Læknablaðið - 15.05.1998, Blaðsíða 48

408
LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
tímaritinu Nature og á vefsíðu sinni eftir fólki
til að vinna að verkefnum sem tengjast gagna-
grunni sem nær til allrar þjóðarinnar og inni-
heldur heilsufarsupplýsingar, ættfræðiupplýs-
ingar og erfðaupplýsingar. Ekki virðist neinn
vafi á þeim bæ um það að fyrirtækið fái starfs-
leyfi fyrir gagnagrunninum og jafnframt að
fyrirtækið komist fljótlega yfir lífsýni stórs
hluta þjóðarinnar til að tengja við grunninn.
Hvernig gæti slíkt gerst og hverjar yrðu afleið-
ingar þess?
Er rétt að búa til miðlægan
gagnagrunn á heilbrigðissviði?
Þetta er flókin spuming og ég ætla ekki að
taka afstöðu til hennar hér. Hitt er víst að verði
ákveðið að smíða grunn þá ber að gera það
þannig að eftir fremsta megni verði dregið úr
hættu á misnotkun. Þessi rök fá margfaldan
þunga ef ráðgert er jafnframt að nota gögn úr
grunninum sem söluvöru.
Hámörkun öryggis felur meðal annars í sér
að gögnin eru aldrei geymd miðlægt heldur þar
sem þau verða til. Þau yrðu eingöngu dregin
saman í heild þegar nota þarf þau til ákveðinna
verkefna. Stjórn og varsla slíks gagnagmnns
yrði að vera í höndum aðila sem væru fulltrúar
ýmissa hagmunahópa í þjóðfélaginu, þar á
meðal stjórnsýslu, heilbrigðisstofnana,
menntastofnana, fyrirtækja og ekki síst sjúk-
lingahópa. Allir þessir aðilar yrðu að hafa það
að leiðarljósi að gæta réttinda einstaklinga sem
eiga gögn í grunninum og enginn þeirra mætti
hafa persónulegra hagmuna að gæta af sölu
gagna úr grunninum. Að síðustu þá yrðu einka-
afnot notenda af upplýsingunum bönnuð. Slíkt
samræmist ekki siðfræði gagnagmnns sem nær
til allrar þjóðarinnar og á að vera virkt tæki til
rannsókna.
Arður af grunninum, ef einhver yrði, verður
síðan að renna fyrst og fremst til heilbrigðis-
kerfisins. Þannig nýtist hann best þeim aðilum
sem hafa í raun mestu til kostað við gerð hans.
Að gefnum þessum skilyrðum væri ef til vill
hægt að koma miðlægum gagnagrunni á sem
hefði trúnað sjúklinga, lækna og heilbrigðis-
kerfisins. Slíkt er jú frumforsenda að smíði
gagnagmnna á heilbrigðissviði.
Niðurlag
Frumvarpið um gagnagrunn á heilbrigðis-
sviði fjallar um stórt og flókið efni sem varðar
mikla hagsmuni allra Islendinga. Ahrifaaðilar
innan og utan Alþingis hafa beitt sér fyrir því
að frumvarpið fái snögga meðferð og verði af-
greitt sem lög frá Alþingi nú í vor. Rök fyrir
fljótaganginum eru þau helst að vinna við gerð
gagnagrunns veiti 300-400 manns vinnu. Lík-
legur einkaleyfishafi gagnagrunns á heilbrigð-
isviði, íslensk erfðagreining, hefur þrýst mjög
á að frumvarpið verði að lögum í vor. Forstjóri
fyrirtækisins hefur látið hafa eftir sér að eftir
10-15 ár verði allir erfðavísar mannsins fundn-
ir (9). Fyrirtæki hans verði að fá ný verkefni og
byrja verði undirbúning þess strax í vor. Hins
vegar hefur verið gefið í skyn að peningar þeir
sem fyrirtækið hefur til ráðstöfunar við gerð
gagnagrunnsins séu ekki til staðar nema tíma-
bundið.
Það kemur undirituðum mjög á óvart ef
áhugi Roche á gagnagrunninum reynist vera
svo tímabundinn. Það eru einungis þrjár vikur
síðan greinarhöfundur hlustaði á fulltrúa
Roche, Klaus Lindpainter, halda erindi á ráð-
stefnu á Italíu um viðskipti og erfðamengis-
rannsóknir. Fyrirlesturinn nefndist: Erfða-
mengisrannsóknir/erfðafrœði: framtíð lyfjaiðn-
aðarins? Þar útlistaði Lindpainter skilmerki-
lega hvernig Roche ætlaði að stunda erfða-
mengisrannsóknir til að finna erfðaþætti sem
hefðu áhrif á svörun sjúklinga við lyfjum, með-
al annars með hjálp Islenskrar erfðagreiningar,
samstarfsaðila þeirra, sem hefði eignað sér
erfðaefni íslendinga.
I ljósi ofangreindra annmarka er það óskilj-
anlegt að Alþingi skuli enn ætla að keyra frum-
varpið í gegn í vor. Hugsanlegt er að stuðnings-
menn frumvarpsins telji að snögg afgreiðsla
leiði til minni deilna og að andstæðingar frum-
varpsins sætti sig við orðinn hlut. Eg held að
niðurstaðan yrði þveröfug.
HEIMILDIR
1. Universal Declaration on the Human Genome and Human
Rights.
http://www.unesco.org/ibc/uk/genome/projet/index.html
2. Statement on the Principled Conduct of Genetics Rese-
arch.
http://hugo.gdb.org/hugo.gdb.org/conduct.html
3. Council of Europe Committee of Ministers. Recomm-
endation No. R (97) 5. of the Committee of Ministers to
Member States on the Protection of Medical Data.
http:www.coe.fr/cm/dec/1997/ta/97r5.html
4. Nature Biotechnology 1998; 16: 225-6.
5. Nature Biotechnology 1998; 16: 337-40.
6. Science 1997; 278: 564-7.
7. Time 1997, Sept: 42-3.
8. Scientific American 1998, Feb: 24.
9. Morgunblaðið 1998, 3. aprfl.