Fjölnir - 04.07.1997, Blaðsíða 52

Ja, ja... .....
en svaraðu mér þessu,
Kristján Guðmundsson:
*. Af hverju stundar þú myndlist?
„Mtn vegna og annarra"
2. Hvað hefur aðallega mótað list þína?
(bannað að vísa til listrænna áhrifavalda og íslenskrar náttúru)
„Cóðvilji, með örlitlu af goðvilja útí"
3. Hvernig hefur list þín mótað umhverfið?
„vonandi sem best."
а. Hver er eftirminnilegasta stundín á ferlinum?
„Sú, þegar ég gerði góðu myndina, og líka þegar vonda myndin
heþþnaðist."
5. Ef þú værir lokaður inni i herbergi í tíu ár og mættir mála það,
hvaða lit myndir þú velja?
„Cagnsætt."
б. Nefndu fimm bækur/greinar sem opnuðu þér nýjan skilning á listum.
„246 little clouds eftir Dieter Roth. Og Stupidogram og Frische Scheisse
eftir sama höfund. Selurinn Snorri og Dísa Ljósálfur eru líka ofarlega á
blaði. Ég legg Disu til dæmls að jöfnu við Njálu í þeim efnum."
7. Hvað einkennir góða myndlist?
„Sannverðugleikinn"
8. Af hverju á það besta í íslenskri myndlist fullt erindi við umheiminn?
„Vegna þess að umheimurinn á fullt erindi við það besta á hverjum
stað."
9. Hvernig hefur vægi myndlistar aukist undanfarinn áratug?
„kannski með því að verða léttara og dreifðara. Sem er þó varla aukið
vægi í sjálfu sér."
vo. Hver er höfuðstyrkleiki þinn?
„Ef ég segði: Einfeldnin og einlægnin, þá væri það bæði hallærislegt og
hálf smekklaust. Þá segi ég það."
n. Tilgreindu þrjár ástæður fyrir sýningarhaldi þínu sem ekki
liggja í augum uppi.
„(haldssemi, leti og sjálfselska. (Allt hitt liggur vonandi í augum uppi.)"
«2. Skiptir almenningshylli þíg máli?
„Já, já — sérstaklega ef þú átt við þetta 0,01 prósent af almenningi, sem
ég vona að þú gerir."
13. Hvað er mest gefandi við það að vera myndlistarmaður?
„Að fást við myndlist"
14. Að hve miklu leyti lifir þú á listinni
(og hvernig bitnar það á þínum nánustu)?
„Alveg — þessa stundina. (Um hitt er best að spyrja mína nánustu.)"
15. Ef þú fengir 70 milljónir fyrir að búa ekki til myndlist,
tækir þú boðinu?
„Já, strax. Svo mundi ég snúa mér alveg að Ijóðlistinni."
16. Á hvern hátt hefur myndlistin gert þig að heilsteyptari manneskju?
„Því get ég ekki svarað."
17. Á hvern hátt hefur myndlistin treyst þjóðfélagsstöðu þína?
„Ég er myndlistarmaður — það er þjóðfélagsstaða mín."
18. Hvar sérðu sjálfan þig eftir 20 ár?
„Dauðan og grafinn."
19. Hvernig sérðu framtíð myndlistarinnar fyrir þér?
„Á harða spani i allar áttir."
20. Hvernig viltu að þín verði minnst?
„Vel."
Fj
ölnir
timarit handa
íslendingum
gamalnotað; hér er enn á ný höggvið í þann eina
sanna knérunn okkar módernu póesíu: Skáldið
eitt skynjar fegurðina í trylltum heimi nútímans;
lágmælt orð ljóðsins rata til sinna og allt það. En
hitt er aftur á móti augljóst að hér er á ferðinni
form. Litlu þarf að hnika til.
Snemmendis tínir skáldið stírur úr skúffúnni
og skimar um brotinn ljóra á Venus í suðrinu.
A strætunum logarnir standa úr
spúandi drekunum
en stjarnan í suðri blikar af von um jarðvísi.
Á sama hátt má finna línur hjá Óskari Árna
sem lyfta bókum hans upp fyrir rúmbríkina.
Línur eins og „támjóir skórnir og tunglið" eða
„steinsnar til næstu stjörnu“ eru sem dáldið gaml-
ir en guðvelkomnir gestir í stuð- og stuðlaleysinu.
En það er þó fremur líkt og slíkar línur séu að-
eins „slys“, yfirsjónir; í síðasta yfirlestri hafi
gleymst að taka út öll aðalsmerki íslenskrar ljóð-
listar, gleymst að berja burtu neistana, kveða nið-
ur skáldlegt flug.
