Fjölnir - 30.10.1997, Síða 95

Maður á aldrei að svara gagnrýni. Þetta veit CllNNAR SmÁRI EGILSSON svo sem en gerir
það samt í löngu máli; vegur að þeim sem líkaði ekki blaðið hans, snýr út úr ummælum
þeirra og berst á hæl og hnakka við að halda í trú sína á mikilvægi Fjölnis.
Þótt honum takist að koma frá sér einhverjum þakkarorðum, er augljóst að sárindin
undan smávægilegustu athugasemdum um blaðið byrgja honum alla sýn.
...ef ég moetti svara
ffyrir mig og mína
Fyrir fáeinum árum var norskum manni sleppt
lausum úr fangelsi eftir að hafa setið þar inni í
tæp mttugu ár dæmdur fyrir að hafa myrt móður
sína með exi. Fyrir þrábeiðni hans hafði saksókn-
ari litið yfir gamlar lögregluskýrslur og komist að
þeirri niðurstöðu að það var lífsins ómögulegt að
maðurinn hefði drepið móður sína. Þegar hann
var leiddur út úr fangelsinu biðu hans ftéttamenn
á tröppunum og spurðu hvernig það hefði verið
að sitja saklaus í fangelsi í taep mttugu ár dæmdur
fyrir að hafa myrt móður sína. „Ég veit það
ekki,“ svaraði maðurinn. „Þetta var náttúrlega
viss reynsla og ég mun búa að henni.“
Það er allt reynsla. Hvert andartak sem við
lifúm verður órjúfanlegur hluti okkar. Að óska
þess að hafa ekki lifað þetta andartak er það sama
og óska þess að vera ekki maður sjálfúr. Við erum
reynsla okkar og reynsla er aldrei góð eða slaem.
Minningar geta verið góðar eða slæmar. En
reynslan er fyrst og fremst það sem við gerum úr
henni. Hún er stöðuorka. Andartakið sem líður
gefúr henni svip.
Þetta skrifa ég til að afsaka það sem ég vil
segja: Það var viss reynsla að gefa út fyrsta tölu-
blað Fjölnis í sumar sem leið. Ég veit að þetta er
klisja. En ég er einfaldiega ekki frumlegri en
þetta. Flest sem mér detmr í hug eða finn fyrir er
klisjukennt; aðrir hafa fúndið sterkar fyrir því og
dregið af því ályktanir á yfirvegaðri hátt. Og nú
er ég bæði búinn að afsaka það sem ég æda að
segja og líka hvernig ég æda að segja það. Svona
lærum við klisjumenn á endanum að byrja grein-
ar. Við átmm okkur á að hvorki tilfinningar okk-
ar né hugsun stendur undir miklum lúðrablæstri.
indoeW: andstreynni
Þegar Fjölnir kom út í sumar spáði ég að blaðið
fengi tveggja vikna hveitibrauðsdaga með
hamingjuóskum, síðan kæmi tíðindalaus vika en
þar á eftir færi hægt og bítandi að koma fram
gagnfyni á blaðið — sjaldan harðskeytt andmæli
heldur frekar svona hálfsögð meining um að það
hafi nú verið hálfgert feilskot. Það þarf náttúrlega
ekki að taka það ffam að ef ég hefði haft rangt
fyrir mér þá væri ég ekki að rifja þetta upp hér.
Hamingjuóskirnar voru að sjálfsögðu indæiar
og hafá haidið áfram að vera það eftir því sem
þær berast. Líka húrra, áffam og að sjáifsögðu
loksins, loksins. Við ieituðum áskrifenda og
fundum fúllt af þeim. Stjórnendur fyrirtækja
féllust á að auglýsa í blaðinu svo það mætti halda
áfram að koma út. Fjöimargir vildu skrifa í það
greinar, sögur og jafnvel ljóð og höfðu flestir á
orði að þarna væri kominn vettvangur sem þá
hefði vantað. Þessu tókum við aðstandenduf
Fjölnis á móti af þakklæti og feginleik yfir að vera
ekki alvidausir — í það minnsta yfir að vera
haldnir þokkaiega útbreiddri villu. En þótt
hvatning sé góð þá er andstaðan skemmdlegri —
og gildir þá engu hvað ég hef áður sagt um eðli
reynslunnar. Ég æda því að skrifá um andstöðuna
við Fjölni en minnast ekki frekar á þann meðbyr
sem við höfúm fúndið fyrir.
