Fjölnir - 30.10.1997, Síða 10

Hannes Lárusson Snerting
1997
„Efekki á KUppar-
stígnum um helgar
þá hitta menn lista-
mennina á Lauga-
veginum í miðri
viku. íhópnum eru
dugnaðarforkar,
gœðablóð, hugsjóna-
menn, Levisir sjálfe-
bjargarmenn,
þöglar og tómar
jyllibyttur sem eru
að safha króftum
fyrir helgina,
dreymnu og
ísmeygilegu kon-
umar í löngum
bunum, nefnda-
forkar, kjaftatíkur,
nokkrir lœmingjar
og einstaka eitur-
padda. Hér hefiir
myndlistarheimin-
um verið lýst. “
Fjölnir
tímarit handa
m islendingum
W hmist '97
bankahólfs fyrir það sem liggur á hjörtunum.
Þarna má geyma atgeira návígisins í öruggu
fylgsni. Það er eins með menningarlíkamann,
mannslíkamann og mannshugann að hvað nýtist
honum best þegar upp verður staðið kemur ekki
í ljós fyrr en eftir á.
„En er orðið ekki laust? Átt þú þá ekki leik-
inn?“ Treystirðu ekki krukkunni í Kjaftalöpp,
liggur þér ekkert á hjarta? Það skyldi þó ekki nú
eiga við sem dregið var úr holunni: „Upp og nið-
ur andinn fer, eldfjöll sjaldan gjósa, á flestra pel-
um engin er, eldfim hugarsósa.“
Dqemígert
Á dögunum spurði ég nokkra af helstu myndlist-
armönnum þjóðarinnar einn af öðrum hvort þeir
þekkm Carðar CIslason í sjón eða hefðu talað við
hann. Allir svöruðu „nei“. Þá var spurt: Veistu
hvað hann gerir? Skásta svarið var að hann væri
umboðsmaður ErróS. Eftir að ég hafði leiðrétt
þann misskilning upplýsti ég að að baki þessu
naftti vaeri maður sem verið hefði forstöðumaður
safhráðs Listasafhs fslands ámm ef ekki áratugum
saman. ,Alveg dæmigcrt, svona hefur þetta alltaf
verið og virðist fara versnandi ef eitthvað er, já,
og virðist vera að festast í sessi. Hvað á eiginlega
að taka til bragðs, er ekki hægt að hrista upp í
þessu?“ Og þannig halda menn nú áfram um
stund og segja ólíkindasögur af kerfis-
vörðunum og kerfisþrælum og
hvernig þeir tjá sig listrænt í lúmsk-
um felugervum og dyljast á jöðrun-
um. „Þó svo merkilega brattir þegar
þeir koma úr felum.“ Svo missa menn
smám saman móðinn og minnast þess að hafa
oft áður lokast inni í
áþekkri umræðu, stara
um stund, tómir, út í
loftið og segja: „Jæja,
það er margt í þessu“
og fara. Reyna að láta lifna í sér
hugmynd á leiðinni.
Hwað swo sem oð winna býðir
Eitt helsta bragðið í samskiptum lénsherra og
leiguliða er að lénsherrarnir sýnast alltaf hafa nóg-
an tíma. Þeir geta beðið endalaust sama hvað er í
húfi, ekkert er aðkallandi. Hvað liggur á? Það eru
margar hliðar á málinu hafa þeir jafnan á orði,
þeir eiga tímann. Þegar lénsherrann og umboðs-
menn kóngsins finna fyrir því að leiguliðum og
kotköllum liggur á, þá hafa þeir náð undinökun-
um og eftirleikirnir eru formsatriði. Þessi sam-
skipti eiga auðvitað ekkert sérstaklega við bara í
listaheiminum, heldur alls staðar á milli laga sam-
félagsins.
