Vera - 01.12.1984, Qupperneq 16

auk þess sem þaö var útbreidd trú aö huldufólk hefði ekki ódauð-
lega sál. Meö þvíaö skíra barnið inn í kirkju föðurins heföi þaö trú-
lega öölast hvort tveggja. Hann neitar því þannig bæði um sál og
sáluhjálp. Refsing hans er táknræn, maður sem þannig launar líf-
gjöf og ást er ófreskja í augum svikinna kvenna, umbreytingin í
lokin sýnir hans.
Hér er auðvitað líka óskhyggja á ferð, það er verið að framfyIgja
því réttlæti sem oft vildi verða misbrestur á í mannheimi, þar sem
feður syndabarnanna sluppu iðulega við refsingu með svonalög-
uðum aðferðum þó yfirvöldum tækist að klekkja á mæðrunum.
Huldumenn sem barna mennskar konur eru yfirleitt alger and-
stæða þessara manna. Einn flokkur sagna segir frá stúlkum sem
gerast selráðskonur upp til fjalla, verða ástfangnar af friðum og
fallegum huldupiltum og síðan óléttar, en einhverjir meinbugir
eru á svo þeir geta ekki gifst þeim að sinni. En þeir stinga ekki af,
heldur heimsækja þær í selið, taka jafnvel af þeim verstu verkin,
hjálpa þeim að leyna barnsfæðingunni, sitja yfir þeim og taka loks
að sér börnin og forða þeim þannig frá refsingu. í mannheimum
eiga stúlkurnar hins vegar grimma og ráðríka feður (aldrei er
minnst á mæðurnar) sem stía elskendunum í sundur og þegar
huldumenn hafa loks uppá stúlkum sínum mörgum árum seinna
er löngu búið að gifta þær nauðugar mennskum mönnum. Þá
verður báðum svo mikið um endurfundina að þau springa af
harmi.
í öðrum sögum eru huldumenn í hlutverki draumaprinsins sem
birtist þar sem fátæk smalastúlka er að krókna undir steini, býður
henni húsaskjól og sjálfan sig í ofanálag. Og jafnvel þó stúlkan sé
prestsdóttir og búi viö góö kjör flytur hún stundum í steininn og
lætur skila til foreldra sinna að hún sé hamingjusöm því maðurinn
sé alltaf svo góður við hana. Ein stúlka sem giftist huldumanni
sendir ævinlega eftir móður sinni þegar hún leggst á sæng þar til
stjúpinn sem er óánægður með ráðahaginn bannar konu sinni að
fara og lokar hana inni. Þá deyr dóttirin af barnsförum og huldu-
maðurinn hennar springur af harmi eins og unnusti selmatselj-
unnar. Sú saga sýnir kannski best þær andstæður sem speglast
í mörgum þessum sögum. Tilfinninganæmi Ijúflingsins og hörku
og grimmd hins mennska manns.
Ef litiö er yfir þessar sögur í heild má sjá bæði óskhyggju og
ótta, svo og mismunandi væntingar og afstöðu karla og kvenna.
Hjá mörgum blandast saman draumur um holdlegar ástir og
hræðslan við afleiðingar þeirra eða konuna yfirleitt, sérstaklega
sterkar og virkar konur sem taka af þeim ráðin eða gera til þeirra
ákveðnar kröfur. Þar er trúlega á ferð sami ótti við konuna og birt-
ist í galdraofsóknum miðalda (úti í löndum voru það sem kunnugt
er aðallega konur sem voru brenndar) og hugmyndum kirkjufeðr-
anna um konuna sem persónugerving syndarinnar, freistarann
holdi klæddan.
Mennskar konur sjá hins vegar í huldumönnunum möguleika
til flótta frá raunveruleikanum sem fyrir þeim er kúgun og karl-
veldi, persónugert í ráðríkum feðrum og eiginmönnum. Álfarnir
eru fríðir, rómantískir, tryggir og tillitssamir, bæði sem elskhugar
og eiginmenn. í þeim birtist draumurinn um hina fullkomnu og
ævarandi ást, draumur sem líklega hefur lengi verið til þó illa hafi
gengið að láta hann rætast. í þessum sögum virðist hann hins
vegar vera eins konar séreign kvenfólksins og það leiðir óneitan-
lega hugann að „óskabókum unnustunnar, eiginkonunnar og
dótturinnar”, þ.e. ástarsögum nútímans sem talið er að séu eink-
um lesnar af konum. Þær snúast einmitt allar um þennan sama
draum þó yfirlæknar, gósseigendureðaglæsikropparséu komnir
í stað skrautklæddra álfapilta.
Huldukonur þjóðsagnanna eru sterkar, virkar og voldugar og
geta hefnt harma sinna ef gert er á hluta þeirra. Mennskar konur
eru hins vegar óvirkar og varnarlausar. Eina von þeirra og vörn
gegn kúgun og yfirgangi er að leita skjóls hjá einhverjum góðum
manni sem elskar þær, eina valdið sem þeim stendur til boða er
vald ástarinnar.
Getur verið að þetta eigi við enn þann dag í dag? Eru e.t.v.
margar „frjálsarnútímakonur” jafn veikarogvarnarlausarog hin-
ar réttlausu kynsystur þeirra á liönum öldum? Lifum viö kannski
ennþá í heimi hnefaréttarins þar sem „ríkja sterkir menn, sumir
með vopn, aðrir með bækur” eins og Nóbelskáldið okkar lætur
Snæfríði íslandssól segja á 17. öldinni? Er draumurinn um ástina
e.t.v. aö miklu leyti draumur um öryggi, sjálfstraust og sjálfsvirð-
ingu, jafnvel áhrif og völd? Er það kannski ennþá svo að margar
konur álíti einustu (eðaauðveldustu) leiðinatil þess vera að nátil-
finningalegu valdi, valdi ástarinnar, yfir a.m.k. einum þessara
sterku manna og öðlast þannig í gegnum hann aðstöðu til að
ráða, ef ekki yfir umhverfi sínu þá a.m.k. eigin lífi og líkama?
Guðrún Bjartmarsdóttir.
16