Fjölnir - 30.10.1997, Síða 61

Fjölnir - 30.10.1997, Síða 61
Myndir Alda Lóa Leifsdóttir Þegar bók Guðbergs Bergssonar, Tómas Jónsson. Metsölubók, kom út á miðjum viðreisnar-áratugnum hreyfði hún við stöðnun- inni, vakti hörð viðbrögð og deilur. ÁRNI ÓSKARSSON skrifar hér um ótrúlega ferska hrörnun Tómasar, klístraða óra hans, annarlegan kvöldbjarmann í bókinni, hetjulega ósvífni hennar. Sannleíkur hugaróra og otrulegrar lygi ?að var á tímabili viðreisnar- hankahlóW. Rnkin er hra>ritrrannir Það var á tímabili viðreisnar- stjórnarinnar, hinum mikla íhaldsáramg, sem skáldsaga Guðbercs Bercssonar Tómas Jónsson. Metsölubók kom út fyrst og vakti mikið umtal. Þetta var 1966, fyrir 31 ári. Langt var síðan menn höfðu rifist um nokkuð í bókmenntunum. Deilurnar um „atómkveðskap“ voru hjaðnaðar. Allt hafði verið við það sama talsvert lengi. Ennþá var ríkjandi í menn- ingarmálum sú þjóðemishyggja sem hafði verið framsækin á fyrri hluta aldarinnar, en var nú orðin nostalgísk og íhaldssöm. Þær hugmynda- fræðilegu skorður gerðu mönnum erfitt að bregðast við þróun. Yfirleitt var brugðist neikvætt við henni. Enn eimdi eftir af afturhaldssömum söknuði eftir sveitasamfelaginu, en nútíminn var spilltur, óhreinn og údendur. Baráttan gegn her- setu Bandaríkjamanna og Keflavíkursjónvarpinu var að miklu leyti háð á grundvelli hreinmngu- stefnu og til varnar íslenskri menningu. Eðlilegt var (og er) að menn hefðu áhyggjur af afdrifúm íslenskrar tungu í samkeppni við fjölmiðla milljónaþjóða, en þessar áhyggjur vildu gjarnan leiða til einangrunarstefnu, forpokunar og hræðslu við það sem var nýtt og öðruvísi. Samn- ingur hafði verið gerður við Bandaríkjamenn um að engir þeldökkir hermenn væm í herliðinu hér til að afstýra kynþáttablöndun. Hægri mönnum var í mun að áhrif hersetunnar væm sem minnst sýnileg. Öll samskipti íslendinga við erlend herlið ffá upphafi hersetunnar var eitur í beinum vinstri manna og þeir skrifúðu t. d. af mikilli vandlæt- ingu um siðferðisbrest „ástandskvenna". fslenskt kyn og íslensk menning átm að vera hrein. fs- lendingasögurnar vom hin stóra menningarlega fyrirmynd. í skáldsagnaritun hafði fátt nýtt gerst um langa hríð. Raunsæisskáldsögur Halldórs Lax- ness frá 4. áratugnum vom enn helsta viðmiðið og eftir nóbelsverðlaunin var þjóðin fárin að taka hann í sátt. Skáldsögunni Tómas Jónsson — Metsölubók (hér eftir TJM) var beint gegn þeirri kynslóð sem drottnað hafði yfir sköpunarstarfi í landinu áratugum saman, „aldamótakyn- slóðinni" svonefndu. Guðbergur lýsir menningarástandinu þannig í formála sínum að 2. útgáfú bókarinnar: „í mörg ár, áður en Tómas Jónsson kom út, var orðið mikið um gamlar nedur á hinu íslenska bókmenntasviði. Og allt sem var mátulega trénað hlaut afskaplega mikið lof. Innlyksa í orðalepp- unum höfðu stjórnmálin hér tekið að sér trénuð skáld. Þau til hægri áttu tvö, og hin til vinstri líka tvo. ‘1) Skáldin em trúlega Gunnar Gunnarsson og Tómas Guðmundsson annars vegar, en Halldór Laxness og Þórbercur Þórðarson hins vegar. Þegar TJM V.om út árið 1966 voru þessir menn á sjötugs- og áttræðisaldri. Guðbergur