Læknablaðið - 15.12.1997, Síða 41

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
825
mál af hennar völdum. Við ávanabindingu eru
einhver þrjú af eftirfarandi sjö einkennum til
staðar. Aukið þol, fráhvarfseinkenni, meiri
neysla eða yfir lengri tíma en ætlað var (stjórn-
leysi), löngun eða vangeta til að draga úr
neyslu, miklum tíma er eytt í öflun eða neyslu
áfengis, dregið er úr mikilvægum athöfnum
eða þeim hætt vegna áfengisneyslu eða að
drykkju er haldið áfram þrátt fyrir vitneskju
um neikvæðar afleiðingar hennar.
Sumar skilgreiningar áfengismisnotkunar
hafa verið það víðar að not við greiningu hafa
takmarkast við þann hóp áfengissjúklinga sem
gróflega misnotar áfengi (9). Greiningin er erf-
ið því fólk hefur tilhneigingu til að fela mis-
notkun sína. Þegar áfengismisnotkun er ekki
augljós getur greiningin farist fyrir ef viðkom-
andi segir ekki sjálfur frá neyslumynstri sínu
eða afleiðingum neyslunnar (16). Æskilegt er
að geta greint áfengismisnotkun á frumstigi,
áður en áfengisneysla og vandkvæði henni
tengd eru komin á það stig að hún hefur leitt til
alvarlegra fylgikvilla. Því er full þörf fyrir
greiningartæki sem getur greint sjúkdóminn á
frumstigi. Það auðveldar væntanlega meðferð-
ina.
Rannsókn okkar sýnir að 59,3% svarenda
neyta áfengis og að 16% áfengisneytenda
(9,5% svarenda) hafa eitt einkenni eða fleiri af
13 sem bent geta til áfengismisnotkunar. Við
höfum valið að halda í þá hefð að skilgreina
einstakling sem áfengismisnotanda ef þrjú
einkenni eða fleiri af átta eru fyrir hendi (4,5).
Teljast því alls 2,6% áfengisneytenda (1,5%
svarenda) misnotendur. Einkennaþrenning
ávanabindingar finnst meðal 1,3% áfengis-
neytenda (0,8% svarenda).
Meðaltöl blóðprófa hjá hópnum sem ekki
svaraði (6,1%) skera sig ekki marktækt frá
meðaltölum blóðprófa annarra hópa, en þó er
gamma glútamýl transferasi að meðaltali hærra
hjá þessum hópi en hjá hópum áfengisneyt-
enda og bindindiskvenna.
Meðalaldur (23,6 ár) þess hóps sem hafði
einkenni um misnotkun var ekki marktækt frá-
brugðinn meðalaldri (24,6 ár) annarra
áfengisneytenda, þegar áfengis var neytt fyrsta
sinni. Þetta samræmist því sem fundist hefur
annars staðar (17).
Einungis þriðjungur (31,5%) áfengisneyt-
enda neytir áfengs bjórs (tafla II) en um tvöfalt
fleiri neyta léttra vína (70,7%) eða sterks
áfengis (67,6%). Oftast erum að ræða neyslu á
bilinu 1-5 skammta hverju sinni. Neysla á
stærri skömmtum fannst nánast eingöngu með-
al neytenda sterks áfengis. Stórdrykkja fannst
einungis meðal 1,4% áfengisneytenda og ein-
ungis meðal þeirra sem neyta sterks áfengis.
Stórdrykkja fannst mun oftar meðal kvenna
við áfengisrannsóknirnar 1974 og 1984 eða hjá
5,1% áfengisneytandi kvenna fyrra árið og
6,1% áfengisneytandi kvenna seinna árið (3).
Afengisneysla er talin vera vandamál (tafla
I) af 2,7% áfengisneytenda. Þetta er lykil-
spurning enda er algengi hennar í samræmi við
algengi misnotkunar samkvæmt fyrri skim-
prófum (3,7).
Ljóst er að misnotkunareinkennin sem talin
eru upp í töflu I eru misnæm til greiningar.
Meðal annars bentu Skinner og félagar á
hversu meiðsli tengd áfengisneyslu geta verið
sterk vísbending um áfengismisnotkun (18).
Tvöfalt stærri hópur (6%) hefur leitað sér
aðstoðar. Við rannsóknirnar 1974 og 1984
reyndust mun færri hafa leitað sér aðstoðar eða
2,2% neytenda (1,8% svarenda) fyrra árið og
2,9% neytenda (2,6% svarenda) seinna árið
(5), enda fjölluðu þær um fólk undir sextugu og
meðferðarframboð þá ekki orðið jafnmikið og
síðar.
Athyglisvert er að 8,7% áfengisneytenda
segjast hafa fundið til sektarkenndar eftir
drykkju (tafla I). Fleiri svara þessari spurningu
játandi en nokkurri annarri. Líklega er hér um
blandaðan hóp áfengismisnotenda og annarra
að ræða.
Þrjú einkenni eða fleiri af 13 fundust meðal
4,5% áfengisneytenda (2,7% svarenda). Jón
G. Stefánsson og félagar (12) fundu heldur
lægra (1,9%) algengi misnotkunar hjá konum
en í þeirra úrtaki voru konur á aldrinum 55-57
ára og greiningaraðferð var önnur. Ef við
drögum mörkin við tvö einkenni eða eitt
myndi það gefa hærra hlutfall áfengismisnot-
enda meðal svarenda, 4,9% ef miðað er við tvö
einkenni og 9,5% ef miðað er við eitt.
Fjögur einkenni eða fleiri af 13 fundust með-
al 3,2% áfengisneytenda. Þetta er álíka stór
hópur og sá sem telur neyslu sína vera vanda-
mál.
Þegar miðað er við þau átta einkenni sem
stuðst var við í áfengisrannsóknunum 1974 og
1978 finnast þrjú eða fleiri hjá 2,6% áfengis-
neytenda (tafla III). Þetta er nokkru lægra
hlutfall en fannst við fyrri rannsóknirnar. Með-
al fólks á aldrinum 20^19 ára reyndust 7,3%