Fréttablaðið - 31.03.2012, Qupperneq 26

26 31. mars 2012 LAUGARDAGUR
Fram undan eru spennandi tímar við uppbyggingu
stærsta þjóðgarðs í Evrópu. Með
samstilltri vinnu mun okkur
takast það verkefni vel!
Vatnajökulsþjóðgarður var
stofnaður í júní 2008. Mark-
mið hans er að vernda lands-
lag, lífríki, jarðmyndanir og
menningar minjar svæðisins
og gefa almenningi kost á að
kynnast og njóta náttúru þess
og sögu. Flestir ættu að fallast
á þessi markmið, enda hafa
Íslendingar almennt góðan
skilning á mikilvægi náttúru-
verndar og njóta ferðalaga í
tignar legri og óspilltri náttúru.
Þann 28. febrúar 2011 stað-
festi Svandís Svavars dóttir
umhverfis ráðherra fyrstu
stjórnunar- og verndaráætlun
Vatnajökulsþjówðgarðs (SOVV).
Áætlunin er verkfæri þjóð-
garðsins til að skipuleggja upp-
byggingu og þjónustu í garðinum.
Í henni er sett fram stefna og
framtíðarsýn sem byggir á
þremur meginstoðum; náttúru-
vernd, útivist og byggðaþróun.
Náttúruvernd,
útivist og byggðaþróun
Vatnajökull og áhrifasvæði hans
mynda náttúrufarslega heild sem
einkennist af kraftmiklu samspili
elds og íss og er náttúran einstök,
ekki bara fyrir Ísland heldur á
heimsvísu. Okkur ber að vernda
þessa stórbrotnu náttúru.
En markmiðið með þjóð-
garðinum er ekki bara að vernda
náttúruna heldur er mikilvægt að
auðvelda almenningi aðgengi að
þjóðgarðinum eftir því sem hægt
er án þess að náttúra hans spillist
og veita fræðslu um náttúru,
sögu og mannlíf svæðisins. Stór
hluti SOVV snýst um þetta mark-
mið. Þar er áætlun um fræðslu,
skipulagningu gönguleiða, reið-
leiða og akstursleiða, upp lýsingar
við áningarstaði, uppbyggingu
göngubrúa og skála, gestastofur,
tjaldsvæði og fleira sem þarf til
að mæta þörfum útivistarfólks og
til að auðvelda upplifun stórkost-
legrar náttúru þjóðgarðsins.
Þjóðgarðurinn nær nú yfir um
13% af landinu og átta sveitar-
félög eiga land í garðinum. Lögð
hefur verið áhersla á jákvæða
byggða þróun á grannsvæðum
þjóð garðsins, ekki aðeins með
störfum í þjóðgarðinum heldur
líka af leiddum störfum við ferða-
þjónustu og samvinnu þjóðgarðs
og einka aðila um eflingu byggð-
ar. Þjóðgarðurinn hefur gríðar-
legt aðdráttar afl og laðar til sín
hundruð þúsunda ferðamanna á
ári. Með aukinni uppbyggingu og
þjónustu mun fjöldi ferðamanna
til svæðisins aukast enn frekar svo
að markaður fyrir gistingu, veit-
ingastaði, handverk og afþreyingu
stækkar.
Tækifærin eru fjölmörg og
þegar hafa verið þróaðar vörur
og þjónusta í samvinnu við starfs-
menn þjóðgarðsins til að efla
grundvöll ferðaþjónustunnar, til
dæmis sem tengjast fugla skoðun,
fjallamennsku og ýmiss konar
fræðslu.
Lýðræðislegt stjórnkerfi
Vatnajökulsþjóðgarður er sam-
vinnuverkefni ríkisins, sveitar-
félaganna átta sem eiga land í
honum, landeigenda og annarra
hagsmunaaðila. Að stjórn hans og
stefnumótun koma tæplega þrjátíu
manns, þ.á.m. fulltrúar sveitar-
félaga, umhverfisverndarsamtaka,
ferðaþjónustunnar og útivistar-
samtaka.
Allir þessir aðilar, auk starfs-
fólks garðsins, komu að gerð SOVV
og samráð var að auki haft við
fjölda annarra.
Góð samstaða um stjórnunar- og
verndaráætlun
Góð samstaða er um langflesta
þætti SOVV. Þó er deilt um
ör fáar samgönguleiðir og veiðar
innan þjóðgarðsins. Ákvað stjórn
garðsins því síðastliðið vor að setja
af stað frekara samráðsferli um
þessi málefni til að fá bestu mögu-
legu yfirsýn yfir sjónarmið, rök
og hagsmuni í málinu áður en hún
tæki ákvörðun um framhaldið.
