Fjölnir - 30.10.1997, Síða 9

Hannes Lárusson Snerting
helstu mennta- og andans mönnum þjóðarinnar,
voru einnig í opinberri umsýslu og vörslu „þjóð-
arandans". Upplag embættismannanna og hirð-
manna þeirra hefur gerbreyst á seinni tímum. í
þessu samhengi þarf ekki annað en að skoða
nefhdirnar og það hverjir skipa lykilstöður í vit-
undarvörslunni um þessar mundir. f þessu af-
skiptaleysi og tómlæti gagnvart myndlistinni —
sjáifsagt er sama uppi á teningnum í öðrum list-
greinum — hafa embættismennirnir og hirð-
menn þeirra í reynd eitrað myndlistina fyrir al-
menningi í landinu og fælt borgarastéttina ffá
nær öllum lífvænlegum vaxtarbroddum í íslenskri
myndlist. Borgararnir segja: „Fyrst umboðs-
menn kóngsins fitja upp á nefm og láta aldrei
sjá sig, af hverju ættum við þá að vera að vasast í
þessu? Það sem lénsherrarnir fulsa við förum við
ekki að éta.“ íslenskir myndlistarmenn eru eins
og þeir hafi verið króaðir af í einskonar hugar-
fársgettói á útjaðri samfélagsins, gettói sem
virðist óðum vera að festast í sessi með dapur-
legu sjálfstæði og þó nokkuð upplitsdjarfri
sjálfsvitund.
Rfkjandi ástandi þarf að breyta, ekki bara
vegna myndlistarmannanna og myndlistarinnar,
heldur ennfremur vegna borgaranna sjálfra sem
þurfa á endurnærandi dýpt listarinnar að halda
og síðast en ekki síst vegna embættismannanna
sjálfra sem óðum eru að koðna niður í svartnætti
hugmyndaleysis og deyfðar í sínum sjálfsköpuðu
smákóngagettóum. — Hræðslan er ,
það sem yfirlætið og kyrkingurinn ,
felur. Þó ekki við andann og
tungutakið í listinni og lista-
monnunumlr
Heím fyrir
kimrtcaw a
að geta í eyðurnar með heilaspuna og samsæris-
kenningum. Hver hefúr ekki heyrt t. d. að í inn-
kaupanefnd Listasafns íslands sé kvótakerfi í
gangi, burt séð frá gæðum, mikilvægi eða afköst-
um einstakra listamanna? Uthlutað er kvóta á
tveggja ára fresti en ekkert þar á milli þó meist-
araverkin lægju í hrönnum. Svo er skipt á milli
þeirra gömlu og hinna ungu (vilja þá margir vera
báðum megin við borðið), eða milli málaranna
og hinna, eða milli framúrstefnumanna og aft-
urhaldsins. Og þeir sem hafa fengið úthlutað
kvóta hafa þeir ekki allir heyrt, ef menn múðra,
frá skjólstæðingum sínum í nefndinni: „Þetta
hefði nú aldrei gengið ef ég hefði ekki ýtt á
þetta.“ Og svona mætti lengi halda áffam við að
lýsa afdankaðri stjórnvisku þjóðveldisins í menn-
ingarmálum.
Augljóst er að engin opinber menningar-
stofnun og forráðamaður hennar getur þrifist
nema að „deila“ vel og markvisst hópum leiguliða
sem nauðsynlega verða að keyra áfram þúfnaban-
ana á vettvangi (akri listarinnar), en „drottna“
valdsmannlega yfir þeim sem líklegir em til að
keyra þúfnabanann sinn inn í hallargarðinn
sjálfan. Eða drottna öllu heldur með því að láta
þá sem mest fá „deilt“ á hverjum tíma finna svo
til sín að þeir gerist ótilkvaddir vitundarverðir
kerfisins og fári að verja það sem sitt eigið, með
kjafti og klóm, meðan mest er á jömnni.
„Eldfiwi hugqrsósn"
Á Kjaftaklöpp og Stóra-steini er skrafað og
\ skeggrætt. „Er Pétur með Sýnirýmið á Ann-
\ arri ekki ráðgjafi Beru Nordal, og hvað þá
um Gúmmarana?" „Þau nomðu víst
stundum símann enda brattar
brekkurnar og augu út um allt, en
Bera er nú hætt, góði minn.“
Ekki koma þeir
heldur á barina. Gárungarnir
segja: Fyrrverandi forstöðumanni
Listasafns fslands var bannað að vera úti
eftir 10 á kvöldin. („Bannað! Af hverjum svo
sem?“ Hefðum, uppeldi, en ofar öllu vissunni um
það að návígið og sýnileikinn á vettvangi listar-
innar og lífsins grefur undan virðingu fýrir því
valdi sem fólkið ímyndar sér að embættið og/eða
uppruni hafi fert þeim.) Sá sem nú hefúr tekið
við á að vera kominn úr augsýn fýrir klukkan 8.
