Sagnir - 01.04.1985, Blaðsíða 94

Sagnir - 01.04.1985, Blaðsíða 94
KRAFA UM RÁÐHERRAÁBYRGÐ ar annars staðar fram hjá Jóni að hann sér hnökra á takmörkuðu neitunarvaldi.9 Hann áleit að hugs- anlegt væri fyrir íslendinga að fall- ast á að konungur Danaveldis hefði áfram algert neitunarvald ef ,,parla- mentarisk stjórn“ væri við völd. Jón minnist á að ef hvorki ,,parla- mentarisk stjórn“ né takmarkað neitunarvald væri tekið upp yrði að koma á „jurydómum" sem hægt væri að draga ráðherrana fyrir. Hann á þá við sama fyrirbærið og nú er kallað landsdómur og hefur í huga að lagaleg ráðherraábyrgð verði lögleidd. Jón óttaðist þó að slíkt fyrirkomulag yrði ekki alls- kostar heppilegt. Hann tortryggði embættismenn landsins hálfvegis og bjóst við að erfitt yrði að koma landsdómi við þegar þyrfti að koma ríkisstjórn eða ráðherra frá. Hefur hann orð á því að „hver hrafninn kropparsjaldan augun úröðrum'1. Á hann þá við embættismennina sem sætu að líkindum í dóminum. „Hvað stjórnarherrum viðvíkur", segir hann þá væri hægast að komast hjá öllu með því að hafa parlament- ariska stjórn, því þá þyrfti mjög sjaldan að koma til málsókna, þíngið setti þá af með votis.10 Það má sjá af þessum orðum að Jón gerir sér fullljóst að stutt er á milli ákæru á hendur ráðherra vegna embættisbrots og stjórn- málaágreinings því mat á embætt- isbroti ráðherra getur vissulega ver- ið afstætt og farið eftir stjórnmála- skoðunum. Ef þingræði er ekki við- urkennt er sá möguleiki fyrir hendi að reyna að koma ráðherranum frá með ákæru og dómi fyrir landsrétti ef lagaleg ábyrgð ráðherra er lög- ákveðin. Jón taldi að heppilegra væri að þingið hefði beinlínis mögu- leika á því að koma ríkisstjórn frá með atkvæðagreiðslu. Þetta er skorinorðasta yfirlýsing Jóns um ágæti þingræðisskipulagsins og skýr vitnisburður um að hann hefur um 1850 talið að þingræði væri heppilegt fyrirkomulag hérlendis. Um 1850 lúta þingræðishug- myndir Jóns Sigurðssonar aðeins að því atriði þingræðisreglunnar að þing geti komið ríkisstjórn frá. Frá þessum tíma er engin heimild varð- veitt um að Jón hafi viljað að þjóð- höfðinginn veldi ráðherrana úr hópi þeirra manna er nytu trausts meiri- hluta þjóðþingsins. Missti Jón áhugann á þingræði eftir Þjóðfund? í grein sinni um upphaf þingræðis- kröfunnar á íslandi telur Odd Didrik- Gísli Hjálmarsson, læknir. Áriö 1850 talar Jón um „parlamentariska stjórn“ í bréfum til Gisla og Jens bródursins. sen að Jón hafi látið þingræðiskröf- una víkja fyrir öðrum baráttumálum. Það sem hann bendir á þessu til stuðnings er að í grein í Nýjum fé- lagsritum 1863 virðist sem Jón sé jafnvel að velta fyrir sér þeim mögu- leika að landstjóri eða jarl yfir íslandi og „ráðunautar hans“ yrðu gerðir að föstum embættismönnum sem ekki gætu „bifazt fyrir neinu at- kvæði þíngsins" og ekki þyrftu „að víkja frá nema fyrir dómi eða fyrir skipun konungs".11 Þessi orð mætti ef til vill túlka sem merki um undan- hald af hálfu Jóns hvað snertir kröf- una um þingræði. Didriksen leitast við að skýra þá stefnubreytingu sem honum virðist að komi fram hjá Jóni á 7. tugi aldar- innar. Hann segir: spurningin um ráðherraábyrgð- ina varð ekki skilin frá aðaldeilu- málinu: sjálfstjórn íslands. ís- lendingar gátu einungis vænzt þess, að stjórnarforysta landsins yrði búsett í Reykjavík, ef land- stjórnin yrði ábyrg fyrir alþingi. Spurningin um ábyrgð ráðherr- anna hafði því úrslitaáhrif á sam- band íslands og Danmerkur, og raunhæft gildi ráðherraábyrgðar- innar í samskiptum stjórnar og þings féll í skugga sambands- málsins.12 Danska stjórnin vildi að íslandsráð- herra yrði einn dönsku ráðherranna og því einungis ábyrgur fyrir danska þinginu. Umboðsmaður ráðherrans á íslandi átti síðan að fara með framkvæmdavaldið í nafni hans og aðeins vera ábyrgur fyrir honum. Ef reynt er að rýna í orð Jóns í greininni frá 1863 virðist hann skipa hugsanlegum möguleikum á stjórn- arformum í röð eftir því hversu girni- legir honum finnst þeir vera tyrir ís- lendinga. Hann vill helst þann möguleika að konungur skipi land- stjóra eða jarl. Landstjóri þessi ætti aðeins að vera ábyrgur fyrir kon- unginum. Hann myndar stjórnina í landinu og segir Jón að það sé öldúngis eptir því sem er regla í lögbundinni þjóðstjórn, ef að jarl- inn veldi sér þetta ráðaneyti sam- kvæmt því sem alþíng ætlaðist til, eða af þeim sem hefði traust al- þíngis.13 í þessum orðum kemur greinilega fram að þingræðiskrafan er enn lif- andi í huga Jóns árið 1863. Þau eru þar að auki eini vitnisburðurinn sem varðveittur er um þá skoðun Jóns að þjóðhöfðingi eða staðgengill hans ætti að fara eftir vilja Alþingis við að skipa ráðherrana. Ef þetta skipulag yrði ekki tekið upp þóttist Jón sjá fram á að annað- hvort yrði landstjórnin öll 1) að vera skipuð af konungi og 92 SAGNIR
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Sagnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.