Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2005, Blaðsíða 249

Vegna þess hve vatn er í yfirfljótandi magni hér á landi gerðu íslendingar sér lengstum
lítt grein fyrir hve ferskvatnsauðlindin er dýrmæt og tryggðu því ekki nægilega vel, t.d.
í byggðaskipulagi, að mikilvægir grunnvatnsgeymar spilltust ekki (Freysteinn Sigurðs-
son og Guttormur Sigbjarnarson, 1990)
Stefnumótun um ferskvatnsverndun á stórum landsvæðum og landshlutum, sem og á
hálendi Islands, er verulega áfátt. Arið 2002 gaf umhverfisráðuneytið út skýrslu er nefnist
Velferð til framtíðar. Sjálfbær próun í íslensku samfélagi. Stefnumörkun til 2020.
(Umhverfisráðuneytið, 2002). Þar er aðeins með nokkrum almennum orðum vikið að
auðlindinni ferskvatni: „Allir íbúar eigi kost á nægu heilnæmu vatni" (sjá kafla 1.3). Þetta
markmið er undir kaflanum heilnæmt og öruggt umhvcrfi, en ekki í kaflanum um sjálfbæra
nýtingu auðlinda.
Hér er því, vegna þessa skorts á stefnumótun, sett fram eftirfarandi hugmynd að texta
fyrir stefnumótun stjórnvalda fyrir málaflokkinn: Stefnumótun um vernd og nýtingu fersk-
vatnsauðlindarinnar á íslandi: „Sljórnvöld láti gera allsherjar úttekt á auðlindinni ferskvatn á
íslandi. Úttektin greini frá núverandi almennum notum hennar og spái hvernig notkunin geti
vaxið. Stjórnvöld láti einniggera athugun á hvernig vatnsmál heimsins muni þróast á þessari öld,
þar á meðal verð á vatni í stórborgum nágrannalándanna. í Ijósi þessarar úttektar verði hugsan-
legri hagnýtingu og mögulegum útflutningi lýst.
Jafnframt láti stjórnvöld gera frumáætlun að stórnýtingu ferksvatns á tslandi íframtíðinni. Þessi
áætlun skilgreini bestu stór-vatnsnámssvæði og vatnstökustaði innan þeirra, setti og nauðsynleg
verndarsvæði til að koma í veg fyrir mengun grunnvatnsins.
Settar verði fram hugmyndir um mögulega stór-vatnsnotkun og útflutning á vatnifrá íslandi í
framtíðinni; hvar stórnotendur yrðu best staðsettir á landinu og hvar væru bestu mögulegu staðir
fyrir útflutningferskvatns."
Aætlun sú sem hér um ræðir, um meðferð, verndun og notkun ferskvatnsauðlindarinnar,
verði unnin samkvæmt hinni nýju aðferðafræði umhverfismats áætlana (UÁ) (Strategic
Environmental Assessment - SEA). Það felur t.d. í sér að áhrif á þætti er varða náttúru, sam-
félag og efnahag séu ávallt metin samhliða hugmyndum um stórnotkun ferskvatns.
Núllkostur, þ.e. það að aðhafast ekkert, verði einnig metinn.
Aðferðafræði UÁ á að vera samfléttuð öllum þáttum áætlunargerðarinnar, sem mun
þannig skýra og útfæra vænlegustu stefnumótun stjórnvalda varðandi ferskvatnsnýt-
ingu og ferskvatnsverndun.
Slík ferskvatnsáætlun mun strax koma að gagni því hún myndi benda fjölmörgum
aðilum á hvernig þeir geti stuðlað að því að markmið áætlunarinnar náist. Dæmi um
þetta er t.d. að hleypa ekki óhreinsuðu frárennsli út í umhverfið, sérstaklega ekki á
aðrennslissvæðum dýrmætustu vatnstökusvæða framtíðarinnar. Á þeim svæðum verði
staðsett sem allra minnst af starfsemi sem getur mengað út frá sér og að forðast verði að
leggja vegi yfir slík svæði.
Samhæfing landsskipulags um ferskvatn við aðrar áætlanir
Sífellt eru menn minntir á hve mikil þörf er á að unnið sé landsskipulag fyrir ísland, þar
sem kæmi fram allar helstu kröfur til lands. Slíkt skipulag myndi stýra ráðstöfun lands til
ýmissa tegunda landnýtingar. Höfuðatriði er að skipulagið sé stöðugt lagað að breyttum
aðstæðum.
Innan ramma slíks landskipulags þarf einnig að vinna að skipulagshugmundum fyrir hin
ýmsu grunnkerfi landsins, aðallega þau tæknilegu. Yfirlit yfir grunnkerfi landsins er sýnt
á mynd 1, en þar er grunnkerfunum skipt í tæknileg, félagsleg og hagræn grunnkerfi.
Ritrýndar vísindagreinar i 2 4 7