Fjölnir - 04.07.1997, Blaðsíða 14

Myndskreyting ósk Vilhjálmsdóttir
2
Fyrst eftir að ég fluttist út, og kom hingað í stutta
heimsókn í júlímánuði, fannst mér að allir hlytu
að vera að horfa á mig. Já, mér fannst að allir
hlytu að vera að tala um mig og mér leið eins og
kvikmyndastjörnu sem hefúr gleymt sól-
gleraugunum sínum uppi á hóteli. En með árun-
um hvarf þessi ofurviðkvæmni enda skildist mér
fljótt að þeir örfáu sem þekktu mig í sjón vissu
ekki einu sinni að ég var kvikmyndastjarna. Og
nú, mörgum árum seinna virkar þetta dálítið
grátbroslegt. Ég er staddur í Austurstræti. Það er
rigning úti og ósjálfráð viðbrögð stýra mér inn í
Eymundsson þar sem þrír dropar detta úr hárinu
ofaní opnuviðtal við kynóðan homma sem er
harðákveðinn í að sigra Júróvisíón í svörtum
latexbuxum.
3
Siguröur Cuðmundsson segir í TabuLi Rasa að
Island sé of smátt til að búa á því en of stórt til
að burðast með það í maganum út um allan
heim. í þessum orðum felst melankólískur sárs-
auki íslenskra útlaga. Islenski útlaginn er of stór
fyrir ísland en of lítill fyrir heiminn.
a
(slenskur fáni á svölum
þýsks fjallakofa.
Hjálmar Sveinsson var að koma heim eftir að
hafa dvalið erlendis í nokkur ár. Hann lýsir
hér endurfundum sínum og fslands.
„Heima er best.
Einhverra hluta
vegna hefég á
tilfinningunni að
þetta slagorð hafi
misst krafi sinn um
leið og zetan var
felld úr islenska
stafirófinu. Og
kannski löngu
jyrr.“
Fj
14
ö 1 n i r
timarit handa
islendingum
sumar '97
o
Ég heyrði einu sinni frægan kvikmyndaleikstjóra
segja frá því í litlum og dimmum kvikmyndasal í
stórri borg að ferðalög losuðu um hugsunina. Og
til að kveða fastar að orði sagðist hann fá bestu
hugmyndirnar þegar hann væri farinn eitthvað en
ekki kominn neitt. Að vera farinn en ekki kom-
inn, hugsaði ég og pantaði gin og tónik hjá flug-
freyjunni og reyndi að losa um hugsunina rétt í
þann mund sem flugvélin fór að lækka flugið.
Og þegar flugvélin var lent sagði þessi sama flug-
freyja „kæru farþegar, velkomin heim“. Og síðan
bað hún okkur að bíða spennt í sætisólunum þar
til flugvélin hefði numið staðar við flugstöðvar-
bygginguna og slökkt á hreyflunum. Já, hún
sagði „kæru farþegar, velkomin heim“ og þessi
setning sat föst í hausnum á mér langleiðina til
Reykjavíkur í kafaldsbyl því ég var ekki viss hvort
ég ætti að taka þessa frómu kurteisi til mín. Hún
sagði það hvorki á dönsku né þýsku enda hefði
verið út í hött að bjóða fúrðu marga Þjóðverja og
tvo eða þrjá Dani velkomna heim, á þeim nötur-
lega stað Keflavíkurflugvelli. Vandi minn var
reyndar sá að ég hafði ekki átt heima á íslandinu
góða í fjölmörg ár. Og síðan þessi flugvél lenti í
kafaldsbyl á Keflavíkurflugvelli hef ég stundum
verið að hugsa um hvað það sé að eiga heima
einhversstaðar. Ég hef lent á flugvöllum víðsvegar
um Evrópu og meira að segja á flugvellinum við
Istanbúl og á John F. Kennedy en aldrei heyrt
flugfreyjuna segja „kæru farþegar, velkomin
heim“ á móðurmálinu (reyndar skil ég ekki
tyrknesku en hef fyrir satt að það sé málfræðilega
best upp byggða mál í heimi). Og því læðist
stundum að mér sá grunur að Islendingar njóti
þeirra foréttinda einir í heiminum að eiga heima
einhversstaðar. Og sennilega er sama þótt þeir
búi í útlöndum rétt að segja alla sína ævi. Alltaf
skulu þeir eiga „heima" á Islandi.
