Fjölnir - 04.07.1997, Blaðsíða 5

Enn voru þeir sem vörðu rökkurstundunum
til að færa í letur frásagnir af því sem hinir höfð-
ust að og hvað gerst hafði til tíðinda í landinu
eða hvað þeir höfðu frétt hjá utanferðamönnum
eða sjálfir reynt í útlöndum. Og var sú dægradvöl
hin farsælasta, því hvorki gátu illviðrin truflað
hana né heldur sundurþykkja snúið gleðinni í
hryggð, og hin æskilegasta fýrir hetjurnar því þá
var fyrst til vinnandi að sýna hreysti þegar
hreystiverkið dó ekki með kappanum.8* Sömu-
leiðis var hún hin affaradrýgsta fyrir lönd og lýði
því úr henni urðu sögurnar en þær hafa veitt
okkur indæla skemmtun allt til þessa dags og
8* Hér er Tómas að lýsa hugmynd sinni um
lifándi bókmenntir sem eru sprottnar úr samfélagi
sínu og þjóna því. Þannig vill hann að bókmennt-
irnar verði; honum er líkast til nokk sama um
hvort þær hafi verið þannig eða ekki á árum áður.
Fortíðarskilningur Tómasar byggist á að taka það
út úr fortíðinni sem gagnast honum í nútíðinni.
Honum er ekkert kappsmál að finna sannleik
fortíðarinnar ef lagður er sá skilningur í sannleik-
ann að hann innihaldi það sem sannarlega gerðist
og það sem sannarlega var. Sannleikur Tómasar er
meira lifándi. Það er sannleikur sem setur sam-
hengi í veröld okkar. Eitthvað er satt vegna þess að
það á erindi við okkur; ekki vegna þess að það er
hægt að sanna það.
9) Og hér er Tómas að Iýsa góðum bókum; bók-
um sem fólk les öldum saman sér til ánægju og
yndis. Það þarf ekki að reka fólk að slíkum bókum
með eggjan um að í þeim séu rætur þess fólgnar
eða lykill að einhverri þekkingu. Fólk hefúr ánægju
af því sem það þarf að heyra; þess vegna sækir hver
munu svo framvegis um margar aldir.
Þær hafa áunnið fslendingum
langvinnan heiður hjá öllum
betri þjóðum10) og
frelsað frá dauða eitt-
hvert gervilegasta mál.n)
I hverjum sem les
íslensku sögurnar með
athygli hlýtur að kvikna
brennandi ást á ættjörð-
inni ellegar skilur hann
þær ekki sem vera
ber.12) >-
timi þær bækur í söguna sem hann þarf helst á að
halda. Tími Tómasar þurfti á íslendingasögunum
að halda og sótti þangað áræði og kjark; löngun til
að búa til á íslandi fúllburða samfélag. Þess vegna
hafði hann ánægju af lestri þeirra. Fólk ætti því að
treysta sjálfúm sér til Iesturs og lesa þær fornar
bækur sem tala við það en leggja sig síður eftir
þögulum bókum. Það er til dæmis augljóst að
Islendingasögumar eiga mun minna erindi við
okkur nú en við samtímamenn Tómasar. Hins
vegar eiga bækur margra samtímamanna Tómasar
mjög ákveðið erindi við okkar samtíma.
10) Það er óþarfi að taka undir þetta með Tómasi;
til þess hafa of margir gert það. Og í raun er fatt
annað um þennan setningarpart að segja en benda
á að hann er aðeins partur af setningu í langri
ritgerð.
1 ]) Þetta er aftur á móti umhugsunarefúi. Hér er
íslenskan tæki til að hugsa með. Ef við týnum
henni glötum við jafúframt þeirri aðferð til hugs-
unar sem er bundin í íslenskunni. Fögnuður Tóm-
asar yfir að sögurnar björguðu íslenskunni ræðst af
þessu eins og hann útskýrir betur síðar. A tímum
látlausrar útgáfú orðabóka, íðorðabóka og ýmiss
konar orðalista er gott að hafá þetta í huga.
Tungumál eru fárvegir hugsunar. Eina leiðin til að
varðveita þau er að hugsa með þeim. Ef hugsunin
endurnýjast ekki steingervist tungumálið.
12) í ljósi fyrri ummæla Tómasar um samfélag
manna er auðsætt hvað hann meinar með ættjarð-
arást. Hún er ást á þessu samfélagi. Og ef fólk er
tiibúið að skynja samfélag sitt sem lifandi, kvikt og
ffjótt þá getur það kinnroðalaust játað því ást sína.
Ef það skilgreinir það fyrst og ffemst á forsendum
sem aðgreinir það ffá öðrum samfélögum — eins
og þjóðrembumenn gera vanalega — þá litast ást
þeirra af því. Sá sem elskar konu sína ekki fyrir
hvað hún er heldur vegna þess að hún er ekki feit,
pexar ekki mikið og er sjaldan kynköld, sá ber
lífvana ást í hjarta sínu.
„En skynsemi og
reynsla votta það
báðar að reisa má
skorður við deyfð-
inni eins og öðru
illu því sem komið
er undir mann-
legum vilja. Því
hvað er deyfðin
nema svefn sálar-
innar? En sálin
getur vakað og á að
vaka þegar skyn-
samlegar róksemdir
ráða til atorku og
glaðvœrðar. “
Auglýsing

UM VORIÐ KOMU
AFTUR OG FÓLKIO ÞUSTI
INN f SÓLSKINIÐ
rnm*

HAGKAUP