listamaður og
starfa óáreittur sem slíkur, þótt enginn hafi í rauninni haft velþóknun
á samskiftum þínum við litaspjaldið eða ritblýið. Af þeim sökum var
þér heldur ekki veittur neinn verulegur stuðningur á meðan þú varst
að brjótast áfram að markinu. Nú verður hins vegar ekki hjá því
komizt að viðurkenna tilveru þína, svo að hið íslenzka samfélag bíði
ekki álitshnekki. Ég spyr: þekkir nokkur lítilssigldari sjónarmið?
Nú kann einhver að segja: Þessar verðlaunaveitingar eru nokkurs virði,
þegar þær lenda á réttum stöðum. Ef góður listamaður fær slíka umbun,
geta aurarnir stuðlað að batnandi lífsafkomu hans, svo að auglýsing-
unni, sem hann hlýtur um leið, sé nú ekki gleymt. Eitthvað mun vera
til í þessu. Maður, sem át smjörlíki í gær, verður auðvitað dauðfeginn
þegar hann sér smjörskökuna á borði sínu í dag. Og þar fram eftir
götunum. Sannleikurinn er þó sá, að þetta er kák eitt. Mennirnir eru
jafniila stæðir veraldlega, þótt þeir fái tuttugu og fimm þúsund króna
viðurkenningu vegna listar sinnar einu sinni á ævinni og nokkrar þús-
undir einu sinni á ári þar fyrir utan. Og víst er um það, að þeir eiga
jafn erfitt með að helga listinni óskifta krafta sína. Þessi verðlaun
eða styrkir eru í rauninni ekkert annað en merki um slæma samvizku
þjóðfélags, sem lætur sig kjör listamanna engu varða á meðan þeir
eru að berjast fyrir lífi sínu og framvindu íslenzkrar menningar en
stærir sig af þeim, þegar þeir hafa fengið viðurkenningu utan land-
steinanna. Mér finnst alltaf, er ég heyri um þessar smásmugulegu verð-
launaveitingar, að gefandi segi við þiggjanda: Nú skaltu búa til fimm
þúsund, átta þúsund eða tuttugu og fimm þúsund króna listaverk og
síðan er mér alveg sama, hvað um þig verður. Ellegar: Málaðu í
einn, einn og hálfan eða fimm mánuði og hættu svo þessari vitleysu.
Það er augljóst, að þjóðfélagið ætlast alls ekki til þess, að peningar
þess komi að nokkrum notum. Ef það gerði það, myndi það aldrei
láta minna fé af hendi rakna en sem svaraði árslaunum lágtekju-
manns. Sú stefna væri þó hin eina rökrétta og heilbrigða í þessum
málum og ávöxtur hennar myndi fortakslaust verða sá, að upp myndu
vaxa í landinu fleiri dugandi listamenn. Þótt sumir brygðust vonum
manna, ætti áfallið ekki að svara til nema örlítils brots af þeim fjár-
munum, sem fara í súginn í opinberum rekstri nú á dögum.
24 Birtingur