var 33 ára. í sama formála minnir Guðbergur einnig á það „að milli „aldamótakynslóðarinnar" og kynslóðar minnar, listamanna á svipuðum aldri og ég, var heil kynslóð rithöfúnda sem týndist milli veggja íslenskrar menningar, vegna þess að hinar trén- uðu bókmenntanedur voru allsráðandi miklu lengur en í þeim var nokkur safi eða hollusta" (s. 6). Tómas Jónsson var ný persóna í íslenskum bókmenntum. Aldrei hafði jafnömurleg pappírsvera verið gerð að aðalpersónu í bók. Bókin saman- stendur af sundurlausum skrifbókum þessa karlskröggs sem þusar um samtíð sína og sjálfan sig, segir undarlegar sögur og nöldrar yfir leigjendum sínum í kjallaraíbúðinni sem honum hefúr tekist að koma sér upp effir margra áratuga störf sem 11 Guðbergur Bergsson: Tómas Jónsson. Metsölubók. 2. útgáfa. Forlagið, Reykjavík 1987, bls. 4. Aðrar tilvitnanir f þetta verk í greininni vísa til þessarar útgáfú. bankablók. Bókin er hrærigrautur af fadæmum og fúrðusögum, sögð- um af karlægu gamalmenni, fúll af ropum og prumpi. Tómas er grótesk útgáfa af Þórbergi í smásmygli sinni sem beinist að fáfengilegustu hlutum. Hann er erki-íslendingurinn, „afkom- andi hraustra, bláeygra víkinga“ (s. 7), og því skopmynd þeirrar þjóðernishyggju sem mótað hafði andlegt líf á öldinni. f kafla sem ber yfir- skriftina „Ég æli mér yfir ykkur“ lýsir Tómas tilveru sinni og stöðu sinni í lífinu: „Æskuár fertugs gamalmennis eru langt aó baki, en um sextugt nálgast það œskuna, þótt kannski séþá ofsnemmt að rifa upp og lifa eingöngu í minningum. En etvi mín er svo fábreytileg og snauð, égsvo einangraður affitu og kalki, að ég réttlœti sjáfan mig og lifi kvöld eftir kvöld og heila vetrardaga í Hugarlandi. Sönn unun er mér að afneita lífinu, falsa það eftir beztu getu, gera það satt í hugarórum og ótrúlegri lygi á kvöldin í moðvolgu rúminu. Æ, þessi bar — og síðan þessi bölvaða úttútnaða borg— hefur tevinlega haft djöfulleg áhrifá mig. Hún grúfir sigyfir mig með andstyggiUga tœrum himni. í draumi er hún bœriUgust — sem martröð. Eins og mara hefég Ugið á sjálfum mérfrá því ég fiirst fór að bera skynbragð á unað. Og ég efast um að á byggðu bóli finnist óllu UiðinUgri maður en ég. Ég er óþolandi djöfúlL Ég er úr- hrak, afikrœmt naturdýr með hvíta höggtönn, gláandi tungu, loðinn að utan, ekki óáþekkur fiðraðri rottu í draumi, sem hUypur eftir nökt- um líkama manns. Svo dœmi sé nefht, þáer ég svo leiðinUgur að enginn hefúr viljað eignast vinskap minn. Fólk sannast að segja forðast mig ágötunni, hreekir áefiir mérgulum heima- komuhrákum frá skrijstofú borgarUtknis, án afiökunarbrosa. “(s. 184) Þessi sjálfsrétdædng Tómasar, Hugarland hans, er bókin sem lesandinn heldur á. Aðferð >- „Skáldsögunni Tómas Jónsson — Metsölubók var beint gegn þeirri kynslóð sem drottnað hajðiyfir sköpunarstarfi í landinu áratugum saman, „aldamóta- kynslóðinni “ svo- nejhdu. “ Fj haust '97 olnir 61
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100

x

Fjölnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fjölnir
https://timarit.is/publication/985

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.