Fjölnir - 04.07.1997, Blaðsíða 19

Arnar Guðmundsson Afhverju þrjóskast þjóðernishyggjan við?
Beyond tbe eastern vange is a river flowing
north. It merges into tbe pools tbat flotv through tarns and marsbes,
and many streams and rivers drain into it before it empties into tbe
fjord. By tbat time, it is carrying a great deal ofivater.
ina sem ferli samsömunar hljótum við að spyrja
af hverju stóru sögurnar um stéttirnar og þjóðirn-
ar og þjóðríkin séu óhjákvæmilega að líða undir
lok? Hvað kemur í veg fyrir samsömun við þær?
Að mínu mati er svarið ekkert „náttúrulegt"
— það er enginn goðsagnakenndur spádómur að
rætast. Það er nær að líta til valdakerfis heimsins.
Hall, Harvey og fleiri fræðimenn hafa flutt sann-
færandi rök fyrir því að breytingarnar á efnhags-
kerfi heimsins síðustu áratugina hafi haft djúp-
stæð áhrif á sjálfsmynd fólks — hvernig fólk
upplifir sig sem hluta af hópi og þar með á
stjórnmálabaráttu hvaða nafni sem nefnist.
Kynslóðabíl i stiórnmólum
Ég held að við sjáum þessar breytingar allt í
kringum okkur. Verkalýðshreyfingin hefúr þegar
gengið í gegnum þau erfiðu umskipti að stéttar-
staðan er ekki lengur afgerandi þáttur í sjálfs-
mynd verkafólks. Þessi breyting sem kemur í
kjölfar breytinga á vinnumarkaði og í efnahagslífi
er ef til vill stærsta kreppa hreyfingarinnar. Það
hefúr líka oft hvarflað að mér að stjómmálaflokk-
ar séu í svipaðri stöðu.
Þegar ég vann rannsókn mína á áhrifúm
þjóðernishyggju á íslenska stjórnmálabaráttu tók
ég eftir því hve tíðrætt stjórnmálamönnum varð
um hugtakið „kynslóðabil“. Þeir töldu unga fólk-
ið líta öðruvísi á sögu sína og tengsl við landið en
fyrri kynslóðir. Jón Baldvin spurði: „Eru þau
bundin landinu sömu tryggðarböndum, þótt þau
hafi aldrei slegið það með orfi og ljá?“ KristIn
ElNARSDómR kvaðst hafa mestar áhyggjur af því að
sífellt fleira ungt fólk, einkum í Reykjavík, tengdi
ekki lengur velferð sína og lífsafkomu við náttúr-
una — „þeim finnst þau ekki lengur vera hluti af
náttúrunni." Hún sagði þetta meira áhyggjuefni
en alþjóðavæðingin.
>
Bircir Andrésson
NALÆGÐ Manngerð náttúra
Blýantur á papplr, 1994/95
Steingrímur Eyfjörö Kristmundsson:
Verk eins og áhorfandinn skapar
Fyrir tuttugu og fimm árum áttaði ég mig á að
listaverk sem bjuggu yfir endanlegri niðurstöðu
voru byggð á viðmiðum sem upprunnin voru í
öðru menningarsamfélagi — ekki því sem við
lifúm í. Til að losna undan þessari hefð ákvað
ég að vinna verk sem væru sambærileg við þau
verk sem áhorfandinn skapar þegar hann horfir
á eða skynjar listaverk. Ég hugsaði mér að verk-
in yrðu frekar tilgámr eða möguleikar en endan-
legar niðurstöður. Ég hugsaði mér að áhorfand-
inn lifði í heimi neyslu og túlkunar — einskon-
ar notendaheimi — og hann gæfi þessari veröld
sinni sífellt nýja og persónubundna merkingu;
hann væri sífellt að endurnýja túlkun sína á
menningarfyrirbærum sem okkur er tamt að líta
á sem stöðug og ákveðin.
Ég ólst upp við listhefð sem byggði á að
verk væru gerð án þess að forsendur þeirra eða
forvinna væri sýnileg. Framlag verksins til sam-
félagsins var ekki hreyfiafl verkanna. Þau vom í
raun önnur kynslóð frá upphaflega verkinu.
Stíllinn og forsendurnar höfðu sprottið úr öðm
menningammhverfi. Þetta vom því ekki
sjálfsprottin verk heldur endurgerð. Þetta á
einkum við um verk sem urðu til á sjötta og
sjöunda áratugnum; svokallaða óhlutbundna
list. Þau eru unnin á sama tíma og ísland er að
færast í átt að nútímanum og samfélag okkar
verður líkara því sem nágrannaþjóðir okkar
bjuggu við.
Einkenni verka frá þessum tíma er að af
þeim má ekki sjá neinar forsendur sem málar-
arnir lögðu til þeirra. Það liggur engin lita- eða
formfræði eftir þessa listamenn; einungis verk
sem byggð em á forsendum listamanna úr
öðmm menningarsamfélögum. Verkin em því
það sem kalla mætti stílísk — þau vom unnin
inn í stíl sem þegar var til. Þessi stíll kom til
landsins með nútíma húsbúnaði; þetta vom
verk sem að lit og formi pössuðu einkar vel við
húsgögn og aðra húsmuni á þessum tíma.
