Læknablaðið - 15.11.1999, Blaðsíða 27

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
877
skeytasendingar komust á, en nútíma fjarlækn-
ingar eru best skilgreindar sem aðferð sem
nýtir bestu aðgengilegu fjarskiptatækni til að
bæta greiningarhæfni og aðgengi sem flestra að
greiningu og meðferð. Jafnframt geta fjarlækn-
ingar aukið og bætt aðstöðu til menntunar og
rannsókna og stutt þá viðleitni að auka aðgengi
að heilbrigðisþjónustu.
Markmið með fjarlækningum eru oftast sett
fram til að auka aðgengi almennings að heil-
brigðisþjónustu og auka aðgengi almennra
lækna að ráðgjöf sérfræðings.
I ofangreindu felst því að „fjarlækningar eru
aðferð til að veita heilsugæslulækni aðgang að
sérfræðiráðgjöf með hjálp upplýsinga - og fjar-
skiptatækni, án tillits til landfræðilegrar stað-
setningar eða fjarlægða“ (2).
Þróun og áætlanagerð
Sé horft til ofanritaðra skilgreininga er saga
fjarlækninga tæpast lengri en 30 ár. Snemma á
sjöunda áratugnum voru tilraunir með notkun
lokaðra sjónvarpsrása til sendingar á röntgen-
myndum og einnig voru gerðar tilraunir til að
nýta tæknina innan geðlæknisfræðinnar. Á átt-
unda áratugnum kemst skriður á ýmis tilrauna-
verkefni, einkum í Bandaríkjunum og Ástralíu.
Bandarísku verkefnin voru mörg hver í tengsl-
um við þróunarstarf bandarísku geimferða-
stofnunarinnar.
Flest verkefni voru vegna sendingar röntgen-
mynda en í kjölfar góðrar reynslu á því sviði varð
til mikill fjöldi tilraunaverkefna á flestum þeim
sviðum sem síðar verður getið. Flest verkefni
voru í Bandríkjunum, Kanada og Ástralíu (3).
Snemma á níunda áratugnum var stofnsett
fjarlækningadeild við Háskólann í Tromsö í
Noregi og margvísleg tilraunaverkefni á sviði
fjarlækninga hafm. Frá þeim tíma hefur Noreg-
ur verið mjög framarlega í þróun og hagnýt-
ingu fjarlækninga á ýmsum sviðum.
Fjöldinn allur af tilraunaverkefnum hefur ver-
ið í gangi víðs vegar um heiminn á síðasta og
þessum áratug, mörg hafa runnið út í sandinn en
eftir standa mörg hagnýt verkefni um nýtingu
rafrænna fjarskipta í heilbrigðisþjónustu og
lækningum. Á síðustu árum hefur orðið alger
sprenging í möguleikum til sendinga og hagnýt-
ingar fjarskiptatækni og sést það á mikilli fjölg-
un fjarlækningaverkefna. Samskipti um tölvunet
um langan veg með fjarfundabúnaði eru algeng
en einnig samskipti um gervihnött til sjós og
staða á landi með erfiðar samgöngur.
Árangur margvíslegra fjarlækningaverkefna
hefur leitt til þess að heilbrigðisyfirvöld hafa
sett fram áætlanir um víðtæka notkun fjarlækn-
inga sem eina af leiðum til að auka aðgengi að
heilbrigðisþjónustu og auka samskipti heil-
brigðisstarfsfólks. Dæmi um slíkar áætlanir eru
í Noregi og Finnlandi. í Noregi er bent á að
fjarlækningar á nokkrum sviðum (í röntgen-
greiningu, húðlækningum, hjartalækningum,
geðlækningum ásamt fjarkennslu) séu vel þró-
aðar og hagkvæmar. Þess vegna er mælt með
að þær verði teknar upp í daglegri notkun og
notkun fjármögnuð eins og hefðbundin þjón-
usta (4).
í Finnlandi er til ítarleg áætlun um notkun
upplýsingatækni innan heilbirgðiskerfisins en
þar eru skipulögð verkefni á sviði fjarlækninga
um eins konar heilbrigðisnet í samvinnu við
einstök sveitarfélög (5).
I Bandaríkjunum hafa einstök fylki í sam-
vinnu við háskólasjúkrahús sett fram áætlanir
um notkun fjarlækninga (6). Þar má nefna
Minnesota, Alaska (7), Kansas, Karólína og
Arizona. Einnig eru fjarlækningar vaxandi
þáttur í starfsemi heilbrigðisstofnana „Veter-
an's Health“ (Veteran’s Administration) (1).
Fjarskiptatækni
Möguleikar fjarskipta eru ört vaxandi og nú
er hægt að velja um margvíslegar leiðir en
kostnaður, flutningsgeta (bandbreidd), fjarlægð
og hagnýting skipta miklu máli:
Talsíminn og mótald eru ódýr leið í stofn -og
rekstrarskostnaði, fjarlægð skiptir ekki máli en
flutningsgeta er lítil og því takmarkar hún hag-
nýtinguna (tal og einföld gögn).
Stafræn símalína (ISDN) eins og Samnet
Landsímans er miðlungs dýr í uppsetningu og
rekstri en hefur mun meiri flutningsgetu en
sími (allt að 40 falda) og getur flutt tal, um-
fangsmikil gögn (eins og röntgenmynd) og
mynd (video).
Örbylgjusamband er miðlungs dýrt í stofn-
kostnaði, frekar ódýrt í rekstri en þarf sjónlínu.
Bandbreidd er allt að 20 föld miðað við bestu
getu stafrænnar símalínu og getur því flutt tal,
umfangsmikil gögn (eins og röntgenmynd) og
mynd (video).
Ljósleiðari er mjög dýr í stofnkostnaði, háð-
ur fjarlægðum en hefur miðlungs rekstrar-
kostnað. Bandbreidd er mjög mikil (jafnvel 30
föld miðað við örbylgju). Gagnaflutningur er
auðveldur langar leiðir og getur því flutt tal,