Vera - 01.06.2000, Blaðsíða 44

Sóley Stefánsdóttir
janna
Hvcrjar eru hugmyndir okkar um kynin, um
eðli kynjanna, um karlmennsku og kvenleika?
Hvað er að vera eðlileg/ur eða óeðlileg/ur og
hver dæmir um það? Svör við þessum
spurningum finnast í ýmsum myndum í
samfélaginu, en eitt svarið virðist vera vinsælla
en önnur, nefnilega svar Hellisbúans. Ég ætla
hér í þessari grein, sem er úrdráttur úr lengri
ritgerð, að skoða hugmyndir um mótun
kynjanna og skoða svo út frá því þá eðlishyggju
sem virðist slá í gegn í samfélaginu í dag.
Mótun kynferðis
I þessari umfjöllun er ekki meiningin að
hafna líffræðinni sem áhrifavaldi í mótun,
heldur að sjá hve mikil áhrif félagsleg mót-
un hefur í sköpun persónunnar. Feministar
hafa gjarnan verið á öndverðum meiði við
hugmyndir sem tengja kynin við eðli því
konum hefur í gegnum tíðina verið haldið
frá fullri þátttöku í þjóðfélaginu sökum
eðlis og líkamleika.
Heimspekingurinn og feministinn Judith
Butler hefur sett fram kenningu um kyn-
gervin sem hún kallar gjörningskenningu
(performative theory). Hún heldur því
fram að kyngervið (gender) verði til í sí-
felldri klifun á orðræðu hins gagnkyn-
hneigða norms, þar sem hin eina rétta
lausn er hefðbundin fjölskyldumyndun
með tilheyrandi kynjamyndum. Markmið
Butler er að sýna fram á grundvallar óstöð-
ugleika kyngerva og sjálfsmynda. Sjálfs-
mynd og kynsjálfsmynd verður til sam-
hliða gjörðum okkar, gjörðinar eru for-
sendur sjálfsmyndarinnar, ekki afleiðing
hennar. Við hegðum okkur ekki á sérstakan
hátt vegna kyngervis okkar heldur ávinn-
um við okkur þetta kyngervi með vissu
hegðunarmunstri sem viðheldur hefð-
bundnum kynjamyndum. Sjá má hvernig
börn prófa sig áfram og líta spyrjandi aug-
um eftir samþykki hins fullorðna hvort þau
séu að gera rétt. Þau eru með gjörðum sín-
um að móta sig inn í viðurkennd norm
samfélagsins. Ekki er um að ræða einföld-
un þannig að kyngervi séu séð eins og föt
eða búningur sem maður bregður sér í að
vild, heldur er gjörningurinn dýnamísk
heild í stöðugri myndun. Kynið myndast
við hverja ákvörðun sem við tökum varð-
andi útlit okkar og hegðun.
Ut frá þessari umfjöllun er gott að skoða
viðhorf okkar til mótunar. I tungumálinu
vísar eðli til einhvers óbreytanlegs fasta en
mótun vísar aftur til einhvers breytilegs. Ef
eitthvað er mótað hlýtur að vera auðvelt að
breyta, því það er bara mótun. Mótunin í
kenningu Butler felst í endurtekningu,
þannig byggist manneskjan smátt og smátt
upp í það sem hún verður og verður þá
eðli hennar að einhverju leyti afsprengi
mótunarinnar. Gjörningur okkar er ítrekun
og tilbrigði við normin, hinu gagnkyn-
hneigða kerfi sem samfélagið byggir á.
Itrekunin staðfestir það hver við teljum
okkur vera, staðfestir sjálfsmynd okkar og
Myndskreytingar:
Sigurborg Stefánsdóttir
kyngervi. Þessar ítrekanir eru í öllu okkar
táknkerfi og menningarframleiðslunni, þar
á meðal í sjónvarpi, auglýsingum, bíó-
myndum, bókum og leikhúsi. Verkin þrjú
sem ég skoða hér að neðan eru hluti af
þessum ítrekunum.
Karlmennskan og kvenleikinn
Hér ætla ég að taka fyrir þrjú vinsæl dæg-
urverk samtímans, þar sem boðað er að
kynin séu ólík að eðli og sú staðreynd not-
uð til að útskýra samskipti þeirra. Verkin
eru bókin Karlar eru frá Mars, Konur eru
fráVenus, einleikurinn Hellisbúinn og bók-
in Karlafræðarinn. Eg vel þessar bækur því
ég tel þær lýsandi fyrir þá eðlishyggju sem
ríkir í samfélaginu og ég vil gagnrýna.
Tenging hegðunar við eðli virðist heilla
nútímafólk mjög því þessi verk hafa hlotið
slíkar viðtökur að aðsóknar- og sölumet
eru slegin.Verkin gefa þá útskýringu á mun
kynjanna að þau hafi sitthvort eðlið, þess
vegna hreinlega skilji þau ekki hvort ann-
að; tali sitthvort tungumálið. Hefðbundin
eðli kynjanna eru að konan er í eðli sínu
húsmóðir en karlinn fyrirvinna og vernd-
ari fjölskyldunnar, þetta er þeim eðlislægt
44 • VERA