Vera - 01.06.2000, Blaðsíða 7

K A B L A
Jóhanna Vigdís Cuðmundsdóttir
B B L
Q L D
Karlar í krísu
Konur í krapinu
Barátta kvenna fyrir rétti sínum hefur verið löng og
á tíðum ströng vegferð. Margt hefur unnist undan-
farin ár og tæpast er þörf að rekja áfanga barátt-
unnar á þessum vettvangi. Á leiðinni að settu marki
hefur kvennahreyfingin hins vegar tekið margar
áhugaverðar beygjur og benda tvær bækur sem ný-
lega komu út til þess að nú standi hreyfingin enn
einu sinni á krossgötum. í þeim báðum fjalla þekktir
femínistar um karla í krísu og leitast við, með
hliðsjón af jafnréttiskröfu kynjanna, að finna
þeim samastað í tilverunni; á heimilinu, í fjöl-
skyldunni og úti í samfélaginu.
Stiffed, The Betrayal of the Modern Man, er
nýjasta bók Susan Faludi en hún er sennilega
þekktust fyrir bókina Backlash sem kom út árið
1992. í Stiffed kannar Faludi nútímakarlinn og
stöðu hans, eða öllu heldur stöðuleysi, í heimi sem
hefur ekki lengur upp á fullnægjandi skilgreiningar
á karlmennskunni að bjóða. Suzanne Braun Levine
einblínir á „mýkri" hliðar karlmennskunnar í bókinni
Father Courage sem kom út í apríl síðastliðnum. í
nýlegu viðtali við Cloriu Jacobs í tímaritinu Ms
ræddu þær Faludi og Levine niðurstöður rannsókna
sinna á „hinum nýja karli."
Hvers vegna að einblína á karla?
Það skýtur kannski skökku við að skella körlum í aðalhlutverk í
umræðunni um kvenréttindi. Sumir myndu vilja ganga svo langt
að segja að karlar hefðu í jafnréttisbaráttunni iðulega verið í hlut-
verki óvinarins. I Father Courage ræddi Levine við karla úr milli-
stétt, sem ættu að vera sæmilega upplýstir, en þrátt fyrir það seg-
ir hún þá varla hafa vitað hvað hugtök eins og feðraveldi og femín-
ismi stóðu fyrir. Karlarnir ólust hins vegar upp á heimilum með
konum sem voru virkar í samfélaginu og umgengust þær á jafn-
réttisgrundvelli, flestir þeirra höfðu jafnvel búist við konu sem
yfirmanni. Allir karlarnir gerðu ráð fyrir að eiginkona þeirra starf-
aði utan heimilis og þegar að barneignum kæmi yrði fyrirkomu-
lagið einnig í anda jafnréttis. Þegar börnin fóru að koma í heim-
inn var hins vegar allt annað uppi á teningnum. Þá virtust allir,
bæði karlar og konur, detta í sama farið. Konurnar fóru ósjálfrátt í
klassísk móðurhlutverk, að því er virtist til að bæta upp fyrir sjálf-
stæðið og réttindin sem þær þó bjuggu við. Á meðan duttu karl-
arnir inní hlutverk hins „hjálpsama“ eiginmanns.
Levine vill skrifa þessa hegðun á skort á fyrirmyndum. Feður í
nútímasamfélagi geta ekki litið til feðra sinna sem fyrirmynda
hvað varðaði föðurhlutverkið og hvorugt kynjanna getur litið til
foreldra sinna hvað varðaði hjónaband sem byggðist á jafnrétti.
Karlar og konur féllu í gryfju klisjanna því þau hefðu engin dæmi
um hvernig fjölskyldur virkuðu öðruvísi. Faludi tekur í sama
streng og Levine og segir það hafa slegið sig að enginn karlanna
sem þær töluðu við hafi viljað vera eins og feður sínir. „Á sama
tíma voru allar hefðbundnar karlmennskuímyndir, líkt og sú að
fórna sér í þágu almannaheillar, á undanhaldi. Neyslumenningin
hampar bara gæjanum sem er númer eitt.“ Skýringuna á því hvers
vegna karlar hafi meiri áhuga á föðurhlutverkinu en áður telur
Faludi að megi flnna í skorti á öðrum samfélagslegum hlutverkum
þar sem hugtök eins og dyggð og samvinna eru í fyrirrúmi. „Kost-
6 • VERA
urinn við hrun gamla karlmennskuheimsins, og stöðu nútíma-
karla sem hálfgerðra munaðarleysingja í karlasamfélaginu, er að
karlar hafa loks vaknað til veruleikans á eigin heimilum. Kvenna-
hreyfmgin hefur gegnum tíðina hvatt þá til að hugsa um börnin
og reka heimilið á jafnréttisgrundvelli meðan afgangur menning-
arinnar er á móti þessari hugsun,“ segir Faludi.
Karlarnir sem Levine talaði við héldu því nær undantekninga-
laust leyndu að þeir störfuðu í anda jafnréttis á heimilum sínum.
„Það var alveg sama hversu ánægðir þeir voru með þátttökuna í
heimilisstörfunum, ef þeir þurftu að fara snemma heim til að
sinna börnum og búi laumuðust þeir bakdyramegin heim úr vinn-
unni. Þetta sýnir að samfélagið utan heimilisins verðlaunar karla
síður en svo fyrir að helga sig föðurhlutverkinu."
Levine bætir við að þeir karlar sem hún hafi rætt við hefðu haft
mikla þörf fyrir að tala um föðurhlutverkið og börnin sín auk þess
sem þá hafi tilfmnanlega skort hrós fyrir vel unnin störf á þessu
sviði. Faludi telur þá ekki fá hrós vegna þess að konur vilji að þeir
beri helming ábyrgðarinnar á heimilinu en séu ekki tilbúnar til að
gefa neitt eftir af valdinu. Ábyrgð og vald verði að fylgjast að.
