Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2004, Page 272

merkt að bæði verkkaupar og viðkomandi arkitektar lögðu mikinn metnað í byggingar
sínar sem og ríka áherslu á að hljóðvist væri í lagi. Það var ánægjulegt að geta lagt hönd
á plóginn og sjá metnaðarfullar hugmyndir verða að veruleika. Fyrst verður þó vikið
nokkrum orðum að fræðilegum bakgrunni til þess að auðvelda lestur greinarinnar og
skýra helstu hugtök. Hér verður fremur leitast við að skýra hugmyndafræði en
útreikninga. Vonandi tekst með því að auka áhuga og skilning lesenda á viðfangsefninu.
Hvað er gott hijóð?
A námsárum sínum velti greinarhöfundur því talsvert fyrir sér hvað gerði sumar bygg-
ingar góðar en aðrar slæmar m.t.t. hljóðs eða hljómburðar. Sem kórsöngvari tók hann
sérstaklega eftir því hversu gott var að syngja í Skálholtskirkju og hversu fallegur hljóm-
ur kirkjunnar er. Síðar uppgötvaði hann að þennan eiginleika höfðu margar steinkirkjur
með timburþaki. Hvað var það sem gerði samspil steypu og timburvirkja svo ákjósanlegt
fyrir hljómburð og hljómgæði?
I svari við þessari spurningu liggur sýn greinarhöfundar og skilningur á því hvað er gott
hljóð. I hans huga eru hús hljóðfæri. Eini munurinn er sá að þegar hús eiga í hlut eru flytj-
endur og áheyrendur staddir inni í hljóðfærinu. Eins og með hljóðfærin skipta bygg-
ingarform og rýmishlutföll miklu máli. Sama gildir um alla yfirborðsfleti. Með réttum
frágangi steyptra veggja í kirkjuskipi tryggja þeir skýrt og gott endurkast frá hliðar-
veggjum sem hefur afgerandi áhrif á hvernig við upplifum tónlist og talað mál, bæði flytj-
endur og áheyrendur. Þétt og máluð steinsteypa er góð til þess að tryggja styrk hljóð-
endurkasts þar sem hún endurkastar nálega öllu því hljóði sem á hana fellur, óháð tón-
hæð. Timburvirki í þaki hafa aðra eiginleika. Þau drekka talsvert meira hljóð í sig á neðra
tónsviðinu en því efra. Þau vega þannig upp áhrif loftrýmisins sjálfs sem tekur til sín
meiri hljóðorku eftir því sem tónhæðin er meiri. Að öllu samanlögðu verður ómtími
steinkirkju með timburþaki nokkuð jafn yfir tíðnisviðið séu byggingarhlutföll sæmilega
rétt. Sá eiginleiki ásamt hæfilegri hljómlengd gerir hljóðið gott. Hljóðmynd raddar (eða
hljóðfæris) verður því sem næst óháð fjarlægð milli hennar og hlustanda sem er
ótvíræður kostur fyrir skerpu og skýrleika talaðs máls og tónlistar. Það þekkja allir
hversu þreytandi það er að hlusta á talað mál í hljómmiklum kirkjum og hversu erfitt
getur reynst að greina samhljóða og orðaskil. Þeir eru mögulega færri sem þekkja að of
dempuð rými geta ekki síður verið þreytandi. í þeim dregur verulega úr áheyrileika
talaðs máls og tónlistar. Hljóðið hljómar þurrt og líflaust.
Af framansögðu má ljóst vera að markmið hljóðhönnunar sé að tryggja að hús er hæfi-
lega hljómmikil miðað við þá starfsemi sem þar fer fram og að halda truflandi hávaða
innan hæfilegra marka. Mikilvægt er að átta sig á því að heppilegum hljómi rýma eru
bæði sett efri og neðri mörk í samræmi við framanskráð. Til þess að tryggja bæði hæfi-
legan og jafnan ómtíma yfir mikilvægt tíðnisvið frá 125 til 4000 rið er nauðsynlegt að
reikna. Þrátt fyrir að hafa komið að hundruðum mismunandi hljómrýma getur
greinarhöfundur ekki sagt með góðri samvisku að hann hafi fengið fullnægjandi til-
finningu fyrir rýminu fyrr en hann er búinn að reikna og þá sérstaklega tíðnisvörun þess.
Ómtími er hér nefndur til sögunnar. Hann er einn besti og viðteknasti mælikvarðinn á
hljómburð rýma; hversu hljómmikið hljóðfærið er. Þessi tími er í raun mælikvarði á það
hversu hratt hljóð deyr út í viðkomandi rými. Nánar tiltekið er ómtíminn sá tími sem það
tekur hljóðið að falla niður í einn milljónasta af upphaflegum styrk sínum (niður um 60 dB).
Hæfilegur ómtími húsnæðis fer eftir stærð þess og notkun. Víða má finna leiðbein-
ingargildi um hæfilegan ómtíma, sbr. heimildaskrá þessa greinarkorns. Þá eru leyfileg
efri mörk ómtíma í ákveðnum tilvikum tilgreind í Byggingarreglugerð.
Víkjum þá að því hvernig þessari hugmyndafræði var beitt við hljóðhönnun bygginga.
2 7 0
Arbók VFl/TFl 2004