Of atórt
Fyrsta heffi Fjölnis var risastórt og efhismikið, í
raun fáránlega stórt og mikið. Þetta átn að vera
einskonar yfirlýsing um að við íslendingar gætum
gefið út stórt og mikið blað um menningarmál ef
okkur dytti það í hug. Og ef við hefðum áhuga á
því gætum við haldið áfram að gefá út stórt og
mikið menningarblað. Og það var einmitt út af
stærðinni sem ég spáði svona löngum hveití-
brauðsdögum. Sá sem fékk þennan hnullung í
hendur gat einfaldlega ekki látíð eins og ekkert
væri, hann hefði séð annað eins og oft gert betur
sjálfúr. En eftir vikurnar tvær var það einmitt
stærðin sem var gagnfynd. Blaðið var of stórt,
greinarnar of margar, sumar of langar og textinn
yfirhöfúð of mikill. Það var eins og við hefðum
ekki gert neitt vidaust en hins vegar of mikið.
Oftast var þetta rökstutt með því að fólk vildi
ekki lesa mikið og í raun byði fólki við texta ef
það sæi of mikið af honum í einu. Ég reyndi að
andmæla þessu og sagði að Fjölnirwxri nokkurs
konar hlaðborð; fólk gætí lesið það sem það vildi
en þyrfti ekki að klára allt. Fjölnirwæú textablað
eins og Skímir og The Economist og enginn
kvartaði yfir að þessi blöð væru of efhismikil. Þá
var mér svarað þvf til að fólk vildi ekki hafá blöð-
in þannig að það kæmist ekki yfir þau, fólk vildi
skoða myndir og stutta texta og finnast það hafa
lesið blaðið þegar það legði það frá sér. Það væri
ekkert í sjálfú sér að löngum greinum en það
þyrfti að vera eitthvað með þeim, eitthvert viðbit.
Þá benti ég á að greinarnar í Fjölni væri allt frá
tveimur semingum og upp í hálfa bók; hvað inn-
an um annað. Þá sagði einn að þetta hefði ein-
mitt verið gallinn; að það hefði verið hvað innan
um annað. Og svo fhamvegis.
Auðvitað sögðust allir þeir sem kvörtuðu yfir
stærðinni og textanum vera lestrarhestar sjálfir.
Þeir voru fyrst og fremst að lýsa yfir áhyggjum
sínum fyrir hönd hins almenna lesanda. Þeir
mátuðu blaðið þvf ekki við sjálfá sig heidur hófú
þeir sig upp og greindu það sem markaðsvöru,
dýfðu sér síðan aftur niður í sjálfa sig og fánnst
þá blaðið ekki nógu gott. Þetta er að sjálfsögðu
algeng aðferð í öllu mati fólks á vörum, hug-
myndum, viðhorfúm, skoðunum og kenningum.
Það metur þetta ekki sjálft heldur reynir að Ieggja
mat á velgengni þess á ímynduðum markaði.
Þetta gerir fólk til að losa sig undan persónu-
bundnum og ómælanlegum hugtökum eins og
„gott“ og „vont“. Þess í stað notast það við „rétt“
og „rangt“, „söggsess" og „flopp“, „áhrifaríkt" og
„áhrifalaust“. Hvers vegna fólk gerir þetta veit ég
ekki. Þetta breytir lífinu í einhvers konar spil þar
sem leikreglurnar eru fyrirfram ákveðnar og þátt-
takendurnir hafa engin álirif á gang leiksins. Þeir
geta aðeins tekið þátt og vonað að þeir tapi ekki.
ÖIl vitum við að börnum þykir Mac- .