Í samráði felst uppbyggileg
umræða þar sem fram koma ólík
sjónarmið og ræddar eru mis-
munandi lausnir þar til niður-
staða fæst sem flestir geta sætt
sig við. Í flóknum málum eins og
skipulagi stórs þjóðgarðs er nánast
óhugsandi að algjör sátt náist um
alla þætti skipulagsins. Mark miðið
er þó að komast eins nálægt því og
hægt er.
Í samgöngumálunum var sett
upp umfangsmikið ferli: Greining
á hagsmunaaðilum, kynningar-
fundur, fjölmennur opinn fundur
þar sem lögð voru drög að
afmörkun umfjöllunarefna og að
lokum yfirferð samráðshóps um
málefnin. Samráðshópurinn skilaði
metnaðarfullu starfi og sendi
niður stöður sínar til stjórnar í des-
ember síðastliðnum. Stjórn hefur
farið yfir hvert þeirra 25 mála sem
samráðshópurinn fjallaði um og
tók í meginatriðum undir ályktanir
hópsins í 23 tilvikum. Hvað varðar
Vonarskarð tók stjórn undir sam-
eiginlega ályktun samráðs hópsins
um að frekari rannsókna væri þörf
áður en ákvörðun yrði tekin um
skipulag ferðaleiða um svæðið. Um
leið norðan Dyngjufjalla skilaði
samráðshópurinn tvístruðu áliti
og svæðisráð Norður svæðis var
einnig klofið í sinni afstöðu. Í
því tilviki ákvað stjórn að fara
sömu leið og með Vonarskarð, að
fara í nánari rannsóknir áður en
endan leg ákvörðun yrði tekin. Af
framangreindu sést að samráðið
hefur verið árangursríkt.
Flestar athugasemdir sem
bárust um veiðar í SOVV eru
bundnar við austursvæði þjóð-
garðsins. Ákvað stjórnin að fela
svæðisráði og þjóðgarðsverði þar
að leitast við að leiða málið til
lykta og síðasta vor hófst þar sam-
ráðsferli. Haldnir voru nokkrir
fundir í svæðisráðinu með góðum
gestum, m.a. full trúum Skotvís,
Skaust, Umhverfis stofnunar og
hreindýraleiðsögumanna. Opið
málþing var haldið 17. mars síðast-
liðinn um málefnið og heppnaðist
vel. Menn fengu þar tækifæri til
að hittast, fræðast og skiptast á
ólíkum skoðunum um veiðar. Nú
mun svæðisráð vinna úr gögnum
og senda ályktun til stjórnar fyrir
vorið.
Ég tel að þessi tvö samráðsferli
skili góðri sátt og að hægt verði að
vinna áfram saman á jákvæðan og
uppbyggilegan hátt við að byggja
þjóðgarðinn okkar upp. Ég hvet
landsmenn alla til að snúa bökum
saman og hlúa vel að þeirri dýr-
mætu þjóðargersemi sem Vatna-
jökulsþjóðgarður er og njóta
hennar um leið.
Þessa dagana er rætt um framtíð lífeyriskerfisins. Við
stofnun almennu lífeyris sjóðanna
upp úr 1965 var réttinda-
kerfið reist á þeirri forsendu
að lífeyris þegar ættu tryggan
lífeyri sem næmi um 72% af
meðalárs tekjum, tengdum við
verðlagsvísitölu. Um 25% elli-
lífeyris kæmi frá ríkinu, iðgjald
í líf eyris sjóð var miðað við að
sjóðirnir tryggðu 57% af dag-
vinnutekjum launafólks.
Stjórnmálamenn hafa á síðustu
áratugum sótt auknar tekjur í
ríkissjóð með því að auka tekju-
tengingar í bótakerfinu og þar
með minnka hlut Trygginga-
stofnunar í bótakerfinu. Þetta
er komið svo langt að þátttaka
TR í lífeyri einstaklings með 75
þús. kr. greiðslur úr lífeyrissjóði
skerðist um sömu upphæð. Inn-
grip stjórnmálamanna í kerfið
hefur haft ákaflega letjandi áhrif
á þátttöku fólks í lífeyris kerfinu
og framkallar vaxandi þátt-
töku í neðanjarðarhagkerfinu og
undan skotum í kostnaðarþátttöku
til velferðarkerfisins. Um er að
ræða umtals verðar fjárhæðir, ef
frítekjumarkið væri t.d. hækkað
upp í 20 þús. kr. myndi upptaka
ríkisins á lífeyrisgreiðslum frá
lífeyrissjóðum minnka um 3
milljarða.
