Læknablaðið - 15.05.1998, Blaðsíða 38

398
LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
Er nokkuð athugavert við
þessa hugmynd?
Forstjóri Islenskrar erfðagreiningar sagði í
viðtali við Morgunblaðið hinn 3. apríl síðast-
liðinn: ,,....að eftir 10 til 15 ár verði búið að
finna alla þessa erfðavísa. Ef við ætlum þessu
fyrirtæki lengra líf verður að finna einhvern
annan vettvang fyrir starfsemi þess“
Síðar í sama viðtali sagði forstjórinn: ,,....ef
svona gagnagrunnur er settur saman á skyn-
samlegan hátt gæti hann haft byltingarkennd
áhrif á heilbrigðisþjónustu um allan heim.“ Svo
mörg voru þau orð.
Síðar í sama viðtali var rætt um kostnað við
gerð gagnagrunnsins, atvinnuskapandi mögu-
leika sem hann veitir og því haldið fram að
dulkóðun upplýsinga tryggði að ekki væri hægt
að bera kennsl á einstaklinga.
Forsætisráðherra hefur sýnt máli þessu
óvenjulegan áhuga og í viðtali við Morgun-
blaðið hinn 8. apríl sagði hann: „...að upplýs-
ingum hefði verið safnað í heilbrigðiskerfinu
hér af einhverjum ástæðum og það gæti ekki
verið út í loftið að þær hefðu verið skráðar,
heldur hlyti það að vera til að þær kæmu að
gagni“. Loksins hafa sjúkraskrár öðlast tilgang!
Forsætisráðherra og forstjóri íslenskrar
erfðagreiningar leggja mikla áherslu á að um-
rætt frumvarp um gagnagrunna fái afgreiðslu á
yfirstandandi vorþingi.
Heilbrigðisráðherra sagði í viðtali við Morg-
unblaðið hinn 9. apríl síðastliðinn: ,,....að við
eigum að nota sumarið til að Ijúka umræðu um
þetta mál og taka það strax upp á haustþingi og
ljúka því“. í umræðum á Alþingi um frumvarp-
ið hinn 16. apríl sagðist heilbrigðisráðherra
ekki ætla að koma í veg fyrir afgreiðslu frum-
varpsins á vorþinginu. Ráðherrann ítrekaði þó
fyrri ummæli sín um að hún væri ekki að
pressa á afgreiðslu frumvarpsins og að hún
vildi að það fengi ítarlega og efnislega um-
ræðu.
Af hverju eru þá ekki allir ánægðir?
Eins og fram hefur komið taka margir boðun
frumvarpsins með miklum fyrirvara.
Læknafélag íslands og Siðfræðiráð þess hafa
sett fyrirvara við þessar hugmyndir. Hjúkrunar-
fræðingar og líffræðingar hafa lýst yfir áhyggj-
um sínum vegna frumvarpsins.
Tölvunefnd og Vísindasiðanefnd vissu hvor-
ug neitt um frumvarpið áður en það var lagt
fram og hafa báðar nefndirnar lýst yfir vilja
sínum til að fjalla ítarlega um það. Prófessorar
í tölvunarfræðum við Háskóla Islands hafa lýst
yfir miklum efasemdum um öryggi gagna-
grunns eins og þess sem frumvarpið boðar.
Margir hafa einnig haft áhyggjur af því hvaða
afleiðingar einkaleyfi á upplýsingum úr gagna-
grunninum muni hafa.
Hverjar eru efasemdir lækna?
Læknasamtökin hafa látið sig mjög varða
allar læknisfræðirannsóknir á mönnum, ekki
síst þau atriði er snúa að réttindum sjúklinga,
almennum leikreglum og mati á rannsóknar-
áætlunum.
Fyrir mikinn þrýsting lækna var í Lögum um
réttindi sjúklinga (1) sett ákvæði um vísinda-
siðanefnd. í Helsinkiyfirlýsingu Alþjóðafélags
lækna (2) og alþjóðlegum leiðbeiningum CI-
OMS/WHO (3) eru skilgreind verkefni og
verksvið slíkra nefnda. Þessum reglum hafa
einnig verið gerð rækileg skil í alþjóðlegum
leiðbeiningum frá árinu 1991 um siðfræðilegt
mat á rannsóknaráætlunum í faraldsfræði (4).
Tölvunefnd hefur starfað í nokkur ár sam-
kvæmt Lögum um skráningu og meðferð per-
sónuupplýsinga (5).
Þessar nefndir eru við störf til að tryggja að
ákveðnum leikreglum sé fylgt við framkvæmd
rannsókna á mönnum. Engin spurning er um
það að ef upplýsingar um einstaklinga eru sett-
ar í miðlægan gagnagrunn eins og frumvarpið
fjallar um þá hljóta Tölvunefnd og Vísinda-
siðanefnd að vera umsagnaraðilar.
í Helsinkiyfirlýsingunni er því slegið föstu
að ábyrgðina á því að einstaklingur, sem gengst
undir rannsóknina verði ekki fyrir skaða, beri
sá sem rannsóknina gerir.
Grundvallarforsenda er að aflað sé formlegs
samþykkis byggðu á vitneskju (informed con-
sent) og hins vegar að rannsóknaráætlunum og
öllum breytingum á þeim sé vísað til viðeig-
andi siðfræðilegrar umsagnarnefndar (Ethics
Committee).
Það væri kaldhæðnislegt nú þegar loksins er
búið er að setja alþjóðlegar reglur um fram-
kvæmd rannsókna á mönnurn hér á Islandi,
væri þeim umbylt með sérstakri löggjöf. Lög-
gjöf sem á hvergi sinn líka nokkurs staðar í
heiminum.