Læknablaðið - 15.01.1999, Blaðsíða 53

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
45
Mynd 1. Ein af fyrstu blóðskilunum Willems Kolff.
aði en skilunarmeðferð varð aðeins beitt í bráðri
nýrnabilun í takmarkaðan tíma. Reyndar voru
ýmsir tregir til að viðurkenna skilun sem gagn-
lega meðferð. í Kóreustríðinu 1950-1953 öðl-
uðust bandarískir læknar dýrmæta reynslu í
skilunarmeðferð bráðrar nýrnabilunar.
A fyrsta alþjóðlega þingi nýmasérfræðinga
sem haldið var í Evien í Frakklandi árið 1960
kynnti bandaríski læknirinn Belding Scribner
útvortis æðaskammhlaup úr teflon sem við
hann var kennt og gerði kleift að stunda blóð-
skilun til langframa (4). Arið 1966 leysti bein
æðatenging (arterio-venous fistula), kennd við
þá Cimino og Brescia, æðaskammhlaup
Scribners af hólmi og hefur verið notuð æ síðan
(5). A síðari árum hafa innvortis skammhlaup
úr gerviefni verið notuð þar sem ekki verður
komið við beinum æðatengingum.
Blóðskilunartækni hefur tekið stórstígum
framförum síðustu áratugi. Þróun sjálfvirkni í
vélbúnaði hefur haldist í hendur við þróun
tölvutækni. Þá hafa skilur orðið mikilvirkari
jafnframt því sem þær hafa smækkað. Fyrsta
einnota skila sem notuð var hér var svokallað
Alwall-Gambro nýra (mynd 2) og vó það sjö
kíló. Nú er algengt að skilur vegi 250 grömm.
Forsenda blóðskilunar er hálfgegndræp (semi-
permeable) himna. Um hana flytjast efni undan
þéttnihalla úr blóði til skilvökva eða öfugt og
um hana fer fram örsíun blóðvökva. I fyrstu var
notað sellófan og síðar himnur úr kúprófan sem
er skylt efni. Kúprófan getur ræst kompliment-
og storkukerfi og virkjað hvít blóðkorn. Síð-
ustu árin hafa því rutt sér til rúms ný himnuefni
sem síður hafa þessa tilhneigingu, svo sem
pólýsúlfón.
Blóðskilun hefur frá upphafi verið beitt í
bráðri nýmabilun ekki aðeins til að hreinsa út
úrgangsefni heldur einnig til að fjarlægja vökva
og skapa rúm fyrir næringu, lyf og blóðhluta. f
upphafi níunda áratugarins var byrjað að beita
samfelldri síun blóðs (continuous hemofiltra-
tion) á gjörgæsludeildum í stað skilunar (6). í
stað þess blóðvökva sem síast burt er gefin el-
ektrólýtalausn og annað sem sjúklingurinn þarfn-
ast. Þessi meðferð hefur nú hvarvetna unnið sér
sess enda veitir hún jafnari stjórn vökvajafn-
vægis en hefðbundin blóðskilun.
Kviðskilun (peritoneal dialysis) er gömul
skilunaraðferð sem var reynd stöku sinnurn í
bráðri nýrnabilun þegar á þriðja áratugnum.
Enn er hún notuð í slíkum tilfellum einkum þar
sem ekki eru aðstæður til blóðskilunar. í kvið-
skilun er lífhimnan notuð sem skilunarhimna.
Uin hana berast úrgangsefni úr blóði yfir í skil-
vökva sem rennt er inn í kviðinn. Kviðskilun
fer að mörgu leyti betur með sjúklinga en blóð-
skilun en hættan á lífhimnubólgu er veruleg. Á
níunda áratugnum ruddi kviðskilun sér rúm
sem meðferð við langvinnri nýrnabilun með
svokallaðri pokaskilun (continuous ambulatory
peritoneal dialysis, CAPD) sem sjúklingar geta
sjálfir annast (7). Síðustu árin hafa verið þróaðar
vélar sem séð geta um kviðskilun meðan sjúk-
lingurinn sefur og líkar mörgum það vel.
Árið 1986 hófust klínísk próf á hormóninu
erýtrópoietín sem tekist hafði að framleiða í
hamstursfrumum með samrunaerfðatækni.
Lyfið hefur síðan gerbreytt líðan skilunarsjúk-
linga með því að lækna þá skertu framleiðslu
rauðra blóðkorna sem þeir annars búa við (8).
Um aldir dreymdi menn um að græða heil
líffæri í menn í stað ónýtra. Fyrr á öldinni
höfðu menn nokkrum sinnum reynt að græða
nýru í menn, jafnvel nýru úr dýrum, en þeim
var snarlega hafnað. Á Þorláksmessu árið 1954
fór fram söguleg aðgerð á Peter Bent Brigham
sjúkrahúsinu í Boston. Grætt var nýra í 23 ára
gamlan mann og var það úr eineggja tvíbura-