Þessari meðferð á tíma sem stríðstækis hefur
hvergi verið betur beitt en af Rómverjum. Þeir
forðuðust í lengstu lög að leggja til atlögu, eink-
um ef mikið var í húfi og óvíst um úrslit. Þeir
settust þess í stað einfaldlega að í kringum óvin-
inn og biðu eftir því að hann gæfist upp. Heims-
veldið átti tímann, lá ekkert á. Á endanum varð
ekkert stríð, hættulausar smáárásir þeirra innikró-
uðu sem gáfust vanalega upp af sjálfum sér eftir
nokkur ár eða urðu bara smámsaman samdauna
umsátursliðinu. Hvað er hægt að gera í viðureign
við kerfi eða manneskju sem þykist hafa tímann
sín megin? Að gera það ljóst með skýrum hætti,
að vísu með tryggar leiðir inn og út um óteljandi
bakdyr ef um „umsátur" er að ræða: „Ég hef líka
nógan tíma, sjáum bara til.“ Af engu stendur
kerfúm og fólki meiri ógn en þeim sem sýnir og
segist hafa nógan tíma, bíður bara. Þegar léns-
herrarnir fara að bíða þá eru þeir sjálfir að missa
tökin á tímanum. — Ósigurinn, undirokunin
felst í því þegar einhverjum tekst að ná af þér
tímanum þínum. Sá sem hefúr tímann sín megin
vinnur, hvort heldur á við í lífinu sjálfú eða
sköpunarstarfinu — hvað svo sem „að vinna“
þýðir.
í gegnum brölt á vettvangi myndlistarinnar geta
menn komist um stund í sviðsljósið. Allt byggist
á sjálfboðavinnu og að ná upp dampi meðal
nokkurra ósérhlífinna dugnaðarforka og ævin-
týramanna sem vilja taka að sér skemmtana-
jórn um stund, oftast án mikillar athygli
eða ánægju almennings eða þeirra sem
um menningarpólitík sýsla. Eftir
miklar tarnir í þessu skemmtana-
haldi leggst svo geysileg þreyta
yfir þá sem ffemst hafá farið
arstofhananna og nefhdar-
menn láti nokkum tíma sjá
sig. Hér er því óhœtt að vera í
þrálátri andstöðu við „kerfið“,
baða út öllum öngum og segja
„fallegt“ eða „heimskt“ á vixl. “
sem aftur gerir þá
um stund árennileg
fórnardýr sem ekki gá þá
alltaf að sér þar sem þeir
verða áberandi værukærir í
hjörðinni um stund.
Sviðsljós myndlistarheims-
ins á íslandi eru barirnir við
Klapparstíginn. Þeir staðir þar
sem hverfandi líkur eru á að
nokkur af forráðamönnum
menningarstofnananna og nefnd-
armenn láti nokkurn tíma sjá sig. Hér
er því óhætt að vera í þrálátri andstöðu
við „kerfið“, baða út öllum öngum og
segja „fallegt" eða „heimskt“ á víxl. Komngar og
tómthúsmenn kvarta sáran undan því að úr lidu
sé að moða og hin mikla menningarmamma
skari ekki sem skyldi eld að kjötködunum, en
þannig birtist hið algóða kerfi í flöktandi augum
þessara krunkandi næmrhraffia. Þú berst inn, því
þrátt fyrir allt ertu hlud af þessu, missýnilegur.
Smndum alveg ósýnilegur á hrafnaþingi eða þá
ofsýnilegur um stund: „Sjaldséðir hvítir hrafnar“,
og þá vill gneista í augum.
Burtroiðar leysasf
upp ó Stóra-itelwl
Hver kannast ekki við á slíkum smndum að kýr
hversdagsleikans umbreydst allt í einu í rándýr;
villiketti og tígrisdýr á víxl. Á svipstundu ert þú
ekki lengur sá Don Kíkóti sem þú varst í gær
með möppur í plastpoka og með verkfæri í öðr-
um, ef til vill tannstöngul í munni. Brynjaður,
segja þeir, í baráttunni við vindmyllurnar.
En í ljósbrigðunum vilja menn nú gera þig að
alvöru stríðsmanni og fá þig með til burtreiða
þeirra sem nú er fyrirheit um á Stóra-steini. Meira
að segja Biggi og Bjarni eru uppnumdir með
marglita borða á hjálmum. — En þei, þei, þei —
svo djúpt sem vor samviska sefúr, er sem söngli
við eirðarlaus eyrun eitthvað því líkt sem: „Ég er
illa gift, — eða er ég vel giff? —, en ástina vantar!
Þú ert fallegur og gáfaður, ég elska þig! Er ég ekki
falleg?, elskarðu mig?, taktu mig!“ Áður en varir
er búið að grípa fast og ákveðið í þig. Þegar þú
lítur við í hæfilegri undrun mætirðu óhvikulum
dreymnum steinaugum sem vilja soga þig í sig.
Þú ert felldur af baki með skemmtilega ófyrir-
leitnu, allt að því kankvísu og nærgöngulu daðri.
