Læknablaðið - 15.12.1999, Síða 39

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
973
með tilliti til hugsanlegra langtímaafleiðinga
aðgerðarinnar. Valdar voru aðgerðir sem fram-
kvæmdar höfðu verið fyrir árið 1984 til þess að
nógu langur tími hefði liðið frá aðgerð til að
langtímaafleiðingar hormónaskorts næðu að
koma í ljós, fyrst og fremst til að finna mun á
beinþéttni ef hann væri til staðar. Niðurstöður
margra rannsókna benda til að það hafi nei-
kvæð áhrif á þá þætti sem athugaðir voru að
fjarlægja eggjastokka fyrir tíðahvörf (8,10).
Uppbótarmeðferð með estrógenum er talin geta
komið í veg fyrir þessi neikvæðu áhrif (7,10,12).
Reykingar og líkamsgerð hafa áhrif á hjarta-
og æðakerfið og einnig á beinþéttni (9,13).
Ekki kom fram munur á milli hópanna með til-
liti til þessara þátta, né heldur varðandi horm-
ónanotkun.
Þar sem legið hafði verið fjarlægt úr öllum
konunum í viðmiðunarhópi er ekki hægt að
segja til um hvenær hormónaframleiðsla þeirra
var orðin svo lítil að þær hefðu farið í eðlileg
tíðahvörf hefðu aðstæður verið aðrar. Þar með
er ómögulegt að segja til um hversu mikið
lengur þær nutu verndandi áhrifa estrógens
miðað við konur í tilfellahópi. Telja verður þó
líklegt að mismunurinn hafi verið einhver, þar
sem meðalaldur kvenna við tíðahvörf er um 50
ár og konumar í rannsókninni voru frá 36 til 47
ára þegar aðgerðin átti sér stað (1,14). Þar af
voru 11 konur fertugar eða yngri og meðalaldur
við aðgerð um 43 ár. I rannsóknarhópnum var
hormónanotkun algeng og meðaltímalengd
hormónanotkunar um 10 ár. I ítarlegri rannsókn
á hormónanotkun íslenskra kvenna, sem gerð
var á gögnum frá Krabbameinsfélagi Islands
kom fram að hormónanotkun íslenskra kvenna
hefur verið vaxandi á undanförnum áratugum
(15). Þrátt fyrir þetta tók aðeins lítill hluti ís-
lenskra kvenna sem þessi rannsókn náði til,
hormónin lengur en fimm ár. Fimm ár em tal-
inn lágmarkstími hormónanotkunar til að draga
úr hættu á beinþynningu (16). I rannsóknarhóp-
um okkar var hormónanotkun almennari og
stóð lengur (um 10 ár að meðaltali) en almennt
gerist. Sú staðreynd, að búið var að fjarlægja
leg og þar með losa konurnar undan óþægind-
um áframhaldandi blæðinga (helsta ástæða
þess að konur hætta að taka hormón eftir stutt-
an tíma), er trúlega aðalástæðan fyrir langvar-
andi hormónanotkun í rannsóknarhópunum.
Talið er að brottnám eggjastokka fyrir tíða-
hvörf auki hættu á hjarta- og æðasjúkdómum
og hefur það verið skýrt meðal annars með því
að estrógen hefur jákvæð áhrif á fituefnaskipti
(17,18). Hormónameðferð getur þó vegið mik-
ið og jafnvel alveg upp á móti þeim áhrifum, en
í okkar rannsókn var ekki marktækur munur á
fitumagni í blóði eða blóðþrýstingi (9,13).
Ekki reyndist munur á þéttni kalsíums í blóði
eða á kalsíum/kreatínín styrk í þvagi í hópun-
um. Þéttni kalsíums í sermi er að vísu ekki
næmur mælikvarði á beinniðurbrot, en hlutfall
kalsíum-/kreatínínstyrks í þvagi er betri til að
sýna aukið niðurbrot (19,20). Beinþéttnimæl-
ingar sem hér voru gerðar ættu að vera mark-
tækasti þátturinn til að sýna fram á hvort að-
gerðirnar hefðu valdið auknu niðurbroti á bein-
vef á þeim árum sem liðin voru frá brottnámi
eggjastokka. Ekki kom fram marktækur munur
á beinþéttni á milli hópa. Því er ekki ástæða til
að ætla að konur í tilfellahópi séu frekar útsett-
ar fyrir beinþynningu og þar með hættu á bein-
broti en konur í viðmiðunarhópi.
Almenn regla hefur verið víða um heim að
þegar leg er fjarlægt hjá konum sem eru að
nálgast tíðahvörf sé rétt að ráðleggja að eggja-
stokkar séu einnig fjarlægðir í fyrirbyggjandi
skyni. Þar sem brottnámsaðgerðir á legi eru al-
gengar, eins og í Bandaríkjunum, hafa rann-
sóknir sýnt að með því að fjarlægja eggja-
stokka kvenna, sem gangast undir brottnám
legs eða aðrar aðgerðir á kviðarholi fyrir 40 ára
aldur, megi koma í veg fyrir 5-10% allra eggja-
stokkakrabbameina (21). Á undanfömum árum
hafa slíkar ráðleggingar verið gagnrýndar og
talið að ókostir slíkra inngripa vegi þyngra en
ávinningurinn (8). Okkar niðurstöður gefa ekki
tilefni til að taka undir slíka gagnrýni, en hafa
ber þó í huga að smæð rannsóknarhópsins veik-
ir þessar niðurstöður og erfitt er að rannsaka
ýmis blæbrigði lífsgæða nema með mjög ítar-
legum aðferðum sem ekki voru tiltækar við
þessa rannsókn (22).
Ekki verður séð að konur, sem 47 ára eða
yngri gengust undir brottnám á eggjastokkum á
Kvennadeild Landspítalans á ámnum 1977-
1984, hafi þolað verri afleiðingar aðgerðarinn-
ar en þær konur, sem á sama tíma og sama aldri
gengust undir brottnám á legi en hafa enn báða
eggjastokka. Líklegt er að almenn notkun estró-
gens hjá þessum konum hafi valdið því að lang-
tímaafleiðingar estrógenskorts komu ekki fram.