t
Keilir er enn á sínum stað og álverið og kirkju-
garðurinn fyrir ofan Hafnarfjörð þar sem amma
mín liggur grafin, þótt hún hafi verið úr allt ann-
arri sveit. Einhverntíma las ég að gyðingar telja
sig eiga heima þar sem forfeður þeirra liggja
grafnir. Sagan um „gyðinginn gangandi“ er víst
kristinn áróður um að gyðingum sé eðlilegt að
vera á flakki. Eða var það refsing fyrir að hafa
myrt Jesú? Ég veit það ekki og það skiptir engu
máli en mig langar ekki til að eiga heima í Hafn-
arfirði. Flugrútan fer sem leið liggur til Reykja-
víkur og ég tek leigubíl frá Hótel Loftleiðum upp
í Þingholtsstræti þar sem ég er búinn að leigja
íbúð uppi í risi næstu sex mánuðina. Ég sef á
mjóum dívan um nóttina undir útsaumuðu
veggteppi þar sem sjá má Hans og Grétu gæða
sér á sykurhúðuðum kökum á húsburst galdra-
nornarinnar. Morguninn eftir hefúr dregið fyrir
sólu. Stærðarinnar snjóflygsur svífa hægt til jarðar
og breytast í vatn um leið og þær lenda á handar-
bakinu. Það eru svellbunkar á gangstéttum í
Þingholtunum og ég er óstyrkur á þessu svelli.
Maður og kona á óræðum aldri ganga hiklausum
skrefúm fram úr mér. Mér finnst þau líta út fyrir
að vera miklu eldri en ég en mig grunar að þau
séu miklu yngri. Þau leiðast og eru betur skóuð
en ég og ldædd dökkbláum kuldagöllum með
gráum endurskinsræmum. Tveir jeppar ösla upp
götuna á stórum, útbelgdum dekkjum sem
breyta snjónum í grábrúnt slabb. Að öðru leyd er
undarlega hljótt í þessari borg. Allt dempað og
dúðað. Þegar ég kem aftur í íbúðina kveiki ég á
útvarpinu og tek að gæða mér á lifrarpylsu og
skyri sem smakkast ekki alveg eins vel og mig
minnti. Svala Nielsen syngur síðasta lag fyrir
fféttir.
Þegar karlalandsliðið í handbolta var að keppa í
Japan á dögunum, sagði roskinn leigubílstjóri við
mig: „Ég held að við eigum mjög góða mögu-
leika að komast í fjögurra liða úrslit og jafnvel í
verðlaunasæti". Auðvitað hefði ég átt að fyllast
stolti yfir svo glæstum árangri en einhverra hluta
vegna kunni ég ekki alveg við þessa miklu sam-
kennd og bað leigubílstjórann að beygja inn
Eiríksgötu og hleypa mér út uppi á Skólavörðu-
holti. Ég er ekki enn búinn að venjast orðinu
„við“ þegar átt er við „okkur Islendinga". Um
daginn heyrði ég velklæddan hagfræðing lýsa
efnahagsstjórninni á íslandi á fyrstu árunum eftir
stríð og hann sagði alltaf „við“ gerðum örlagarík
mistök, „við“ komum á slæmri efnahagsstjórn,
„við“ fórum ekki eftir neinum reglum sem
alþjóðabankinn setti en samt þáðum „við“ meiri
fjárhagslegan stuðning en nokkur önnur þjóð. Ég
hef ekkert á móti handbolta og misvitrum hag-
fræðingum en akkúrat núna er ég samt að vonast
til að hægt sé að búa í þessu landi án þess að
tilheyra hópnum „við fslendingar“. Það er orðið
nokkuð áliðið en albjart úti og blankalogn. I
loftinu liggur ilmur af grilli. Innan úr eldhúsi
heyrist diskaglamur og einhver er að spila á gítar
fyrir opnum glugga uppi í súðarherbergi á
Grundarstígnum. Nokkrir hlæjandi krakkar og
kettir hlaupa yfir götuna og stytta sér leið yfir
garða og bakgarða þegar ég rölti frá Skólavörðu-
holti gegnum Þingholtin niður á Þingholtsstræti.
Heima er best. Einhverra hluta vegna hef ég á
tilfinningunni að þetta slagorð hafi misst kraft
sinn um leið og zetan var felld úr íslenska stafróf-
inu. Og kannski löngu fyrr. íslendingasögumar
fjalla allar um kappa sem fóru utan og gátu sér
góðan orðstír en komu svo heim og lentu hér í
einhverju djöfúlsins veseni. Sorglegust er senni-
lega sagan af Bjarna HItdælakappa sem var smart
klæddur þegar hann kom heim eftir margra ára
útivist en lenti svo í því að þurfa sjálfúr að moka
flórinn í fjósinu sínu og varð að athlægi og síðan
var hann bara drepinn. Og samt sem áður hafa
þessir glæstu kappar haldið áfram að koma heim
í ellefú hundrað ár því þeir áttu víst hvergi heima
nema á þessum stað í veröldinni. Hver þeirra
kemur með sína sögu og ekki ástæða til að trúa
einu orði frekar en hjá Ódysseifi forðum sem fór
á ógurlegt fyllerí og kom alltof seint heim og laug
upp einhverjum fúrðusögum til að kerlingin væri
ekki með neitt röfl, hugsaði ég um Ieið og ég
pantaði mér gin í tónik hjá flugfreyjunni og
reyndi að Iosa um hugsunina um leið og flug-
vélin lækkaði flugið.
HjAlmar Sveinsson