Sagnir - 01.04.1985, Qupperneq 94

Sagnir - 01.04.1985, Qupperneq 94
KRAFA UM RÁÐHERRAÁBYRGÐ ar annars staðar fram hjá Jóni að hann sér hnökra á takmörkuðu neitunarvaldi.9 Hann áleit að hugs- anlegt væri fyrir íslendinga að fall- ast á að konungur Danaveldis hefði áfram algert neitunarvald ef ,,parla- mentarisk stjórn“ væri við völd. Jón minnist á að ef hvorki ,,parla- mentarisk stjórn“ né takmarkað neitunarvald væri tekið upp yrði að koma á „jurydómum" sem hægt væri að draga ráðherrana fyrir. Hann á þá við sama fyrirbærið og nú er kallað landsdómur og hefur í huga að lagaleg ráðherraábyrgð verði lögleidd. Jón óttaðist þó að slíkt fyrirkomulag yrði ekki alls- kostar heppilegt. Hann tortryggði embættismenn landsins hálfvegis og bjóst við að erfitt yrði að koma landsdómi við þegar þyrfti að koma ríkisstjórn eða ráðherra frá. Hefur hann orð á því að „hver hrafninn kropparsjaldan augun úröðrum'1. Á hann þá við embættismennina sem sætu að líkindum í dóminum. „Hvað stjórnarherrum viðvíkur", segir hann þá væri hægast að komast hjá öllu með því að hafa parlament- ariska stjórn, því þá þyrfti mjög sjaldan að koma til málsókna, þíngið setti þá af með votis.10 Það má sjá af þessum orðum að Jón gerir sér fullljóst að stutt er á milli ákæru á hendur ráðherra vegna embættisbrots og stjórn- málaágreinings því mat á embætt- isbroti ráðherra getur vissulega ver- ið afstætt og farið eftir stjórnmála- skoðunum. Ef þingræði er ekki við- urkennt er sá möguleiki fyrir hendi að reyna að koma ráðherranum frá með ákæru og dómi fyrir landsrétti ef lagaleg ábyrgð ráðherra er lög- ákveðin. Jón taldi að heppilegra væri að þingið hefði beinlínis mögu- leika á því að koma ríkisstjórn frá með atkvæðagreiðslu. Þetta er skorinorðasta yfirlýsing Jóns um ágæti þingræðisskipulagsins og skýr vitnisburður um að hann hefur um 1850 talið að þingræði væri heppilegt fyrirkomulag hérlendis. Um 1850 lúta þingræðishug- myndir Jóns Sigurðssonar aðeins að því atriði þingræðisreglunnar að þing geti komið ríkisstjórn frá. Frá þessum tíma er engin heimild varð- veitt um að Jón hafi viljað að þjóð- höfðinginn veldi ráðherrana úr hópi þeirra manna er nytu trausts meiri- hluta þjóðþingsins. Missti Jón áhugann á þingræði eftir Þjóðfund? í grein sinni um upphaf þingræðis- kröfunnar á íslandi telur Odd Didrik- Gísli Hjálmarsson, læknir. Áriö 1850 talar Jón um „parlamentariska stjórn“ í bréfum til Gisla og Jens bródursins. sen að Jón hafi látið þingræðiskröf- una víkja fyrir öðrum baráttumálum. Það sem hann bendir á þessu til stuðnings er að í grein í Nýjum fé- lagsritum 1863 virðist sem Jón sé jafnvel að velta fyrir sér þeim mögu- leika að landstjóri eða jarl yfir íslandi og „ráðunautar hans“ yrðu gerðir að föstum embættismönnum sem ekki gætu „bifazt fyrir neinu at- kvæði þíngsins" og ekki þyrftu „að víkja frá nema fyrir dómi eða fyrir skipun konungs".11 Þessi orð mætti ef til vill túlka sem merki um undan- hald af hálfu Jóns hvað snertir kröf- una um þingræði. Didriksen leitast við að skýra þá stefnubreytingu sem honum virðist að komi fram hjá Jóni á 7. tugi aldar- innar. Hann segir: spurningin um ráðherraábyrgð- ina varð ekki skilin frá aðaldeilu- málinu: sjálfstjórn íslands. ís- lendingar gátu einungis vænzt þess, að stjórnarforysta landsins yrði búsett í Reykjavík, ef land- stjórnin yrði ábyrg fyrir alþingi. Spurningin um ábyrgð ráðherr- anna hafði því úrslitaáhrif á sam- band íslands og Danmerkur, og raunhæft gildi ráðherraábyrgðar- innar í samskiptum stjórnar og þings féll í skugga sambands- málsins.12 Danska stjórnin vildi að íslandsráð- herra yrði einn dönsku ráðherranna og því einungis ábyrgur fyrir danska þinginu. Umboðsmaður ráðherrans á íslandi átti síðan að fara með framkvæmdavaldið í nafni hans og aðeins vera ábyrgur fyrir honum. Ef reynt er að rýna í orð Jóns í greininni frá 1863 virðist hann skipa hugsanlegum möguleikum á stjórn- arformum í röð eftir því hversu girni- legir honum finnst þeir vera tyrir ís- lendinga. Hann vill helst þann möguleika að konungur skipi land- stjóra eða jarl. Landstjóri þessi ætti aðeins að vera ábyrgur fyrir kon- unginum. Hann myndar stjórnina í landinu og segir Jón að það sé öldúngis eptir því sem er regla í lögbundinni þjóðstjórn, ef að jarl- inn veldi sér þetta ráðaneyti sam- kvæmt því sem alþíng ætlaðist til, eða af þeim sem hefði traust al- þíngis.13 í þessum orðum kemur greinilega fram að þingræðiskrafan er enn lif- andi í huga Jóns árið 1863. Þau eru þar að auki eini vitnisburðurinn sem varðveittur er um þá skoðun Jóns að þjóðhöfðingi eða staðgengill hans ætti að fara eftir vilja Alþingis við að skipa ráðherrana. Ef þetta skipulag yrði ekki tekið upp þóttist Jón sjá fram á að annað- hvort yrði landstjórnin öll 1) að vera skipuð af konungi og 92 SAGNIR
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116

x

Sagnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.