Læknablaðið - 15.11.1999, Blaðsíða 84

924
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
Iðorðasafn lækna 116
Accuracy, precision
Jón Jóhannes Jónsson, for-
stöðulæknir á rannsóknastofu
Landspítalans í meinefna-
fræði, sendi tölvupóst og
spurði uin íslensk heiti á
accuracy og precision. Því er
fljótsvarað að hvorugt fínnst í
Iðorðasafni lækna. Læknar
hafa því ekki eignað sér þessi
heiti sérstaklega sem íðorð,
þrátt fyrir að í báðum komi
fyrir latneskir orðstofnar sem
þeim eru vel kunnir. Nafnorð-
ið cura merkir meðal annars
umönnun, Iækning eða
græðsla og orðhlutinn cisio
kemur fyrir í excisio, úrnám,
brottnám, og incisio, skurður,
rista. Eftirgrennslan leiðir
hins vegar í ljós að accuracy
og precision koma fyrir í íð-
orðasöfnum eðlisfræðinga,
efnafræðinga, stærðfræðinga
og tölfræðinga.
Orðabók Arnar og Örlygs
notar sömu íslensku þýðing-
una fyrir bæði, nákvæmni, en
fræðimenn vilja aðgreina tvö
mismunandi hugtök. Accu-
racy á að gefa til kynna hversu
nálæg (eða lík) tiltekin mæld
eða reiknuð gildi eru hinum
„réttu“ eða raunverulegu gild-
um. Orðasafn úr tölfræði birtir
íslenska orðið hittni. Tölvu-
orðasafnið birtir nákvæmni,
en Orðasafn íslenska stærð-
fræðafélagsins tilgreinir bæði
nákvæmni og hittni. Heitið
precision á hins vegar að nota
um innbyrðis samræmi endur-
tekinna athugana eða mæl-
inga, en svonefnt staðalfrávik
er tölfræðilegur mælikvarði á
það samræmi. Orðasafn úr
tölfræði birtir íslenska orðið
nákvæmni og Orðasafn ís-
lenska stærðfræðafélagsins
tilgreinir bæði nákvæmni og
hittni. Tölvuorðasafnið birtir
hins vegar stafanákvæmni og
er þá væntanlega verið að vísa
í fjölda stafa í tölulegri stærð:
mat á getu til að gera greinar-
mun á mjög nálœgum gildum.
I ensk-enskri orðabók Webst-
ers eru gefnir þrír merkingar-
möguleikar fyrir accuracy og
sjö fyrir precision. Líldegt er
því að eitt íslenskt heiti dugi
ekki til að tjá allar merking-
arnar.
Nákvæmd, samkvæmd
Erfitt getur verið að ná fót-
festu þegar almenn orð hafa
verið tekin til sértækra nota.
Það er vissulega nákvæmni,
eða góð hittni, þegar mæling
„hittir“ á rétt gildi, en það er
einnig nákvæmni þegar niður-
stöður fleiri mælinga á sama
fyrirbæri eru hver annarri lfk-
ar. Þess vegna er erfitt að
ákveða hvoru hinna erlendu
heita hæfi betur að nefnast ná-
kvæmni á íslensku. Hliðar-
spor geta þá stunduin bjargað.
Eftir að hafa legið yfir Is-
lensku orðabókinni, orðsifja-
bókinni og samheitaorðabók-
inni fékk undirritaður þá hug-
mynd að stíga eitt slíkt hliðar-
spor til lítið notaðra, gamalla
orðmynda og taka þá ekki af-
stöðu til nákvæmni. An þess
að rekja þá sögu frekar er nú
lagt til að accuracy, í merking-
unni nálœgð tiltekinna gilda
við hin réttu, verði nákvæmd
og að precision, í merking-
unni samrœmi tiltekinna gilda
eða athugana, verði sam-
kvæmd.
Ýmislegt
smálegt
Alma Möller sit-
ur í Svíþjóð og er
að skrifa doktors-
ritgerð. Þar kemur fyrir heitið
microcirculation. Iðorða-
safnið varð ekki að gagni
nema til að staðfesta að nafn-
orðið circulation merkir
hringrás. Læknisfræðiorða-
bók Stedmans skilgreinir
microcirculation þannig: ferð
blóðsins um smœstu œðarnar,
nánar tiltekið slagœðlinga,
hárœðar og bláœðlinga. Það
varð því tillaga undirritaðs til
Ölmu að nota heitið smáæða-
blóðrás.
Undirritaður rakst á heitið
skjölun í texta frá opinberum
aðila. Af samhenginu mátti
ráða að það kæmi í stað enska
nafnorðsins documentation,
sem Orðabók Arnar og Örlygs
tilgreinir að merki: 7. fram-
lagning gagna eða sannana til
stuðnings máli; notkun skrif-
legra sannana eða skjala. 2.
útvegun heimilda; heimilda-
söfnun; heimild. Undirrituð-
um finnst raunar að þar vanti
þriðju skýringuna: 3. skrán-
ing, skrásetning, skjalfesting.
Skjölun er ekki ólaglegt heiti,
en það er væntanlega byggt á
sögninni að skjala, sem und-
irrituðum finnst bæði ólagleg
og alsendis óþörf. Samheita-
orðabókin upplýsir að engin
vönlun sé á samheitum við
sögnina að skrá: bóka, bók-
festa, bókfœra, bréfa, innrita,
letra, lögskrá, rita, ritfœra,
skjalfesta, skrásetja, skrifa,
taka niður, þingrita.
Jóhann Heiðar Jóhannsson
(netfang: johannhj@rsp.is)