Stundum, þegar gluggað er í nýjar íslenskar
ljóðabækur, virðist manni jafnvel allt vera horfið
yfir kaldan eyðisand, form jafnt sem innihald.
Hallgrímur Helgason Ljóðið er halt...
Dýr og sveiiti
Grænbrúnt rökkrið
úr gróðri í hjúp
í fyllingu tómanna
í taugunum.
(bls.72, Sigfiís Bjartmarsson,
SpeglabúS í bœnum, Bjartur 1995)
Hér er allt fokið út í veður og vind. Hér á
lesandinn hvergi heima. Hér er ekki aðeins tóm
heldur mörg mörg tóm. Eða: Hjálpið mér kærir
lesendur, unnendur Ijóða: Er hér hugsanlega
einhverja örðu af merkingu að finna? Einhverja
litla vörðu af viti sem gæti hugsanlega vísað
okkur leiðina þar sem við vöðum holtaþokuna
enn á ný, síðu eftir síðu, í ljóðum samtíðarskáld-
anna? Á bls. 100 í sömu bók:
FYRSTI HLUTI
Gangur til góðs
Til minningar um Grikkland
Nýir siðir og gamlir
Drög að kvæði mínu um hrafninn
Exit from Broadway
Endurvinnsla í London
Sönn saga af frelsi
Við fyrsta lestur á bókinni virtist sem í þessu
ljóði væri kominn ferskari tónn en í þeim ljóðum
sem framar stóðu og vitnað er til hér að ofan.
Það var í því einhver „sönn saga af frelsi“. Ekki
fyrr en í annarri yfirferð rann það upp að þetta
var ekki ljóð heldur aðeins einn kafli úr efnisyfir-
litinu. Hve langt er maður leiddur í ljóðalestri
þegar maður er farinn að fá meira útúr efnisyfir-
litinu en efninu sjálfú? Lesandinn, margsjóaður í
nýjungum, er orðinn svo öllu vanur, svo gjör-
samlega opinn fyrir öllu, að hann er til í allt,
hvað sem er, bara að það líti út fyrir að vera
línuskipt Ijóð, þó í því sé ekki að finna nema eina
litla örðu af hugsanlegri merkingu, svona léttum
merkingar-tengslum; Grikkland...gamlir og nýir
siðir...jú, það er eitthvað í þessu, er það ekki?
Ég veit það ekki. Ég veit það svei mér ekki.
Er formleysið ástæðan fyrir merkingarleysinu?
Ástæðan fyrir þeim ógöngum sem ljóðið hefúr
ratað í? Formleysið og geðleysið. Deyfðin og doð-
inn. Skáldin hengslast um heiminn líkt og vofúr
og skrá sínar litlu hversdagsupplifanir, þau koma
auga á lidu hlutina sem skipta engu máli en
skipta samt öllu máli. Það gerist aldrei neitt hjá
þeim. Þau verða t.d. aldrei svo mikið sem ást-
fangin eða lenda í ástarsorg. Lítið um dauðsföll.
Þau eru bara á sínu sprangi um speglabúðirnar í
bænum, róta í mold í Skuggadal, taka rútuna
norður eða þrítengja sig við...við tímann? við
hvað? Ég veit það ekki. Þau kljást ekki við nein
stór verkefni, í raun kljást þau ekki við neitt, þau
þjást jafnvel varla lengur, þau yrkja ekki upp á líf
og dauða, þau tjá sig aldrei um sín innstu mál;
þau gefa ekkert af sér; þau fórna engu; og aldrei
eru þau beinlínis skemmtileg; allt em þetta líkt
og smáfréttir af smáum hlutum úr smáum lífúm.
lít upp úr Issa
í Haganesvík —
hrossafluga á rúðunni
Svo yrkir Óskar Árni í Norðurleið í sam-
nefndri bók. Hér er enn og aftur komið gamla
góða japanska hækufiðrildið og hefúr nú sest á
rúðu íslenskrar ljóðlistar og þar með breyst í
hrossaflugu. Ætli munurinn sé ekki svipaður á
fiðrildi og hrossaflugu og japönsku hækunni og
þeirri íslensku? I andleysinu miðju hafa skáld vor
borið inn í myrkan bæ sinn — ekki andblæ,
heldur logn. Erlent logn. Erlent gamalt og staðið
logn. í formleysinu miðju hafa skáld vor fundið
sér form; hækuna. Nokkurra alda gamalt form úr
allt öðrum og fjarlægum menningarheimi,
innflutt til heimabrúks. Form sem í raun er
ekkert form. íslenska hækan hefur ekkert form.
