Sagnir - 01.06.1997, Side 19

Sagnir - 01.06.1997, Side 19
Yfirlitsritin Saga mannkyns, ritröð AB og Heimssögu- atlas Iðimnargefa lesendum beinllnis rangar upplýs- ingar um aðdraganda fyrri heimsstyrjaldarinnar. 6. júlí lofaði þýska stjórnin hinni aust- urrísku skilyrðislausum stuðningi ef Rússar réðust á Serbíu ... [sic] Þegar ... [úrslitakostunum] var hafnað lýsti Austurríki-Ungveijaland stríði á hend- ur Serbíu 28. júlí. Næsta dag fóru Rússar af stað og það leiddi til þess að 1. ágúst sögðu Þjóðverjar Rússum stríð á hendur og tveimur dögum seinna bandamönnum þeirra, Frökkum.22 Höfundar bóka í þessari ritröð hafa greini- lega ekki fylgst með umræðunni um aðdrag- anda fyrri heimsstyrjaldar undanfarna ára- tugi. Þeir telja orsakir stríðsins hafa verið þá að serbneskir þjóðernissinnar hafi komið af stað sprengingu i púðurtunnu sem öll stór- veldi Evrópu bjuggu til og Þjóðverjar hafi aðeins blandast í stríðið vegna þess að Rúss- ar „fóru af stað“. Hér lifir gamla úrelta sögu- skoðunin greinilega ennþá góðu lífi. Þótt Heimssöguatlas Iðunnar sé að mínu viti það yfirlitsrit i mannkynssögu sem nýlegast hefur verið gefið út á íslensku er hann því miður ekkert skárri en Saga mannkyns, ritröð AB hvað varðar umræð- una um aðdraganda fýrri heimsstyijaldar- innar. I bókinni hafa höfundar ekki haft fýrir því að endurskoða hugmyndir sínar um aðdraganda stríðsins heldur setja kenninguna um „sögulegt slys“ fram sem almennt samþykkta söguskoðun. Þetta sést t.d. vel á lokaorðum kaflans „Aðdrag- andi heimsstyijaldarinnar fyrri“: Gagnkvæm tortryggni í tíu ár hafði leitt til þess að stórveldin höfðu eflt heri sína, umborið ofstækisfullar stríðsæsing- ar meðal þjóða sinna og flækt sig í flóknu kerfi formlegra og óformlegra skuldbindinga hvert við annað. Undir slíkum kringumstæðum var hætt við að staðbundin átök hefðu keðjuverkandi áhrif sem ómögulegt yrði að stöðva ef þau leystust úr læðingi. Ekki var að sjá að stríð væri á næstu grösum, en hvor- ugt stórveldabandalaganna var í aðstöðu til að stöðva ófriðarskriðuna ef hún á annað borð kæmist á hreyfingu.23 Þessi könnun hefur leitt í ljós að bæði í Sögu mannkyns, ritröðAB og Heimssöguatlas Iðunnar eru lesendum gefnar beinlínis rangar upplýsingar um aðdraganda fyrri heimsstyijaldar. Lokaorð Sú umfjöllun sem er hér að framan vekur líklega upp fleiri spurningar en hún svar- ar. Ljóst er að í flestum tilfellum er ekki hægt að taka mark á því sem yfirlitsrit um mannkynssögu segja um aðdraganda fýrri heimsstyrjaldarinnar. Af hverju höfundar yfirlitsrita um mannkynssögu standa sig svona óásættan- lega illa í að fylgjast með þeirri endur- skoðun á mannkynssögunni sem sífellt á sér stað er spurning sem hér gefst ekki rými til að svara. Þessi spurning er þó svo mikilvæg að vonandi gerir einhver tilraun til að svara henni. Ein hugsanleg skýring er sú að kenningin um fýrri heimsstyrj- öldina sem „sögulegt slys“ auðveldi mönnum að útskýra nasismann sem „sögulegt slys“, einstaka uppákomu án tengsla við þýska sögu að öðru leyti. Onnur mikilvæg spurning er hvort það eigi víðar við að sérfræðingar hafi hrakið ríkjandi söguskoðun án þess að höfundar yfirlitsrita um mannkynssögu hafi gefið því gaum. Ef eins mikilvægur atburður í mannkynssögunni og aðdragandi fyrri heimsstyrjaldarinnar er útskýrður á jafn úreltan hátt og raun ber vitni, er þá ekki líklegt að kenningjn um „sögulegt slys“ sé ekki eina úrelta söguskoðunin í yfirlits- ritum um mannkynssögu? Það hlýtur að vera gífurlegt vandamál fýrir sagnfræðina sem fræðigrein ef niðurstöður úr endur- skoðun mannkynssögunnar ná seint og illa að skila sér í þau rit sem venjulegir áhugamenn um sögu lesa. Allir hljóta að vera sammála um að þetta er vandamál sem taka verður á. Augljóst er að endur- skoðun mannkynssögunnar þjónar litlum tilgangi ef hún nær ekki út fýrir filabeins- turn sérfræðinga. Tilvísanir 1 „The Allied and Associated Governments" í enska frumtextanum. Sigurvegararnir skiptust í annars vegar Bandamenn (Allies) og hins vegar félaga þeirra (Associated) þar sem smærri ríki í sigurliðinu fengu ekki jaína stöðu á við stórveldin. 