Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2005, Blaðsíða 252
stór-vatnsnámskostum og eins mat á hættu á nátt-
úruvá og annarri hugsanlegri utanaðkomandi ógn á
hverju vatnsnáms- eða vatnstökusvæði. Dæmi um
samfélags- og náttúrufarsmarkmið er að fiskgengd í
ám minnki ekki og að lífkerfi raskist ekki. Dæmi um
byggðastefnumarkmið er að landeigandi eða sveitar-
félag fái einhverjar tekjur af vatnsnáminu. Augljóst
er hins vegar að stórvatnsnám er framleiðsla á þess
konar hráefni að við það myndu aðeins skapast fá
störf hér á landi.
A mynd 5 er sýnd frumhugmynd að átta stór-
vatnstökusvæðum á Islandi og inn á þessi svæði eru
merktir hugsanlegir vatnstökustaðir með tölunum
1 til 8. Af þessum stöðum virðast Straumsvík og
nágrenni Þorlákshafnar koma helst til greina vegna góðrar hafnaraðstöðu. Ef tæknilega
væri hægt að skipa út vatni í risatankskip án hafnaraðstöðu, koma Axarfjörður og
Vestur-Skaftafellssýsla einnig til greina. Ef unnt er að leggja leiðslu til útlanda koma
lindasvæði norðan Vatnajökuls, í 700 metra hæð yfir sjávarmáli, einnig til greina.
A mynd 6 er gróft frummat á þremur frumþáttum sem tengjast valkostum til vatnsnáms;
þ.e. náttúrufari, hagrænum og félagslegum þáttum. Einkunnum er þannig raðað að
samanlögð einkunn sýni hagkvæmustu staði fyrir stór-vatnsnám/útflutning, þ.e.
viðkvæm náttúra er 1; t.d. Þingvellir, en Straumsvík 4. Félagslegur þáttur, eins og fjöldi
starfa, skiptir litlu í Straumsvík vegna þéttbýlis í nágrenninu (1), en skiptir hins vegar
miklu í fámennari sveitarfélögum, eins og við Axarfjörð (4).
Aðferðafræði Umhverfismats áætlana (UÁ) á að vera samfléttuð öllum þáttum áætlunar-
gerðarinnar og mun þannig smám saman skýra og útfæra vænlegustu stefnumótun
stjórnvalda í vatnsnotkunar- og vatnsverndarmálum.
Náttúra Efnahagur Félagslegt
1. Reykjanes/Straumsvík 4 4 1
2. Þingvellir 1 2 2
3. Hallmundarhraun 2 2 3
4. Rangárupptök/Hekluhraun 3 1 3
5. Skaftársvæði 1 1 2
6. Svartá til Möðrudals 1 1 2
7. Suðurárbotnar 1 2 2
8. Kelduhverfi/Axarfjörður 2 2 4
Mynd 6.Mat á mögulegum vatnstökustöðum
á íslandi. Hæst mat er best.
Lokaorð
í landi þar sem gnótt er af vatni finnst eflaust sumum að ekki liggi á að gera landsáætlun
um vatnsvernd og vatnsnýtingu eins og lagt er til í þessari grein. Slík áætlun kostar
aðeins smámuni samanborið við þau verðmæti sem í húfi eru og mikið af þeim grunn-
gögnum sem þörf er á til slíkrar heildaráætlunar eru þegar fyrir hendi. Hugmynd að
forsögn að vinnuferli um slíkar áætlanir verður að finna í frumvarpi að nýjum lögum um
umhverfismat áætlana, sem áætlað er að verði lagt fyrir Alþingi veturinn 2005-2006.
Vinnuferli nýju laganna mun í aðalatriðum vera útfærsla á tilskipun ESB um
Umhverfismat áætlana (UÁ). Höfundar þessarar greinar höfðu tilskipun ESB undir
höndum og gátu því sett fram fyrirliggjandi hugmynd um gerð landsáætlunar fyrir
stefnumótun í ferskvatnsmálum, þótt þeir hafi ekki haft undir höndum tillögu að laga-
texta í hinum væntanlegu íslensku umhverfismatslögum. Þegar þau hafa verið samþykkt
kann að vera að einhverjar frekari ábendingar um gerð slíkrar áætlunar komi fram, þó
líklega síðar þegar reglugerð um framkvæmd laganna verður gefin út.
Þakkir
Viðþökkum óþekktum yfirlesurum sem ritrýndu greinina og komu meðgóðar ábendingar. Einnig
viljum við sérstaklega þakka Freysteini Sigurðssyni, vatnajarðfræðingi á Orkustofnun, fyrir
ómetanlega ráðgjöf.
2 5 01 Arbók VFÍ/TFl 2005