Vera - 01.12.1984, Blaðsíða 48

Fríða Á. Sigurðardóttir: Við
gluggann. 1984. Skuggsjá.
Við gluggann er annað smá-
sagnasafn Fríðu Á. Sigurðardótt-
ur. Fyrra safnið, Þetta er ekkert al-
varlegt, kom út 1980 og vakti
mikla athygli. Fríða hefur einnig
sent frá sér skáldsöguna Sólina
og skuggann.
Mér er ekki kunnugt um aö nokkur sagn-
anna níu í Við gluggann hafi birst áður,
nema sagan Þetta kvöld, sem birtist í 3.
tbl. Veru 1982. Hér birtist hún lítillega
breytt.
Það er kunnara en frá þurfi að segja
(a.m.k. lesendum Veru) að við búum við
karlveldi sem hefur kúgað konur í gegnum
aldirnar og gerir það enn. Sú kúgun kemur
m.a. fram í bókmenntum, þar hefur
reynsla karla ráðið ferðinni, þeir hafa
ákveðið hvað er þess virði að skrifa um og
á hvern hátt þaö skuli gert.
í grein sinni „Reynsla og raunveru-
leiki”, sem birtist í bókinni Konur skrifa til
heiðurs Önnu Sigurðardóttur (1980) lýsir
Svava Jakobsdóttir þeim vanda sem
karlahefð bókmenntanna skapar skáld-
konum. Hún segir að þegar hún byrjaði að
skrifa hafi hún fundið sárt til þess að sig
skorti þá lífsreynslu sem bókmenntir eru
smíðaöar úr, þ.e.a.s. lífsreynsla karla ræö-
ur ferðinni í bókmenntum sem á öðrum
sviðum. En Svava segist, í sömu grein,
hafa verið sannfærð um ,,að ætti ég að ná
lágmarksárangri í listsköpun, yröi ég að
fylgja þeirri frumskyldu að vera trú sjálfri
mér og minni eigin reynslu — eða í fáum
orðum sagt — ég yrði að skrifa um það
sem ég þekkti.” (Bls. 226).
Þetta held ég að sé mergurinn málsins
og það sem gerir sögur Fríðu ákaflega
mikils virði. Sögur hennar eru skrifaðar frá
kvenlegu sjónarhorni og fjalla flestar um
reynslu kvenna, þá reynslu sem svo sjald-
an kemur upp á yfirborðið en er svo nauð-
synlegt að birtist.
Þær sögur bókarinnar sem síst höfða til
mín eru sögurnar Stiginn og Við gluggann.
Ég held það sé varla tilviljun að þær eru
einu sögurnar sem beinlínis eru sagðar frá
sjónarhorni karla eða karlar eru aðal-
persónur. í Stiganum er vitund aðalper-
sónunnar í greinilegri mótsögn við vitund
sögunnar þannig að við fáum andúð á að-
alpersónunni. Þessu er öfugt varið í öllum
hinum sögunum þar sem höfundur er ná-
lægur aðalpersónum sínum og lesendur
fá samúð með þeim.
Ótti og einmanakennd eru viðfangsefni
sem setja mjög sterkan svip á bókina.
SKUGGSJA
Sagan Ópið lýsir vel ótta konu við að-
steðjandi hættu. Eiginmaður hennar er
ekki reiðubúinn að taka þátt í ótta hennar
heldur telur hana taugaveiklaða og ímynd-
unarveika. Konunni tekst ekki að vinna
bug á óttanum þar sem hún fær aldrei að
vita hvað veldur honum og í sögulok brotn-
ar hún niður og afneitar fullvissu sinni og
felst á þá skoðun eiginmannsins að hún sé
ímyndunarveik. En við vitum að svo er ekki
og finnst raunar mesta furða að eigin-
manninum hafi ekki tekist að gera hana
taugaveiklaðri en raun ber vitni þótt hon-
um takist vissulega að brjóta sjálfstraust
hennar niöur.
Fleiri sögur lýsa ótta kvenna við hið
ókunna, t.d. Dans og Samfylgd. Annað
áberandi einkenni á sögum Fríðu, sem
kemur vel fram í báðum þessum sögum, er
að hve litlu leyti þær gerast í ytri raunveru-
leika. Þannig er Dans að mestu upprifjun
aðalpersónunnar. Kona situr og lifir upp í
huga sér liðna atburði milli þess sem hún
gengur um í íbúð sinni.
Sagan Dagsskíma fjallar um nauðgun
enform hennarersvipað formi Dansinsað
því leyti að Steinunn, kona sem hefur lent
í klóm nauðgara, hugsar um það sem
gerðist og setur nauðgunina í samhengi
viö aðra hluta ævisögu sinnar sem hún
rifjar upp um leið.
Að sjálfsögðu óttast hún ofbeldið (þótt
öðru sé oft haldið fram) en hún óttast ekki
síður viðbrögð umhverfisins:
,,Æptu,” endurtók hann.
Ég opnaði munninn. Hann herti takið.
Og allt í einu sá ég fyrir mér fyrirsagnir
blaðanna, sá fyrir mér forvitin augu ná-
grannanna, augu vinnufélaganna,
kunningjanna. Forvitin, gruggug augu.
Eins og þá. Þau störðu á mig úr öllum
áttum í gegnum sársaukann. Ættingj-
ar. Vinir. Augu barnanna minna. Augu
hans. Ég lokaði munninum. (Bls.
61—62).
Hér er það sem sagt álit annarraá ,,sigr-
uðum” konum sem veldur því að Steinunn
verst nauðgaranum ekki af öllu afli og sem
svo aftur veldur því aö nauögarinn réttlætir
ofbeldið fyrir sjálfum sér:
,,Þú hefðir getað hlaupið út meðan ég
fór úr, en þú geröir það ekki, ha? Viður-
kenndu það bara þú vildir þetta líka svo
þú getur ekkert gert,” endurtekur hann
og svipur hans verður öruggari og
ákveðnari. ,,Þið eruð allar einsl”. (Bls.
65)
48