Sagnir - 01.04.1985, Page 94

Sagnir - 01.04.1985, Page 94
KRAFA UM RÁÐHERRAÁBYRGÐ ar annars staðar fram hjá Jóni að hann sér hnökra á takmörkuðu neitunarvaldi.9 Hann áleit að hugs- anlegt væri fyrir íslendinga að fall- ast á að konungur Danaveldis hefði áfram algert neitunarvald ef ,,parla- mentarisk stjórn“ væri við völd. Jón minnist á að ef hvorki ,,parla- mentarisk stjórn“ né takmarkað neitunarvald væri tekið upp yrði að koma á „jurydómum" sem hægt væri að draga ráðherrana fyrir. Hann á þá við sama fyrirbærið og nú er kallað landsdómur og hefur í huga að lagaleg ráðherraábyrgð verði lögleidd. Jón óttaðist þó að slíkt fyrirkomulag yrði ekki alls- kostar heppilegt. Hann tortryggði embættismenn landsins hálfvegis og bjóst við að erfitt yrði að koma landsdómi við þegar þyrfti að koma ríkisstjórn eða ráðherra frá. Hefur hann orð á því að „hver hrafninn kropparsjaldan augun úröðrum'1. Á hann þá við embættismennina sem sætu að líkindum í dóminum. „Hvað stjórnarherrum viðvíkur", segir hann þá væri hægast að komast hjá öllu með því að hafa parlament- ariska stjórn, því þá þyrfti mjög sjaldan að koma til málsókna, þíngið setti þá af með votis.10 Það má sjá af þessum orðum að Jón gerir sér fullljóst að stutt er á milli ákæru á hendur ráðherra vegna embættisbrots og stjórn- málaágreinings því mat á embætt- isbroti ráðherra getur vissulega ver- ið afstætt og farið eftir stjórnmála- skoðunum. Ef þingræði er ekki við- urkennt er sá möguleiki fyrir hendi að reyna að koma ráðherranum frá með ákæru og dómi fyrir landsrétti ef lagaleg ábyrgð ráðherra er lög- ákveðin. Jón taldi að heppilegra væri að þingið hefði beinlínis mögu- leika á því að koma ríkisstjórn frá með atkvæðagreiðslu. Þetta er skorinorðasta yfirlýsing Jóns um ágæti þingræðisskipulagsins og skýr vitnisburður um að hann hefur um 1850 talið að þingræði væri heppilegt fyrirkomulag hérlendis. Um 1850 lúta þingræðishug- myndir Jóns Sigurðssonar aðeins að því atriði þingræðisreglunnar að þing geti komið ríkisstjórn frá. Frá þessum tíma er engin heimild varð- veitt um að Jón hafi viljað að þjóð- höfðinginn veldi ráðherrana úr hópi þeirra manna er nytu trausts meiri- hluta þjóðþingsins. Missti Jón áhugann á þingræði eftir Þjóðfund? í grein sinni um upphaf þingræðis- kröfunnar á íslandi telur Odd Didrik- Gísli Hjálmarsson, læknir. Áriö 1850 talar Jón um „parlamentariska stjórn“ í bréfum til Gisla og Jens bródursins. sen að Jón hafi látið þingræðiskröf- una víkja fyrir öðrum baráttumálum. Það sem hann bendir á þessu til stuðnings er að í grein í Nýjum fé- lagsritum 1863 virðist sem Jón sé jafnvel að velta fyrir sér þeim mögu- leika að landstjóri eða jarl yfir íslandi og „ráðunautar hans“ yrðu gerðir að föstum embættismönnum sem ekki gætu „bifazt fyrir neinu at- kvæði þíngsins" og ekki þyrftu „að víkja frá nema fyrir dómi eða fyrir skipun konungs".11 Þessi orð mætti ef til vill túlka sem merki um undan- hald af hálfu Jóns hvað snertir kröf- una um þingræði. Didriksen leitast við að skýra þá stefnubreytingu sem honum virðist að komi fram hjá Jóni á 7. tugi aldar- innar. Hann segir: spurningin um ráðherraábyrgð- ina varð ekki skilin frá aðaldeilu- málinu: sjálfstjórn íslands. ís- lendingar gátu einungis vænzt þess, að stjórnarforysta landsins yrði búsett í Reykjavík, ef land- stjórnin yrði ábyrg fyrir alþingi. Spurningin um ábyrgð ráðherr- anna hafði því úrslitaáhrif á sam- band íslands og Danmerkur, og raunhæft gildi ráðherraábyrgðar- innar í samskiptum stjórnar og þings féll í skugga sambands- málsins.12 Danska stjórnin vildi að íslandsráð- herra yrði einn dönsku ráðherranna og því einungis ábyrgur fyrir danska þinginu. Umboðsmaður ráðherrans á íslandi átti síðan að fara með framkvæmdavaldið í nafni hans og aðeins vera ábyrgur fyrir honum. Ef reynt er að rýna í orð Jóns í greininni frá 1863 virðist hann skipa hugsanlegum möguleikum á stjórn- arformum í röð eftir því hversu girni- legir honum finnst þeir vera tyrir ís- lendinga. Hann vill helst þann möguleika að konungur skipi land- stjóra eða jarl. Landstjóri þessi ætti aðeins að vera ábyrgur fyrir kon- unginum. Hann myndar stjórnina í landinu og segir Jón að það sé öldúngis eptir því sem er regla í lögbundinni þjóðstjórn, ef að jarl- inn veldi sér þetta ráðaneyti sam- kvæmt því sem alþíng ætlaðist til, eða af þeim sem hefði traust al- þíngis.13 í þessum orðum kemur greinilega fram að þingræðiskrafan er enn lif- andi í huga Jóns árið 1863. Þau eru þar að auki eini vitnisburðurinn sem varðveittur er um þá skoðun Jóns að þjóðhöfðingi eða staðgengill hans ætti að fara eftir vilja Alþingis við að skipa ráðherrana. Ef þetta skipulag yrði ekki tekið upp þóttist Jón sjá fram á að annað- hvort yrði landstjórnin öll 1) að vera skipuð af konungi og 92 SAGNIR
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.