Svo setjast listamenn í opinberar málamynda-
nefndir sem hlutast eiga til um listalífið, þar sem
þetta einangraða, afskipta og list- og listamanna-
felna fólk, sem nánast engin afskipti hefúr eða
vill hafa af vettvangi listarinnar, umræðu né at-
höfnum, er látið vera í forsvari. Við slíkar aðstæð-
ur geta jafnvel bleikustu og beygðustu menn farið
svo hjá sér að þeir verða hvítir í framan og augun
í þeim steinrenna, en fá þó vont bragð í munn-
inn. En af hverju vill þetta fólk þá endilega vera
að klúðra í menningu og listum? Einhver geysi-
djúp verðmæti hljóta hér að vera í húfi sem knýja
fólkið til þessara dáða á þessum brostnu forsend-
um.
En auðvitað er þetta ekki svona einfalt: lista-
menn og embættismenn sem andstæðar fýlkingar
í einhverju póstmódernísku kommúnistaávarpi.
Á að því er virðist lokuðum höllum höfðingjanna
eru nokkrar bakdyr og jafnvel undirgöng sem
liggja hingað og þangað um þjóðarlíkamann og
jafnvel út í landgrunnið, ef ekki út fýrir land-
steinana. (Þetta er auðvitað líkingamál. Hér er
um að ræða „hallir“ sem eru í reynd skrifstofúr
og safnahús og „höfðingja“ í skilningi skrifstofú-
manna sem gera tilkall til virðingar og valda í
skjóli þeirra embætta sem landsfeðurnir, sem
auðvitað eru sjálfir líka embættis- og skrifstofú-
menn, hafá valið þá í. Því er þó ekki að leyna að
hegðunarmynstrið allt og umsvifin em með
miklu nýlendu- og miðaldasniði.) Lénshertarnir
og hirðmenn þeirra verða þó að seilast aftur í
hina klassísku fornöld til að fá bitið í stjórn-
kænskuna. Yfir dymm stendur því útskorið, að
vísu með höfðaletri og á latínu í anda endurreisn-
armannanna: „Deilum og drottnum".
Við þessi skilyrði gefást alls konar tilefni til
„Já, en vel mætti
segja mér að þeir
Gúmmarar hafi komið
henni í nýju stöðuna
hvernig sem úr rætist.“ „Þeir
fá nú þá sínar úttektir ef fót-
urinn fýrir þessu er þá ekki
bara karlagrobb.“ „En ef við
lítum nú okkur nær þá held
ég að ÓLl verði ekki svo slæm-
ur, hann ætlar víst að gera stóra
hluti." „Stendur heima, það á víst
að ráða Posa í sérverkefni." „Þá
kannast menn nú við formerkin."
„Já, það er nú svo margt í þessu og
margar hliðar á þessu.“ „Já, það er nú svona.‘
„Já, og nú þetta með heimsfiægð Bigga og Bjarna
sem mætti nú segja mér að væri stóriega ýkt.
Affur á móti er Þorvaldur nú á miklu flugi og þá
eru þeir Hannes víst með geysilega sókn í upp-
siglingu.“ „Já, það er nú svo mörg heimsfrægðin,
eða mansm ekki effir greininni um þau þarna um
árið sem var víst kölluð „Þau sigruðu heiminn?““
„Jú, Jú, það er nú eins og það er.“ „En ekki líst
mér á, útlit fýrir áffamhaldandi stöðnun í það
minnsta átta ár ef að líkum lætur og eftir þau átta
ár er alveg eins víst að Bera og Gunnar komi og
taki affur við.“ „Já, og Bjami verður þegar að
þessu kemur aftur búinn að vera skólastjóri í
önnur 4 ár. Svona fer þetta allt saman í marga
hringi.“ „Já, já, það er alltaf hægt að vera á móti
og gera grín. Ég hef nú búið erlendis í mörg ár
og ég held að kerfið hér, að minnsta kosti á með-
an ég nýt góðs af því ha, ha, ha!, sé eitt það besta
í heiminum í dag, það er sko engin demókrasía í
listinni hér.“ „Ég er nú svo mikill bóhem í eðli
mínu að þegar ungamamma kerfisins hættir að
gefa mér að kroppa, þá er ég vís til að fara aftur
að gogga." „Fyrst þú ert komin í þetta jötustuð,
hvernig stóð annars á því að Bigga og Bjarna,
Halla og Ladda, Hosa og Posa og Jóni og Jóni var
boðið í hanastélið og grautinn („grautinn sem
hélt áffarn að sjóða!?, ha, ha, ha!“) á vegum Obrist
og Wurm, en ekki þeim Hannesi og Halldóri?"
