Fjölnir - 04.07.1997, Blaðsíða 89

Hvers virði er það fyrir „venjulegan“ íslending að eiga íslensku að móðurmáli?
Eigum við að „kosta kapps um að geyma og ávaxta þennan dýrmæta fjársjóð, sameign allra
sem heitið geta íslendingar“, eins ogTómas Sæmundsson segir í formála sínum að Fjölni?
Þórhallur Eyþórsson veltir hér fyrir sér stöðu tungunnar og segir að þó nútíma
íslendingar geti beitt málsskilningi sínum á 1500 ára gamlan texta
þá sé ekki þar með sagt að íslenskan sé betri eða göfugri en aðrar tungur.
Tilfinning fyrir
fimmtán hundruð
ára gömlu máli
Uum þarf að koma á óvart að ísland og íslensk
tunga gegndu mikilvægu hlutverki þegar fyrst var
farið að kanna breytingar á tungumálum á
v>sindalegan hátt. Söguleg málfræði sem fræði-
gtein varð í rauninni til árið 1814 með rannsókn
^Asmusar Kristians Rasks á uppruna íslenskunnar.
fdöfundurinn lauk við verðlaunaritgerðina
Undersogelse om det gamle nordiske eller isLvidske
sprogs oprindelseí meðan hann dvaldist hér á
fandi þótt hún væri ekki gefin út fyrr en árið
1818 þegar hann var á ferðalagi í Austurlöndum.
^ask komst að þeirri niðurstöðu að íslenska ætti
Ser sama forföður og gríska og latína, rússneska
°g litháíska; litlu síðar bætti hann írsku og velsku
v>ð. Núna myndum við kalla þennan sameigin-
fega forföður íslensku og margra annarra mála
Sem töluð eru í Evrópu og vestanverðri Asíu
frumindóevrópsku.
En hver er staða íslensku á meðal annarra
^ngumála á okkar dögum? Hvers virði er það
fyrir „venjulegan" íslending að eiga íslensku að
móðurmáli? Islenskt þjóðerni er ntjög í deiglunni
þessar rnundir: „Hvað gerir Islendinga að
þjóð?“ spyr Cuðmundur Hálfdanarson sagnfræð-
>ngur í Skími (1996). Er það tungan eins og tal-
að er um á tyllidögum, í anda Tomasar Sæmunds-
SOnar sem sagði í „Formála" að Fjölni:: „Engin
þjóð verður til fý 'rr en hún talar mál útaf fyrir sig
°g deyi máiin deyja líka þjóðirnar og verða að
Annarri þjóð, en það ber aldrei við nema bágindi
°g eymd séu komin á undan.“ Eða er það
foinnski alveg eins náttúra landsins? Ég ætla mér
ekki þá dul að koma fram með viðhlítandi svör
v>ð brennandi tískuspurningum samtlmans.
ð-Hæðan fyrir því að ég minnist á þetta atriði er
að í haust er leið var haldið málþing þar sem rætt
Var um íslenska þjóðernisstefnu. Þar lýsti fjöllista-
'"aðurinn Haraldur Jónsson á eftirminnilegan
f'átt einkennum og eðli íslensks þjóðfélags og fór
a kostum í afhelgun á sumunt eftirlætisgoðsögn-
um þjóðarinnar. Hann setti spurningarmerki við
yfirlætisfúllt viðhorf íslendinga til móðurmálsins,
Sem okkur er tamt að líta á sent merkilegustu
tUngu á Norðurlöndum, óspjallaða móðurtungu
n>ris norræna kyns, sjálfa latínu norðursins, en
°nnur norræn mál séu að nteira og minna leyti
afbökuð hrognamál ef mál skyldi kalla. Þetta
v*ðhorf kemur fram I þeirri áráttu íslendinga að
y>eita norskum uppruna sínum hvað sem það
*t°star, eða eins og Jóhann S. Hannesson skáld
0rðaði það:
Að uppruna erum við norsk,
að innræti meinleg og sposk,
en langt fram í ættir
minna útlit og hættir
á ýsu og steinbít og þorsk.
Af sama toga er einnig sú barnalega viðleitni
að gera sem mest úr keltneskum áhrifúm á
Islandi á kosrnað norræna upprunans. Róttækasta
hugmyndin í þá veru, og jafnframt sú fáránleg-
asta, er að íslenskar fornbókmenntir séu I raun-
inni aðeins eins konar þýðingar á fornírskum
bókmenntum. Staðreyndin er sú að í íslensku
máli er „arfur Kelta" bundinn við tiltölulega fá
tökuorð og örnefni. Keltneskra áhrifa sér hvergi
stað í íslenska málkerfmu (hljóðkerfi, beygingum,
sctningagerð), sem mætti undarlegt heita ef við
ættum Irum cins mikið að þakka og ofstækis-
fyllstu talsmenn þessarar óvísindalegu „keltó-
maníu“ eða „írafárs“ vilja vera láta.
borð við Höskuld Þráinsson prófessor hefur
Chomsky í seinni tíð tekið nokkru ástfóstri við
íslenska tungu vegna þess að I henni eru svo
ntörg merkileg setningafræðileg atriði sem ekki
korna fyrir í málum sem töluð eru í nálægum
löndum. I fyrirlestri sém ég heyrði Chomsky
flytja vestur í Bandaríkjunum í hittifyrra minntist
hann aðeins á tvö tungumál, fyrir utan ensku.
sjálfa kjölfestu algildismálfræðinnar: frönsku, sem
allir eru sammála um að sé ákaflega göfúg tunga,
og íslensku — og er það ekki enn ein staðfesting-
in á ágæti hennar?
Það er kunnara en frá þurfi að segja að Is-
lendingar eru, einir þjóða í okkar heimshluta,
læsir á fornbókmenntir sínar. Til sannindamerkis
um það má hafa vísuna alkunnu sem Egill Skalla-
Grímsson á að hafa ort þegar hann var „á
sjöunda vetur“ og margar kempur hafa síðan gert
að kjörorði sínu, t. d. ekki minni ntenn en þeir
Jön Baldvin Hannibalsson og Thor Vilhjálmsson.
máltilfinning
venjulegs Islendings
nœr enn lengra
aftur í aldir. VíÖ
höfum líka tilfinn-
ingu fyrir málinu á
elstu norrœnu
rúnaristunum, fiá
miðju fyrsta
árþúsundi eftir
Krists burð. “
Að dómi íslendinga sjálfra er mál þeirra ef til
vill ekki tungumálið sem Guð almáttugur talar
— en svona næstum því. íslenska ætti að
minnsta kosti að vera opinbert mál Veraldarvefj-
arins mikla, ekki satt? Noam Chomsky er óum-
deilanlega merkilegasti málvísindamaður allra
tíma, þótt um leið líkist hann líka spámanni í
Gamla testamentinu og minni einna helst á
Móses þegar hann færði útvalinni þjóð sinni
boðorðin tíu á töflunum hér um árið. Eftir að
hafa fengið pata af starfi íslenskra málfræðinga á
Það er nóg að kunna íslensku til að skilja þessa
vísu.
Það mælti mín móðir,
að mér skyldi kaupa
fley ok fagrar árar,
fara á brott með víkingum,
standa upp I stafni,
stýra dýrum knerri,
halda svo til hafnar,
höggva mann ok annan.
Hulda HáKON
„Allir þekkja alla..."
1993
F j ö 1 n i r
89
sumar '97