Hún er fúllkominn bastarður. Hún er afkvæmi
fiðrildis og hrossaflugu.
Ljóðið er halt og gengur með hæku, gamla
og fúna japanska hæku sem laskaðist í gámi á leið
til landsins. Við tjösluðum henni saman. Ljóðið
er halt og staulast um með bilaða hæku.
Skáldin hafa snúið baki við sinni eigin hefð
til að apa upp og misskilja aðra. Eða eru ungu
skáldin í Japan að yrkja ferskeytlur? Þetta hæku-
dekur íslendinga er álíka hjákátlegt. Framtíð ís-
lenskrar ljóðlistar liggur ekki hér heima, í nútíð,
framtíð eða fortíð: Hún stefnir langt aftur í jap-
anskar miðaldir. f logninu við Kyrrahafið mun-
um við sjá glampa á fiðrildavængi.
í syfjandi formleysinu munum við sjá glampa
á orð og orð, jafnvel merkingar-tengsl. f úthalds-
litlu hugmyndaleysinu munu síðurnar að eilífú
blasa við auðar til hálfs. í dauflyndu aðgerðaleys-
inu verður í mesta lagi lagað te. En það mun vera
það helsta sem gerist í íslenskum ljóðum nú um
stundir; hellt er uppá te, eða kaffi. Það er ort um
te sem verið er að laga, te sem er tilbúið, te sem
þegar hefúr verið drukkið. Og það er ort um
kaffiilm, kaffibragð, kaffibolla, kaffikönnur, kaffi-
uppáhelling og...kaffivélar:
Vonbrigði
Lífið
einsog kaffivél
sem ekki er
í sambandi
Einhver hefúr
tekið hana úr
sambandi án
þinnar vitundar
Þú setur
vatn og kaffiduft
ýtir á takkann og
gengur fram í
stofú
Bíður eftir að
heyra snarkið
og finna ilminn
En það kemur
enginn ilmur
(bls. 23, Gyrðir Elíasson, Indíánasumar,
Mál og menning 1996)
Hér er kannski sterkust línan: „sambandi
án“.
Ef við nú setjum „ljóðið“ inn fyrir „lífið“ í
fyrstu línu; er þá ekki komin hér staða ljóðsins í
hnotskurn? Það kemur enginn ilmur, af því að
skáldið er ekki í sambandi, ekki í sambandi við
sjálft sig, ekki í sambandi við ljóðformið, ekki í
sambandi við þjóðfélagið, ekki í sambandi við
lífið sjálft. Sambandi án. Og þarna stöndum við,
langþreyttir og kaffiþyrstir ljóðunnendur, þarna
stöndum við fyrir framan kaffivélina: f pappírs-
síunni liggur kaffið, í hólfinu vatnið. Á pappírn-
um liggja orðin, í huga skáldsins merking þeirra.
Þú ýtir á takkann en þetta vill ekki blandast,
vatnið nær ekki að hita orðin og gefa þeim ilm-
andi merkingu. Af því skáldið er ekki í sambandi.
Niðurstaðan er „Vonbrigði". Aftur og aftur
vonbrigði.
Og skáldið virðist ekki hafa orku til að rölta
fram í eldhús til að stinga okkur í samband við
ljóðið. Skáldið lagði sig. Og það vaknar ekki upp
af doða sínum nema það fái kaffi, sterkt kaffi, en
til þess þarf að stinga vélinni í samband, og hver
á að gera það?
Við erum stödd í vítahring. Eina leiðin út úr
honum er sú að stíga út úr honum. Segja skilið
við fagurfræði fiðrildavængjanna, sleppa hækun-
um og ganga upprétt á vit alvöru verkefna. Líta
upp úr austrænni forneskju. Hætta að yrkja á
fjögurra alda gamalla ímyndaðri japönsku og
hefja að yrkja á íslensku dagsins í dag. Annars
mun Ijóðið ekki lifa. Annars mun íslensk Ijóðlist
ekki lifa af nútímahredð.
Lasið og veikburða sem ljóðið er orðið í sinni
langlegu undir japanskri súð mun það verða úti
eina frostnóttina, líkt og fiðrildið, fyrirmynd þess:
Næturfrost á Jónsmessu
Ofúrhægt bærast
hélaðir vængir
náttfiðrildanna
(bls.12, ÖskarÁmi Óskarsson,
Ljós til að mála nóttina, Mál og menning 1996)
Dauði ljóðsins er hægur, og fagur. Við
fylgjumst með.
HallcrImur Helgason
sumor '97