Fjölnir - 30.10.1997, Page 69

Gunnar Smári Egiisson Sovét-ísland
Magnúsar L. Sveinssonar
og Cvends Jaka og lofa
þeim atkvæðum sín-
um og niðja sinna.
Það fékk enginn að C2s
reka sjoppu í Reykja-
vík án þess að ganga í
Sjálfstæðisflokkinn. Skipan
yfirkennara í barnaskóla
Grindavíkur fór eftir
skiptareglum stjórnmála-
flokkanna. En þó þetta
ástand hafi skánað lítil-
lega þá lifum við í reynd
enn við sama ægi-
vald flokkakerfis-
ins. Tilslökunina má
ef til vill fyrst og
fremst rekja til þegjandi
mótmæla fólksins, það hefur hætt að ganga í
flokkana. Og eftir því sem færri eru innan þeirra
þeim mun erfiðara gengur þeim að manna leigu-
bílana og sjoppurnar. Bílstjórarnir og sjoppukarl-
arnir eru allir komnir í bankaráðin.
Ef einhver efast um þessi ægitök flokkanna á
samfélaginu getur sá tekið sér Kennaratal f hönd
og dundað sér við að eyrnamerkja skólastjórana
stjórnmálaflokkunum. Það sama getur hann gert
við Rithöfundatal, skrá yfir dómara í héraðsdómi
og Hæstarétti, starfsmenn Stjórnarráðsins, for-
mennlverkalýðsfélaga, forstöðumenn ríkisstofn-
ana, fféttamenn Ríkisútvarpsins, kennara við Há-
skólann, stjórnarmenn heilbrigðisstofhana —
meira að segja starfsmenn meiraprófsnefndar. Á
íslandi taka menn ekki próf á rúm án þess að
gangast flokkaræðinu á hönd.
Hver einasti raunverulegi og ímyndaði valda-
pósmr í samfélaginu er eign stjórnmálaflokkanna.
Hann er örlítill þátrnr í algjörri stjórn þeirra á
samfélaginu. Og sem fyrr er þetta vald röksmtt
með nauðsyn varnarstöðu um veika stöðu lands
og þjóðar. Við megum ekki við frjálsræði á nein-
um sviðum samfélagsins sem máh skipta. Eins og
í upphafi aldarinnar stjórna famennar klíkur
landinu, ýmist í gegnum ríkisvaldið eða samofnar
fyrirtækjablokkir.
í skjóli þessa valds hafa bankar og fjárfesting-
arsjóðir afskrifað 40 milljarða af dellulánum án
þess að nokkur geri við það athugasemd. Og
sökum þessa valds spyrjum við einskis. Við horf-
um með vonarblik í auga á hlutafélagavæðingu
en kjósum að líta ffamhjá raunverulegu eðli
bankakerfisins. Við viljum gleyma að ef valda-
blokkir í íslensku viðskiptalífi hefðu ekki verið
orðnar fástmótaðar hefði ekkert ríkisfyrirtæki
verið einkavætt. Við höfúm séð ríkis- og flokka-
valdið sleppa tökunum á fjölmiðlum en aðra
arma þessa sama valds ná tökum á þeim á
örstuttum tíma. Stuttur tími ffjálsrar fjölmiðlun-
ar hafði því engin áhrif á samfélagið, það er allt
við það sama. Og við höfúm lært að fagna þegar
fslenskar sjávarafúrðir gera samning við Rússa á
Kamtsjatka, þegar SÍF kaupir kanadískt saltfisk-
fyrirtæki og ÍS ffanskt en gleymum að veldi
þessara fyrirtækja byggist á áralangri einokun á
nýtingu náttúruauðlinda okkar. Við dáumst að
viðskiptasnilld þeirra sem ræna okkur.
Svo miklir aumingjar emm við. Við fyllumst
stolti yfir hversu valdablokkunum hefúr tekist að
klæða sig frjálslega. Sem fyrr viljum við að sýslu-
maðurinn sé reffilegur og haldi sig höfðinglega.