„Dóri var víst á fjöllum og í útlöndum, já, eða
þeir báðir, það er víst best að segja ekki of mikið.
Ég man andskotann ekkert effir því hvort ég var í
einhverjum graut og hana, enda skiptir það engu
máli. Ég geri bara mína myndlist.“ „Já, ég veit
bara að ef Gunnar hefði ekki tekið til hendinni
hefði andskotann ekkert verið gert!“ „Er ekki
sama rassgatið undir þessu öllu saman? Best væri
að leggja allt helvítis kerfið og pólitíkina niður
svo hægt verði að gera listina í friði. Aldrei hef ég
hvort sem er fengið neitt út úr þessu kerfi hér á
landi." „En þetta er nú ekki svona einfalt fýrir
utan að þú og þið hafið. ..“
„Já, já, (heyrist nú yfirvegað úr horni heims-
borgaranna. Vellíðan fer strax um suma.) en er
þetta ekki bara allt í lagi, hvernig gæti þetta verið
öðruvísi? Það em engir betri hér heima sem gætu
tekið við af þeim sem nú stjórna. Það er nú víða
pottur brotinn í údöndum, þar lepja nú margir
dauðann úr skel. Hvernig gæti þetta öðruvísi
verið? Það eina sem skiptir máli er bara að hafa
gaman að þessu, ha, strákar?“ „Er þaggi!“ „Svo ég
fai nú að komast að einu sinni, þá er ég nú orð-
inn svo hundleiður á þessu kjaftæði í fáum
mönnum sem allt þykjast vita, en gera svo ekk-
ert í málinu annað en að pirra og æsa okkur
hina upp, þessa fáu sem em að reyna að
vinna heiðarlega að almennilegri list. Ég
held að þessir menn ættu ffemur að
reyna að gera einhverja myndlist af viti
heldur en að slá úr og í með alla skap-
aða hluti svo enginn veit lengur hvar
\ hann stendur!“ „Þeir halda því nú
gallharðir fram að þessi stríðni sé
sjálf listsköpun í eðli sínu.“ „Núúú,
þá skil ég eða. . .?“ „Þetta getur nú
meira en verið og svona má halda
þessu rausi endalaust áffam hér á
Steini. En ég verða að segja það
að ég tel illt í efhi ef draga á per-
sónur inn í þetta rugl á opinber-
um vettvangi, sem enginn hef-
ur hvort sem er áhuga á
nema fámennur hóp-
ur. Ef leyndinni yfir
Kjaftaklöpp verður svipt af
okkur, hvernig getum við
þá skarað í eldinum, ef við komum undirróðrin-
um í undergrándinum ekki lengur við?“ „Já, það
er nú svo margt í þessu, en það er þó ljós í þessari
gerningaþoku að þau Jón og Hulda em sögð æda
að opna búllu í hjarta bæjarins." „Þau vita hvar
hjartað slær.“ „Þeir sem em með stærsm hjörtun
hreppa víst hnossin.“ „Já, það held ég nú. Já, svona
gemr þetta verið. Það mart í þessu.“ „Já, já.“ —Já,
já og svona renna allir dagar saman og verða að
einni langri helgi, sem stundum er brotin upp þeg-
ar hringt er í matarboð, reyndar til að hitta sama
fólkið og halda skrafinu áffarn með endumýjaðan
glampa í augum.“ Já, það er stundum stormur í
glösunum á Stóra-steini og Kjaftaklöpp, þó er
offast gola en sjaldan logn, en molla í lofti og anda.
Með Kjaftaklöpp er reyndar verið að tala um
beinakerlinguna „Kjaftalöpp“ og í afvikinni holu
í henni er krukka, stór og sterk, sem er ígildi >-
(Þetta er auðvitað
líkingamál. Hér er
um að rœða „hall-
ir“ sem eru í reynd
skrifstofur og safna-
hús og „höfðingja “
í skilningi skrif-
stofumanna sem
gera tilkall til
virðingar og valda í
skjóli þeirra em-
bœtta sem landsfeð-
umir, sem auðvitað
eru sjálfir líka em-
bœttis- og skrifitofu-
menn, hafa valið
þá í. Því er þó ekki
að leyna að hegð-
unarmynstrið allt
og umsvifin eru
með miklu ný-
lendu- og miðalda-
sniði.) Lénsherr-
amir og hirðmenn
þeirra verða þó að
seilast afiur í hina
klassískufomöld til
aðfá bitið í stjóm-
kœnskuna. Yfir
dyrum stendur því
útskorið, að visu
með höfðaletri og á
latínu í anda end-
urreisnarmann-
anna: „Deilum og
drottnum “.
F j ö 1 n i r
tmust '97 Q