Málararnir sem unnu
þessi verk voru frekar túlk-
andi listamenn en skap-
andi. Það má rekja stíl ís-
lenskra abstraktmálara til
listaverka frá meginlandi
Evrópu og í þau sótm þeir forsendur og
forvinnu í verkin sín.
Þessi sömu einkenni má sjá í svokaUaðri
hugmyndalist hér á landi. Forsendur hennar
vom búnar til í öðru menningarsamfélagi og
síðan fluttar hingað heim þar sem stíllinn var
útfærður. Og þar sem þessi verk líktust
hugmyndalistaverkum að stíl þá vom þau
kölluð hugmyndalist.
Þetta fyrirbrigði — að flytja inn forsendur
og forvinnu listaverka milli menningarsvæða —
er ekki séríslenskt fyrirbæri. Joseph Kousuth
bendir á það í grein í ti'maritinu FOX 21977 að
skipta megi amerískri .hugmyndalist í fræðilega
hugmyndalist annars vegar en stílíska hug-
myndalist hins vegar. Hið stílíska verður alltaf
eftiröpun hinnar ffæðilegu listar.
Hér á landi ber margt annað en myndlistin
þessi einkenni eftiröpunar. Neysla og lífsstíll alls
almennings ber þess merki að forsendur hans
hafi sprottið úr öðru menningarsamfélagi. Það
er ef til vill ástæða þess hversu ófúllnægjandi
þessi lífsstíll er okkur. Hann skortir inntak sem
við höfúm þörf fyrir.
En þar sem ég vildi ekki samsama mig við
þetta umhverfi heldur ffelsast undan þeirri
íslensku listhefð sem ég ólst upp við ákvað ég að
vinna verkin mín eins og áhorfandi. Með því að
gefa mér þessar forsendur fékk ég ffelsi til að
vinna með hvaða efhi og hvaða stíl sem ég kaus
og ég gat flakkað á milli efna og stílbrigða ffá
einu verki til annars. Ég fann ffelsi í afstöðu
áhorfandans; ég þurfti ekki að setja ffam endan-
legar niðurstöður heldur gat sett ffam einn
möguleika af mörgum og gefið áhorfandanum
tækifæri til að koma með nýjar
tillögur. Flest þau verk sem ég
hef unnið síðan eru útfærslur
á þeim möguleikum sem
áhorfandinn hefúr til að skoða
hluti og gefa þeim nýja merk-
ingu. Nýfega hef ég fengið áhuga á þátttöku
áhorfandans við gerð verkanna og mögufeikum
á að áhorfandinn geti skapað sín eigin verk.
A síðustu árum hefúr myndrænt umhverfi
fólks breyst úr línulegri upplifún á myndum yfir
í fjölmyndaumhverfi; umhverfi þar sem myndir
og tákn breyta um merkingu og áhorfkndinn
getur meðhöndlað upplýsingar á persónubund-
inn máta. Mér finnst þessi möguleiki heillandi
þar sem áhorfandinn — neytandinn eða not-
andinn eða hvernig sem á að skilgreina hann —
fær upp í hendurnar tæki og aðferðir til að
skapa sinn eigin stíl og gemr gefið heiminum
hverja þá merkingu sem honum þóknast. í um-
hverfi sem áhorfandinn meðhöndlar á persónu-
legan hátt fæðast nýir möguleikar á skynjun og
hugtakið veruleiki fær nýja merkingu.
Það má finna nokkur dæmi um þessa nýju
möguleika á internetinu. AMUSE-verkefnið á
íslandi hefúr staðið fyrir hugmyndagerð um
gagnvirkt sjónvarp þar sem notandinn getur
hugsanlega búið til sitt eigið efni og meðhöndl-
að upplýsingar á persónulegan máta. Þegar
þetta er skrifað er hugmyndatextinn um þessa
möguleika að fara inn á internetið (http://u>ww.-
simi.ulicenhlamuselamu_yfir.html). Einnig vil ég
benda á ARS ELOCTRONICA (http://web.at/) og
RHIZOME RADAR (http://www.rhizome.com/)
Það er síðan spurning hvort þau tól og tæki
sem áhorfandinn fer upp í hendurnar verði
sjálfsprottin eða hvort þau verði önnur kynslóð
af forvinnu sem unnin hefúr verið á öðru
menningarsvæði en okkar eigin.
Reykjavík 23. júní 1997
Steingrímur Eyjjörð Kristmundsson
„Hér á landi ber
margt annaÖ en
myndlistin þessi
einkenni eftiröp-
unar. Neysla og
lífsstíll alls
almennings ber
þess merki aÖ for-
sendur hans hafi
sprottiÖ úr óÖru
menningarsam-
félagi. ÞaÖ er eftil
vill ástæÖa þess
hversu ófullnægj-
andi þessi lífsstíll
er okkur. Hann
skortir inntak sem
viÖ höfum þörf
fyrir. “
Fjölnir
19
sumar '97