3. islenslc menning______________________
EINSKONAR BÓKMENNTA- OG USTASAGA
Þegar Libby's og Hunt's-tómatsósurnar komu til
íslands lyppaðist Vals-tómatsósan niður. Hún
hafði setið ein að bragðlaukum íslendinga áratug-
um saman varin af glórulausum innflutningstoll-
um og sjálfsafgreiðslu í bönkum og lánastofnun-
um. Þetta ljúfa líf hennar hafði gert hana væm-
kæra, lata, bragðdaufá og dísæta. Hún hafði ekki
lengur fyrir því að nærast á tómötum. Einhverju
sinni lækkuðu epli í verði og þá komst hún upp á
lag með að mauka þau, lita rauð og kalla tómat-
sósu. Saga Vals-tómatsósunnar er saga gerspilling-
ar. Hún lifði utan og ofán við allan raunvem-
„Þetta flokkarœði vœri sjálfsagtþolandi efflokkar mynduðust hér ogþar í
^ samfélaginu og hinir ýmsu flokkar ogflokkadrœttir mundu vega hver upp
á móti öðrum. En við Islendingar eigum ekki því láni að fagna. Hjá okkur
stjóma sömu flokkamir löggjafarvaldinu, dómsvaldinu og framkvæmdavaldinu
Þeir stjóma einnig menntakerfinu, efliahagslífinu, menningunni, heilbrigðis-
kerfinu, verkalýðshreyfing- ....... Augiýsing
unni, jjölmiðlum — hverjum
einastaþœtti samfélagsins. “
leika. Eina samkeppnin sem hún hafði vom
tómatar sem ræktaðir voru í fyrirburakössum í
Hveragerði og vom svo dýrir að þegar þeir vom
settir á markað rauk verðbólgan upp um nokkur
prósentustig. Og það hafði enginn efni á að
kaupa þá. Þegar þeim var ekið á haugana lækkaði
verðbólgan aftur.
Hið ljúfa líf Vals-tómatsósunnar lauk þegar
ísland var opnað fyrir tómatsósum annarra landa.
Eina von hennar um ffamhaldslíf er að hún verði
tekin upp sem löggilt þorrablótsviðbit.
Saga Vals-tómatsósunnar væri skemmtileg ef
hún væri ekki jafnffamt dæmisaga. íslensk menn-
ing lifði nefnilega við sömu kjör og Vals-tómat-
sósan alla þessa öld. Hún var einangmð, vernduð
og værukær. Þegar holskefla erlendra áhrifa skall á
landinu upp úr 1980 þá lyppaðist hún niður.
Hún féll niður um margar deildir í vitundarlífi
almennings. Eins og Vals-tómatsósan þá hefúr
hún helst von um hlutverk í einhverri sérstakri
deild, einhverju þorrablóti þar sem innlendra
menningarrétta er neytt af álíka gefándi þörf og
fólk úðar í sig súkkulaðieggjum á páskunum.
Þjóðe
iernishyggjan var drifkraffur viðurkenndrar
menningar á íslandi eins og hún var límið sem
hélt saman sovéskri samfélagsskipan. Þetta tvennt
er óaðgreinanlegt. Allt ffá rómantísku skáldunum
á síðustu öld hafá íslenskir listamenn — með
grádega fáum undantekningum — þjónað viður-
kenndusm viðhorfúm í samfélaginu og þau við-
horf em alltaf viðhorf ríkjandi valdhafa. íslenskir
listamenn gengu allir í flokkinn — eða einhvern
flokk hans. Rithöfúndasamband íslands var því
sambærileg stofnun og Rithöfúndasamband
Sovétríkjanna. Frumskilyrði þess að verða mark-
tækur í íslensku menningarlífi var að gangast
undir gmnndvallarskipan samfélagsins — flokka-
kerfið. Þeir sem höfnuðu því var hafnað. Og
munurinn á Sovétríkjunum og íslandi er sá að
fyrir austan var hefð fyrir andstöðu við sovétið og
þar og erlendis var til samfélag andófsmanna.
Hér hafði sá sem ekki vildi gangast undir flokka-
ræðið í engin hús að venda. Hann gaf sig guði og
gaddinum á vald. Og þar sem íslendingar fóm
meðvitundarlausir í gegnum sambærilegar breyt-
ingar og Rússar hafá gert á undanförnum ámm
hafa þeir ekki gert neitt uppgjör gagnvart sögu
sinni. Hugmynda- og listasaga sovétsins er enn
hin viðurkennda saga. Þjóðemishyggjan var okk-
ar sósíal-realismi og hún lifir enn góðu lífi.
Hér annars staðar í blaðinu rekur Hannes
Sigurðsson hvemig íslenskir málarar beygðu sig
undir þjóðernishyggjuna og tóku þátt í að auka
veg hennar í vimnd almennings. Hann sýnir
meðal annars ffam á hversu stóran þátt Kjarval
átti í að laga þjóðernishyggju nítjándu aldar að
hugmyndaheimi Sigurðar Nordals og annarra
fræðimanna af aldamótakynslóðinni. Færa má að
því rök að þáttur Halldórs Laxness hafi verið
svipaður í bókmenntúm og JóNS Leifs í tónlist-
inni. En það sem er athyglisverðast hjá Hannesi
er að hann sýnir fram á hvernig myndlistar-
mönnum effir stríð tókst að flytja hingað heim
aðferðir módernismans með því að blanda þær
þjóðernislegu inntaki. Það má segja að þeir hafi
selt sig inn í íslenskt menningarlíf. Þeir fengu að
dunda við sínar módernísku aðferðir gegn því >■