Það eru ekki lengur burtreiðarnar sem bíða. Nú
er það snerpulegt pikknikk inn í frumskóginn,
enda komið hausthljóð í vindinn, og nú hefúr
þetta þófamjúka rándýr næturinnar skyndilega
fúndið í gráðugri örvilnun (vakinni af „dlboðs-
bjórnum" sem nú er ýmist orðinn skógarvín eða
miðaldamjöður eftir því hvort leiktjaldið verður
sterkara í ímynduninni) bráð sem lítur út fyrir að
vera af öðrum toga en litla húsamúsin. „Mig
vantar ást inn í líf mitt, viltu, þorirðu að elska
mig?!“ sker þig í eyrun. Til þess að upplifa
ffumskógarstemmninguna, í hégóma augnabliks-
ins, þá svara ég: „Já, það kemur hugsanlega til
greina.“ .Aldrei hefúr mér þú sýnst mikill ævin-
týramaður vera, en hvað gemrðu þá elskað mig
mikið?“ „150 prósent," segi ég til þess að hafá
vaðið fyrir neðan mig en ögra um leið. „En 200?“
„Jú, 200.“ „En 240?“ „Jú, líka 240.“ „Og þá líka
300?“ „Já.“ „En geturðu elskað mig 400?“ Þá
rennur skyndilega upp fyrir þér að kattardýrið er
að tala við þig tölvumál. Þetta eru ekki prósentur
um ást heldur upplausn, punktafjöldi á tommu,
tölvubyltingin holdi klædd. Og þú svarar ekki
alveg grænn: „240 dl 300 ætti að duga miðað við
stærð og til hvers á nota þetta?“ „Það er nóg, viltu
þá sofa hjá mér og eignast með mér barn?“ Á
örskotsstund fer í gegnum huga þér allt það sem
þú veist áður um hina stökkbreyttu íslensku
erfðavísa. Hér kistallast lífefnafræði menningar-
og þjóðarlíkamans. Jafnskjótt rennur upp fyrir
þér með flöktandi augnaráði að í sýndarveruleik-
anum á Kjaftaklöpp ert það þú sjálfúr sem ert í of
lítilli upplausn. Það ert einmitt þér sem hefúr fatast
flugið í þessu a.’vintýri þar sem allt er lagt að veði
með glöðu geði, en það gerir ekkert til því sam-
kvæmt leikreglunum er alltaf vidaust gefið.
Nú minnistu þess þegar þú heyrðir á
tal tveggja kvenna fyrir nokkrum árum
inni á myndlistarsýningu. ,/E það er
so gott að hafa þessa listamenn, þeir
hrista sona eihvuneigin alltaf upp í
okkur,“ sagði önnur við hina og
hristi sig dálítið um leið, eins og
henni hryllti upp. Svo ýttu þær
létt hvor við annarri og flissuðu
báðar.
Stýiið á kettinum
Óminnisblús á Stóra-steini.
Skógarferðir verða ekki fleiri
í kvöld. Menn kyrja nú
ojapaljóð og skrúfað
hefúr verið fyrir þil-
fársbjórinn um sinn. —
En nokkrum vikum
seinna sérðu álengdar föla konu með grænskotin
steinaugu greinilega ívið þyngri, kannski með
steinbarn í maganum, trygga búkollu við hliðina
á manninum sínum, rjóðum. Þú sem varst áður
ósýnilegur og allur í upplausn með þessari, nú
þungstígu, Reykjavíkurkisu inni í frumskógarkóf-
inu ákveður nú sjálfúr að gera þig ósýnilegan.
Gýtur þess í stað rannsakandi augum á eftir þess-
um rétttrúuðu Adam og Evu, þó tæplega alveg
græskulausum og ívið grályndum í fasi, líða niður
eftir götunni. Gaddavírsflækja upplifana, ímynd-
unar og tungumáls. Punktafjöldi á tommu!, erfða-
vísar í ffurnu! Nánast bilaðar, vanskapaðar líking-
ar. Þú segir næstum því upphátt: Stökkbreyting!
Þú sérð fyrir þér allar flær íslenskra kota stökkva í
loft upp. Stökkbreyting! — skyndilega fállegasta
orðið í málinu. — En þei, þei; mjá, mjá; þei, þei,
þei; nú heyrist það aftur. . . svona byrja ævintýrin.