Læknablaðið - 15.12.1999, Qupperneq 21

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
957
urteknar utanlegsþykktir urðu mun algengari.
Atta staðfestum utanlegsþykktum hjá sömu
konu hefur ekki verið lýst áður svo við vitum.
Sá fjöldi aðgerða sem gerður var hjá þeirri konu
áður en henni tókst að eiga barn með tækni-
frjóvgun er einnig lýsandi dæmi um hversu
langt var seilst á stundum til að gera konum
kleift að láta draum um bameign rætast. Eftir
utanlegsþykkt eykst verulega áhætta á að ný
þungun lendi utan legs, einkum ef konan hefur
áður fengið sýkingu í eggjaleiðara, en ef konan
nær að verða þunguð á eðlilegan hátt aftur þá
lækkar tíðni endurtekinna þykkta (21). Viðhorf
eru nú að færast í þá átt að eftir tvær utanlegs-
þykktir hafi aðgerðir á eggjaleiðurum takmark-
að gildi og betra sé að fara út í glasafrjóvgun
(20,21). Fóstureyðingar auka hins vegar ekki
áhættu á utanlegsþykkt (22,23), enda sýkingar-
hætta eftir þær aðgerðir lítil.
Meðalaldur íslensku kvennanna var aðeins
hærri en áður hafði verið lýst (7). Ef tímabilinu
var skipt upp í tvö fimm ára tímabil sást, að
aldurshópurinn 25-29 ára var tiltölulega fjöl-
mennastur á fyrra tímabilinu (mynd 3), en ald-
urshópurinn 30-34 ár var aðeins fjölmennari á
árunum 1990-1994, sem að einhverju leyti var
vegna fleiri endurtekinna utanlegsþykkta.
Eggjaleiðarabólga er sjúkdómur yngri
kvenna, á aldrinum 15-25 ára. I rúmum þriðj-
ungi tilfella var klamýdíusmit orsökin hér á
landi milli 1982 og 1984 (24). Klamýdía er
einn aðal orsakavaldur skemmda á eggjaleiður-
um (16,21). Byrjað var að leita að klamýdíu-
smiti á íslandi árið 1982 (4,24,25). Eftir slíkar
sýkingar má búast við fjölgun utanlegsþykkta
5-10 árum síðar (1,2,9,16,26), eins og virðist
hafa orðið hér. Með endurteknum sýkingum
eykst áhættan (26). A síðasta áratug hefur dreg-
ið úr þessum bólgusjúkdómum hjá ungum kon-
um og klamýdía er orðin óalgengari (27) sem
kann að endurspeglast í lægri tíðni utanlegs-
þykkta undanfarin ár, hér og erlendis (28).
Sýnt hefur verið fram á tengsl milli fyrri
klamýdíusýkinga og utanlegsþykktar þar sem
byggt var á jákvæðum mótefnamælingum
(26,29,30). Um 1984 var því reynt að hvetja til
þess að leitað væri klamýdíu í leghálsi hjá öll-
um konum sem komu inn á Kvennadeildina
með utanlegsþykkt, en oft fórst fyrir að sýni
væri tekið. Jákvætt svar um klamýdíusmit
fannst hjá innan við 1% þeirra kvenna sem
greindust með utanlegsþykkt, en þetta lága
hlutfall skýrist sennilega af því að leit að sýkl-
inum var löngu orðin óraunhæf þegar sýnið var
tekið. Sígarettureykingar hafa einnig verið
nefndar sem áhættuþáttur í 10-20% tilfella
(1,30), en reykingar gætu tengst meiri líkum á
áhættuhegðun varðandi kynlíf. Öflug leit að
klamýdíusmiti og viðeigandi meðferð hefur
sennilega fyrirbyggjandi áhrif gagnvart síðari
utanlegsþykkt (4,25,26,28).
Ófrjósemiaðgerðum fjölgaði á rannsóknar-
tímanum og breyttust þannig að í stað brennslu
með eða án þess að klippt væri á eggjaleiðara
kom ásetning sílíkonhringja og málmklemma,
sem eru taldar öruggari aðferðir. í þessari rann-
sókn fundust aðeins 26 tilfelli af utanlegsþykkt
eftir ófrjósemiaðgerð. Hlutfall utanlegsþung-
ana eftir ófrjósemiaðgerðir var 11 af 1000, sem
er aðeins hærra en lýst hefur verið nýlega (31).
Konur sem fara í ófrjósemiaðgerð ungar að
aldri og þar sem eggjaleiðurum er lokað með
brennslu virðist hættara en öðrum (31), en
þekkt er að utanlegsþykkt getur orðið mörgum
árum eftir aðgerðina (32) eins og sást í þessari
rannsókn. Fistill getur myndast á eggjaleiðar-
anum, sem sáðfrumur komast út um. Notkun á
klemmum til að loka eggjaleiðurum virðist
betri aðgerð en brennsla og klipping að þessu
leyti.
Lykkjunotkun virtist vera nokkuð algeng
meðal kvenna með utanlegsþykkt. Alls fundust
212 tilfelli (22% af heildarfjölda). Miðað var
við að konurnar væru með lykkjuna þegar þær
urðu þungaðar. Flestar höfðu haft lykkjuna um
nokkurn tíma, gjaman eitt til tvö ár og ekki
virtist skipta máli hvaða tegund lykkju var not-
uð. Víða í Evrópu er lykkjunotkun algeng hjá
25-30% kvenna líkt og á íslandi, gagnstætt því
sem er í Bandaríkjunum þar sem aðeins 1%
kvenna nota lykkjuna (18). Notkun í lengri
tíma (yfír þrjú ár) fylgir aukin hætta á utan-
legsþykkt, sennilega vegna einkennalítilla sýk-
inga í eggjaleiðurum. Þess verður þó að gæta
að við lykkjunotkun verða þunganir í heild
mjög fáar, þó hlutfall utanlegsþykkta meðal
þeirra verði tiltölulega hátt. Lykkja ver konur
vel fyrir þungun í legholi, en verr fyrir utan-
legsþykkt og sennilega ekki fyrir þungun sem
sest á eggjastokka (7,33).
Sjaldgæft er að utanlegsþykkt setjist á eggja-
stokk (7). Til að greina slfkt verða fjögur skil-
yrði Spiegelbergs, sem eru orðin um 100 ára
gömul, að vera til staðar (10). Tengsl eru milli
notkunar lykkju og utanlegsþykktar á eggja-
stokk (7). Á 15 árum, 1968 til 1982, fundust