Læknablaðið - 15.01.1999, Blaðsíða 24

20
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
skilana. Greinilegt er að árlegt magn skilunar
hefur tiltölulega lítið breyst síðustu átta árin og
hækkandi algengi meðferðar við lokastigsnýrna-
bilun á þeim tíma má rekja til aukinnar hlut-
deildar ígræðslna. Athyglivert er hve miklum
vinsældum kviðskilun naut fyrst eftir að hún kom
til sögunnar en meira en helmingur skilunar-
sjúklinga var í kviðskilun fyrstu árin en síðustu
10 árin hefur kviðskilun veitt nálægt þriðjung
lífára í skilunarmeðferð. Svipað hlutfall þekkist
víðar, til dæmis í Danmörku og Svíþjóð (11,12).
Tæpur helmingur sjúklinga sem byrjað hafa í
meðferð við lokastigsnýrnabilun hefur fengið
ígrætt nýra. I árslok 1997 voru þeir nær 70%
allra lifandi sjúklinga. í árslok 1996 voru
ígræddir 44,9% af sjúklingum í meðferð við
lokastigsnýrnabilun í Danmörku, 62,2% í Finn-
landi og 54,2% í Svíþjóð. Enn er aðeins Nor-
egur hærri en Island með 79,2% allra sjúklinga
en engin þjóð gerir hlutfallslega jafn margar
nýrnaígræðslur.
Athyglivert er hve hátt hlutfall lifandi gjafa
er meðal nýrnagjafa á síðasta áratugi. Notkun
þeirra er mismikil í heiminum og ræðst það
meðal annars af trúarbrögðum og þjóðfélags-
legum viðhorfum. Ekki er auðvelt að gera sér
grein fyrir hvað veldur hárri hlutdeild lifandi
gjafa hérlendis en líklegt er að meðal annars
komi þar til sterk fjölskyldubönd og samhygð
hjá lítilli og einangraðri þjóð. Læknar verða að
vanda vinnubrögð við leit að lifandi gjöfum þar
sem mjög mikilvægt er að enginn sé beittur
þrýstingi til að gefa nýra. Það er mjög mikil-
vægt fyrir íslenska sjúklinga að eiga kost á
nýra frá lifandi gjöfum því að árangur af þeim
er mun betri en af nýrum frá nágjöfum. Hlutfall
ígræddra nýrna úr lifandi gjöfum á síðasta ára-
tugi var 65,5% og svarar það til 14,5 á milljón
á ári. Á hinum Norðurlöndunum voru nýru úr
lifandi gjöfum á milljón íbúa árið 1996 frá 0,6
í Finnlandi til 15,5 í Noregi sem er lítillega fyr-
ir ofan ísland (14). Okkur er ekki kunnugt um
hærra hlutfall ígræðslna úr lifandi gjöfum. Þess
má geta að hlutfallið fer þó hækkandi víða.
Vert er að íhuga hvers vegna svo fáir íslensk-
ir sjúklingar eldri en 60 ára fá ígrætt nýra. Á
síðustu árum, einkum el'tir tilkomu cýklóspor-
íns, hefur græðlingslifun hjá eldri einstakling-
um farið batnandi (15-18). Dánartíðni er þó
mun hærri en hjá yngri sjúklingum en ef vand-
lega er staðið að vali sjúklinga er árangur af
ígræðslum í þessum aldurshópi nú víðast við-
unandi (15,19). Fjórir lifandi gjafar voru ekki
líffræðilega skyldir þeganum en slík gjöf hefur
farið vaxandi meðal annarra þjóða á síðustu ár-
um. Árangur af slíkum ígræðslum hefur reynd-
ar verið mjög góður en þær eru enn víða um-
deildar af siðfræðilegum ástæðum (20,*21).
Lifun þeirra sem byrjuðu í meðferð vegna
lokastigsnýrnabilunar á þessu 30 ára tímabili
batnaði marktækt á öðrum áratugnum en dalaði
síðan. Líklegt er að hér gæti enn fjölgunar
aldraðra en lifun sjúklinga eldri en 60 ára var
miklu lakari (13,2%) en þeirra sem yngri eru
(64,4%). Lifun batnaði marktækt í yngri hópn-
um frá fyrsta til annars áratugar en marktækar
breytingar urðu ekki á eldri hópnum milli ára-
tuga. Lifun þeirra sem aðeins fengu skilunar-
meðferð var miklu verri en hinna sem fengu
ígræðslu. Nær allir sjúklingar yfir sextugt voru
í skilunarhópnum en ekki var marktækur mun-
ur á skilunarsjúklingum yngri og eldri en 60 ára
og munur á lifun skilunarsjúklinga milli
tímabila var ekki marktækur.
Sé fimm ára lifun sjúklinga hér (mynd 7)
borin saman við lifun í Svíþjóð virðumst við
mega nokkuð vel við una en lifun allra sem
byrjuðu þar í meðferð við lokastigsnýrnabilun
á árabilinu 1991-1997 var 44,1% (12). Lifun
skilunarsjúklinga var á sama tímabili 22%,
ígræðslusjúklinga 84,3%, ígræddra úr lifandi
gjöfum 94,1% og ígræddra úr nágjöfum 80,4%.
Lifun sjúklinga eldri en 65 ára í Svíþjóð var
16% lifun en sjúklinga yngri en 65 ára 63,8%.
Lifun blóðskilunarsjúklinga var nokkru lakari
hér en lifun ígræddra úr lifandi gjöfum betri.
Ekki liggja fyrir sambærilegar upplýsingar frá
hinum Norðurlöndunum. í Bandaríkjunum var
fimm ára lifun árið 1995, leiðrétt með tilliti til
aldurs, kynþáttar, kyns og orsakar lokastigs-
nýrnabilunar, talin 29,3% (7). Dánartíðni er í
Finnlandi reiknuð á sama hátt og gert er hér
(látnir á 100 lífár í viðkomandi meðferð). Dán-
artíðni allra í meðferð við lokastigsnýrnabilun
árið 1996 var þar 11,9, í blóðskilun 28,3, í
kviðskilun 28,6 og ígræddra 2,6 (8). í Svíþjóð
er dánartíðni reiknuð á nokkuð annan hátt en
gefur svipaða niðurstöður (12). Nær helmingur
sjúklinga í meðferð við lokastigsnýrnabilun dó
úr hjarta- og æðasjúkdómum á síðasta áratugn-
um en næstflestir úr sýkingum eða 23%. Þetta
er svipað og á hinum Norðurlöndunum en þar
deyja 54-61% úr hjarta- og æðasjúkdómum en
11-26% úr sýkingum (8). Há dánartíðni sjúk-
linga í skilunarmeðferð, einkum þeirra eldri,
hefur lengi verið áhyggjuefni.