Sagnir - 01.04.1985, Qupperneq 93

Sagnir - 01.04.1985, Qupperneq 93
KRAFA UM RÁÐHERRAÁBYRGÐ stjórnarinnar. Hún var orðin laga- lega ábyrg fyrir danska þinginu. Þingræðisreglan var hins vegar ekki viðurkennd fyrr en 1901. Það ár valdi konungur ráðherrana í fyrsta sinn úr hópi vinstri manna sem þá voru í yfirgnæfandi meirihluta í neðri deild þingsins. Á 5. áratugnum, um það leyti sem stjórnskipunarmál í Danmörku voru mest til umræðu, setti Jón Sigurðs- son fram kröfur sínar um innlenda stjórn er færi með framkvæmda- valdið. Hún átti að vera óháð dönsku stjórninni og danska þing- inu um allt sem varðaði sérmál landsins. Alþingi átti að hafa lög- gjafarvald með konungi. Hugmyndir Jóns Sigurðssonar um ábyrgð ráðherra og þingræði Veltum því aðeins fyrir okkur áður en lengra er haldið hvers vegna hugsanlegar þingræðishugmyndir Jóns Sigurðssonareru forvitnilegar. Odd Didriksen er á því, í áður- nefndri grein í Sögu, að Jón hafi um miðja síðustu öld vonast til að þing- ræðisstjórnarhættir kæmust á hér- lendis. Hann bendir jafnfram á að það sé eftirtektarvert hvað Jón er snemma á ferðinni með þirigræðis- hugmyndina: Jón Sigurðsson tekur að boða ágæti þingræðisstjórnar þegar á 5. tug aldarinnar. Um þær mundir var krafa um þingræði óþekkt annars staðar á Norðurlöndum, enda þótt einstaklingar í Noregi og einkum í Danmörku væru á svipaðri skoðun og Jón Sigurðs- son um þetta efni.... Jón Sig- urðsson var í hópi þeirra, sem höfðu frjálslyndastar skoðanir á stjórnskipunarmálum á Norður- löndum um miðja 19. öld.4 Það var ekki fyrr en á 8. tugi aldar- innar að vinstri menn í Danmörku hófu markvisst upp kröfuna um þingræði. íhaldssöm hægri stjórn þvældist fyrir framgangi þessa bar- áttumáls fram yfir aldamót og stjórnaði landinu lengi vel með bráðabirgðalögum. í Noregi varð talsmönnum þingræðis fyrr ágengt en í Danmörku því þar komst þing- ræði á 1884. Þingræðið á upphaf sitt í Englandi og þangað hefur Jón sótt hugmyndina um það en einnig að einhverju leyti til þjóðfrelsis- manna í Danmörku og rita frjáls- lyndisstefnunnar (liberalismans). En hvað var það sem Jón vildi íslendingum til handa? Afstaða hans til þingræðisins kemur fram í eftirfarandi tilvitnun úr grein í Nýj- um félagsritum 1846: Jens Sigurðsson, bróðirJóns. í þeim löndum - sem hafa lög- gjafar-þíng, koma stjórnarherr- arnir sjálfir fram á þíngunum af stjórnarinnar hendi, og eru þar til andsvara fyrir fulltrúum þjóðar- innar um sérhvað það, sem þeir gjöra, sem æðstu embættismenn til að framkvæma allsherjar-vilj- ann. Þeir hafa sjálfir ábyrgð em- bættis síns og aðgjörða sinna, og geti þeir ekki fengið meira part fulltrúanna til að fallast á álit sitt í merkilegum málefnum, geta þeir ekki verið lengur í völdum.5 Jón lýsir því yfir að þetta fyrirkomu- lag þyrfti að taka upp hér á landi og gerist þar með talsmaður þingræð- is. Það verður þó að hafa í huga að hann minnist ekki beinlínis á að rík- isstjórn ætti að fara frá vegna van- traustsyfirlýsingar þingsins, eins og þingræðisreglan gerir ráð fyrir í sinni hreinræktuðustu mynd. Hann tekur hins vegar skýrt fram að ríkis- stjórn ætti að fara frá ef henni tekst ekki að afla merkilegum málum stuðnings meðal þingmanna. Þessa merkingu leggur hann einnig í orðin ,,parlamentarisk stjórn“ sem hann notar í tveimur bréfum frá ár- inu 1850.6 Það má því segja að Jón gangi nokkru lengra en þingræðis- reglan gerir ráð fyrir. Jón nefnir ekki þingræði í tilvitn- uninni hér að ofan heldur talar hann um að ráðherrarnir hafi sjálfir ,,ábyrgð embættis síns og aðgjörða sinna“. Hvað átti hann við með þessum orðum? Þegar hann setti þau á blað hafði hann fyrst og fremst í huga að ráðherrarnir yrðu ábyrgir fyrir öðrum en konunginum. Af samhenginu sýnist mér að hann geri ráð fyrir stjórnmálalegri ábyrgð fyrir þinginu. Það fór afar mikið í taugarnar á Jóni að ekki skyldi vera hægt að láta ráðgjafa konungsins sæta ábyrgð fyrir embættisverk sín.7 Konungurinn sjálfur var hafinn yfir það að þurfa að standa þjóð sinni reikningsskil athafna sinna eða athafnaleysis. í öðru bréfanna frá 1850 kemur fram athyglisvert mat á ráðherra- ábyrgðinni. Jón segir: Það er meira form en realitet með þessa ábyrgð ministranna, og eg held að parlamentarisk stjórn ... og suspensivt veto geti gjört mik- ið að verkum. En ef það yrði ekki, þá yrði að eg held jurydómar að verða grundvöllurinn fyrir dómum yfir stjórnarherrum einsog öðrum. Það er að minni meiníngu réttast að setja í grundvallarlögin ekki annað en ábyrgðarprincipið ..., en skuldbinda stjórnina til að leggja fyrir frumvarp um hvernig það yrði framkvæmt.8 Jón er þarna að lýsa yfir vantrausti á ráðherraábyrgðina ef hún styðst ekki við þingræði eða ef neitunar- vald þjóðhöfðingjans er ekki jafn- framt takmarkaó. Það kemur reynd- SAGNIR 91
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116

x

Sagnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.