Donalds-hamborgarar góðir af því að þeim hefúr
verið kennt að flestum börnum þykir Mac-
Donalds-hambotgarar góðir. Börnin laga því
smekk sinn að þessari þekkingu. Sá sem flytur
inn ákveðna gerð af sokkabuxum og auglýsir að
þær séu mest seldu sokkabuxur í Evrópu getur
verið viss um að konur muni kaupa þessa sokka-
buxnategund. Sá sem gefúr út þýdda bók og segir
hana eftir metsöluhöfúnd er að sama skapi betur
settur en sá sem gefúr út bók sem er sögð góð,
skemmtileg, áhugaverð. fslenskur höfúndur sem
hefúr fcngið góða dóma í Þýskalandi, Bandaríkj-
unum eða á Spáni er að sama skapi líklegri til að
selja bækur sínar á íslandi en höfúndur sem er
með bók sem á erindi inn í ísienskt samfélag. En
þetta vita svo sem allir. Stundum viljum við hins
vegar horfa fram hjá því hvað þessi hugsanagang-
ur hefúr litað allar okkar skoðanir. Við höfúm æ
minna þol til að standa gagnvart almannarómi,
jafnvei þótt að við vitum að almannarómur sé
meira og minna saminn af framleiðendum og
seljendum vöru. Það er einhvérn veginn of sárt
að viðurkenna að skoðanir okkar í stjórnmálum,
notkun okkar á list og leit ökkar að tilgangi í
h'finu séu háð því hvað er yinsælt og hvað ekki.
Eitt kádegasta da:mið um þetta er að meira en
heliningur íslendinga trúir á Guð. Samt tekur
enginn mið af trú t opinberri umræðu. Guð er
eínfaldlega ekki í rísku, hann er eitthvað gamalt
og púkó og passar ekkí Inn í tíðarandann. Svona
er tískan og löngunin tít að falla í hópinn sterk.
Hún er sterkari en Guð.
Líklega erum við fslendingar veikari fyrir tíð-
arandanum en flcstir aðrir, þrátt fyrir rrú okkar á
að við séum sjálfstæðir einstaklingshyggjumenn.
Síðustu áratugina hefúr vaxið með okkur grunur
um að við séum ef til vill ekki svo góð, alla vega
ekki á nútímamælikvarða. Við erum busar í
nútímanum. Og eins og allir busar reynum við
að bera okkur mannalega og éta upp hegðun
eldtíbekkinga. Annars gæti einhver híað á okkur.
Og svo er eitthvað sem nær lengra aftur,
eitthvað djúpt í þjóðarkarakternum. Ef einhver
lendir tindir í samfélaginu, ef einhver þarf að
berjast fytir skoðunum sínum eða sannfæringu,
þá viljum við helst draga okkur eilt'tið afsíðis og
sjá til hvernig mál þróast. Flestir sem lenda í
þessari stöðu gefast náttúrlega upp, einangrast og
broma. En sumir halda áfram og berjast fyrir
sannfæringu sinni. Ef þeir hafa sigur þá fögnum
við með þeim um stund, trúum þeim fyrir að við
hefðum staðið með þeim í hjörtum okkar allan
tímann. Ædi við óttumst ekki valdið? Við styðj-
um aðeins sigurvegara og þá aðeins eftir að sigur-
inn er unninn.
Ég er ekki búinn að gleyma því að íslending-
ar finna til með þeim sem verða fyrir slysum,
hamförum eða annarri óáran sem engum er hægt
að kenna um. Ef slíkt hendir þá er hjarta íslend-
ingsins stórt og gjöfúlt. En þegar einstaklingar
eiga í baráttu við ofúrefli viljum við bíða eftir
lyktunum. Á meðan er hjarta okkar lítið og
herpt.
Allt hefúr þetta skapað vonda sögu og illa
hefð. Við gleymum hetjunum sem börðust en
töpuðu. Og þeirra sem unnu minnumst við fyrir
sigra þeirra en ekki baráttu. Og...
Þetta er kannski orðin fúll langsótt útlegging
á gagnfyni um að Fjölnir hafi verið of stór og í
honum of mikill texti, en ég vildi bara koma
þessu að. Ekki þar fyrir að ég vilji með þessu
segja að það hafi verið hetjuskapur að hafa blaðið
svona stórt og efnismikið — síður en svo. ►
„Auðvitað sögðust
aUir þeir sem
kvórtuðu yfír stœrð-
inni og textanum
vera lestrarhestar
sjálfir. Þeir voru
jyrst og fremst að
lýsayfir áhyggjum
sínumfyrir hönd
hins almenna les-
anda. Þeir mátuðu
blaðiðþví ekki við
sjálfa sig heldur
hóju þeir sig upp og
greindu það sem
markaðsvóru, dýfðu
sér síðan aftur
niður í sjálfa sig og
fannst þá blaðið
ekki nógu gott. “
Fjölnir
haust '97 95