Nokkrir halda því fram að
lækka eigi ávöxtunarviðmiðið úr
3,5%, ekki síst stjórnmálamenn
sem vilja sækja fé til lífeyris-
sjóðanna á neikvæðum vöxtum
til þess að standa við kosninga-
loforðin. Þetta myndi ekki breyta
miklu hjá þeim sem eru þegar á
lífeyri eða eru að nálgast þann
aldur, en hefði aftur á móti gríð-
arleg áhrif hjá ungu fólki. T.d.
myndi væntanlegur lífeyrir fólks
sem er í dag innan við 35 ára
skerðast um 25% ef farið væri
með ávöxtunarviðmiðið niður um
0,5% eða í 3%. Ástæða er til að
benda sérstaklega á að á Íslandi
er ávöxtunarkrafan lág
sé litið til annarra landa
með uppsöfnunarlífeyris-
kerfi, t.d. er ávöxtunar-
krafa í Bandaríkjunum
4,35%. Í þessu sambandi
væri mikið eðlilegra og
heilbrigðara að lífeyr-
issjóðirnir byðu sínum
sjóðsfélögum sérstök lán
á vildarkjörum til þess
að kaupa sína fyrstu
íbúð.
Fram hafa komið
hugmyndir um að fella
n iður uppsöfnunar-
kerfi og taka upp gegn-
umstreymiskerfi. Ef
tryggja á samsvarandi
lífeyri, örorkubætur,
makalífeyri og barnabætur og
uppsöfnunarlífeyris kerfið er að
greiða í dag, þarf iðgjald í gegn-
umstreymiskerfi að vera 36%.
Ef sú leið væri farin má reikna
með að núverandi iðgjald væri
óbreytt, en það myndi kalla á
að framlag ríkissjóðs inn í kerf-
ið þyrfti að vera vel ríflega það
sem kemur inn með núverandi
iðgjaldi. Þetta er ekki flókið því
liðlega helmingur þess sem líf-
eyrisþegi fær útgreitt eru vextir
og vaxtavextir af sparnaði hans
í uppsöfnunarsjóð.
Nokkrir, þar á meðal ráðherrar,
ræða um að sameina eigi alla líf-
eyrissjóðina í einn. Ef þetta verð-
ur gert er ekki komist hjá því að
taka ákvörðun um hvort ætlunin
sé að skerða réttindi hjá einhverj-
um hópum, eða jafna réttindi
allra við það besta. Eðli málsins
samkvæmt er ekki framkvæman-
legt að jafna réttindin nema að
hækka iðgjöldin umtalsvert hjá
þeim sem búa við lakari réttindi.
Tryggingarfræðilega séð eru
hópar á vinnu markaði
ákaflega mismun-
andi. Þar er að finna
ástæðu þess að sumir
sjóðir geta verið með
mun dýrari réttinda-
kerfi en aðrir.
Ef lífeyris sjóðirnir
á almenna markaðn-
um yrðu t.d. sam-
einaðir án þess að
iðgjald væri hækkað,
myndi það valda allt
að 20% skerðingu á
réttindum í sumum
lífeyrissjóðanna, þá
sérstaklega iðnaðar-
mannasjóðunum.
Með öðrum orðum;
það væri þá verið að
flytja umtals verðar eignir frá
einum hópi til annarra, ásamt
umtalsverðum flutningi á fjár-
munum milli kynslóða. Í þessu
sambandi er ástæða að benda
á að Fjármálaeftirlitið hefur
gefið það út að til þess að standa
undir óbreyttu kerfi opinberu
sjóðanna, þurfi að hækka iðgjald
upp í 19% eigi þeir að vera sjálf-
bærir. Það þýðir að ef jafna á öll
lífeyrisréttindi án þess að staða
nokkurs hóps væri skert þyrfti
að hækka iðgjöld umtalsvert, eða
allt að 7%.
Inngrip
stjórnmála-
manna í
kerfið hefur
haft ákaflega
letjandi áhrif
á þátttöku
fólks í lífeyris-
kerfinu…
Með aukinni
uppbyggingu
og þjónustu mun fjöldi
ferðamanna til svæðisins
aukast enn frekar…
Vatnajökuls-
þjóðgarður –
stoltið okkar!
Staða lífeyrismála
Náttúruvernd
Kristveig
Sigurðardóttir
verkfræðingur og
stjórnarformaður
Vatnajökulsþjóðgarðs
Lífeyrissjóðir
Guðmundur
Gunnarsson
rafiðnaðarmaður