„Að mínu mati er helsta áskorunin sem býður kvenna að spyrja
sjálfar sig þeirrar spurningar hvort mögulegt sé að gera hlutina á
annan hátt á heimilunum, þó það sé kannski ekki alveg jafn vel
gert og með þeirra eigin aðferðum," bætir Levine við. „Vandinn
liggur kannski í því að utan fjölskyldulífsins eru ekki mörg svið
þar sem fólki flnnst það vera að gera eitthvað mikilvægt og að þess
vegna berjist karlar og konur um það hvort eigi að stjórna á heim-
ilinu," getur Faludi sér til og bætir við að margir karlanna sem
hún talaði við hafi ekki verið stoltir af starfinu sínu. Það sýni að
heimilin eru í auknum mæli að verða eini staðurinn þar sem fólki
finnist það vera að gera eitthvað sem gefi líflnu gildi.
Neysla í stað nærveru
Börn á vesturlöndum eru að mörgu leyti týnd í neyslumenning-
unni og virðast satt best að segja ekki hafa marga aðra valkosti en
að hella sér út í hana. Faludi telur foreldra barna sem nú eru að
alast upp hafa gleymt að kenna börnum sínum ákveðin siðferðis-
gildi, þau liafi hreinlega týnst á milli kynslóða í öllum úthverfun-
um og tölvuleikjunum. „Það eina sem færst hefur á milli kynslóða
er endalaust kaupæði. Þörf fólks fyrir að fá sínar „fimmtán mínút-
ur frægðar" er það eina sem stendur uppúr þessurn darviníska
neyslufrumskógi. “
Levine bætir því við að venjulegar fjölskyldur eigi í vök að verj-
ast í þessu samfélagi og skólakerflð og hið svokallaða félagslega
kerfi bæti þar síður en svo úr skák. „Mig dreymir um þá stund
þegar karlarnir sem nú eru að læra að vera góðir pabbar öðlast
nægilegt sjálfstraust til að láta heyra í sér á vettvangi stjórnmál-
anna. Þegar það gerist er kannski von á raunverulegum breyting-
um.“
Faludi telur rót vandamála þeirra karla sem hún hafi talað við
vera tilflnninguna um að úti í hinum stóra heimi gætu þeir ekki
gert neitt virðingarvert. „Ég vara fólk þó við þeirri tilhneigingu að
draga sig út úr heiminum og loka sig hálfpartinn inni á eigin
heimilum. Við þurfum líka á samfélagslegri næringu að halda.
Konur jafnt sem karlar þurfa það sem kalla má „móðurlega karl-
mennsku" en hún fengist með markvissri uppbyggingu samfé-
lagsins og samfélagsþjónustu." Karlarnir sem Faludi ræddi við í
Stiffed komu flestir úr hópi verkamanna og segir liún fæsta þeirra
hafa talað mikið um börnin sín. „Ástæðan er kannski fyrst og
fremst sú að þeir voru uppteknir af því að greina eigin tilfmning-
ar og ósigra. Það leiddi yfirleitt til umræðu um feður þeirra, frek-
ar en börnin, og margir karlanna töldu sig ekki einu sinni geta
gefið börnum sínum leiðsögn um hvað fælist í karlmennskunni.
Einu karlarnir sem töluðu um hvernig þeir ætluðu að vera betri
pabbar stýrðu hraðbyri í átt til neyslumenningarinnar. Þeir ætluðu
að gefa sér meiri tíma til að fara í búðir með krökkunum, þeir ætl-
uðu með þau í Disneyland og í tölvuleiki. Þessir efnislegu hlutir
breyta tilveru barnanna ekki á neinn hátt þegar til lengri tíma er
litið enda voru karlarnir svolítið pirraðir þegar þeir töluðu um
þessa hluti. Þetta virtist hins vegar vera eina aðferðin sem þeir
höfðu til að tengjast börnunum sínum. Þessum körlum flnnst þeir
ekki hafa neina stjórn á kringumstæðum sínum og hugsa sínum
eigin feðrum þegjandi þörfma fyrir að hafa skilið sig eftir í heim-
inum án hlutverks í samfélaginu."
Skortir karla hugmyndaflug byltingarinnar?
Kannski er stór hluti vandans sá að karlar eiga erfitt með að
ímynda sér aðrar leiðir en alltaf hafa verið farnar. Faludi vill meina
að það sé vegna þess að í dag er enginn staður til þar sem hægt er
að hittast til að tala um og móta nýjar leiðir. „Á sjöunda áratugn-
um var þó hægt að hittast á almenningsstöðum og ræða málin án
þess að neyslumenningin kæmist að og tæki völdin, það er bara
ekki hægt lengur. Jafnvel þó þú komir úr fátæku gettói og semjir
lag um það eru þér bara tvær leiðir færar, lagið vekur enga athygli
og þú verður gjaldþrota eða lagið vekur athygli og þú verður
frægur og þá innlimar neyslumenningin þig samstundis. Hvort
sem þú ert innan eða utan nýja hagkerfisins ertu alltaf í fókus
neyslulinsunnar og það er virkilega skemmandi ef ætlunin er að
reyna að breyta samfélaginu."
Það sem kom Faludi mest á óvart í viðtölum hennar við karla
var að umræðuefni þeirra voru að mörgu leyti hliðstæð því sem
konurnar höfðu verið að tala um á sjöunda og áttunda áratugnum.
Konum fannst þær vera til skrauts og þær voru undir þrýstingi um
að setja sjálfar sig á einskonar sýningarbás. Körlunum fannst sú
VER A •
7