2 Tlie Treaty of Peace Between thcAllied atid Associatcd Powers and Germany, Tlie Protocol annexed thereto, the Agreement respecting the military occupation of the territories of the Rhine, and theTreaty between Frattce and Great Britain Respecting Assistance to France in tlie cvent of unprovoked aggression by Gertnany. Signed at VersaiUes,June 28th, 1919 (London, 1919), bls. 203. 3 Pogge von Strandmann, Hartmut, „Germany and the Coming ofWar“, bls. 95. 4 Sjá nánar í Fischer, Fritz, Germany’s Aims in the First World War (London, 1967). [Gefin út á þýsku árið 1961]. 5 Þeim sem hafa áhuga á Fischerdeilunni skal bent á eftirfarandi rit: The Origins of the First World War. Great Power Rivalry and Gertnan WarAims. H.W. Koch ritstýrði. Önnur útgáfa (London, 1984). — Moses, John A., The Politics oflllusion. The Fischer Controversy in German Historiography (London, 1975).- Moses.John A., The War Aitns of Imperial Gertnany: Professor Fritz Fischer attd his Critics (St. Lucia, 1968). 6 Þessi niðurstaða Fischers er mikilvæg í umræðunni um samfellt samræmi í þýskri sögu þar sem sú staðreynd að hugmyndir af þessu tagi hafi verið útbreyddar í Þýskalandi á þessum tíma auðvelda það verk að útskýra „ráðgátuna“ um af hveiju hugmyndafræði nasismans fekk hljómgrunn hjá þýsku þjóðinni. Þeim sem hafa áhuga á umræðunni um samfellt samræmi í þýskri sögu skal t.d. bent á t.d Röhl, John C. G., Frotn Bistnarck to Hitler. The Problem of Continuity in German History (London, 1970). 7 Þetta má sjá mjög greinilega í skeytasendingum til og frá Berlín ogVín fýrstu dag- ana og vikurnar eftir morðin og ekki síður í fundargerð ráðherranefndar um sam- eiginleg málefni Austurríkis-Ungveijalands, 7. júlí 1914. Umrædd skeyti, fundar- gerð og margt fleira þessu viðkomandi má finna í Geiss, Imanuel,J«</y 1914.The Outbreak of the First World War: Selected Documents (London, 1967). [Gefin út á þýsku árið 1965]. 8 Lýsa átti yfir „yfirvofandi stríðsástandi“ sem í raun þýddi alsheijar herútboð og innrás í Belgíu, Frakkland og Rússland. - Fischer, Fritz, War of Illusions: German Politics frotn 1911 to 1914 (London, 1975), bls. 498. [Gefin út á þýsku árið 1969]. 9 í B.A. ritgerð minni Aðdragandi fyrri heimsstyijaldarinnar dreg ég til dæmis í efa að fundur Þýskalandskeisara með yfirmönnum hers og flota 8. desember 1912 hafi verið jafn mikilvægur og Fischer.John C. G. Röhl og fleiri sagnfræðingar hafa vilj- að meina.Auk þess tel ég hlut Austurríkis-Ungveijalands í að koma stríðinu afstað hafa verið meiri en margir hafa viljað vera láta. 10 Háger, Bengt Áke, Samferða utn söguna. Mannkynssaga fyrir eldri bekki gmnnskóla (Reykjavík, 1987). [Gefin út á norsku árið 1985]. 11 Sama heimild, bls. 147-8. 12 Nielsen, Niels Kayser o.fl., Mannkynssaga 2. Frá tniðri nítjándu öid til vorra daga. Erl- ingur Brynjólfsson, Halldóra Jónsdóttir og Hrefna Arnalds þýddu (Reykjavík, 1993). [Gefin út á dönsku í tveimur hlutum árin 1989 og 1990]. 13 Aastad, Svein A. og Asle Sveen, Hcitnsbyggðin 2. Mannkyttssaga cftir 1850. Sigurður Ragnarsson þýddi (Reykjavík, 1994). [Gefin út á norsku árið 1994]. 14 Nielsen, Niels Kayser o.fl., Mannkyttssaga 2, bls 37. 15 Sama heimild, bls. 41. 16 Aastad, Svein A. og Asle Sveen, Heitnsbyggðin 2, bls. 83. 17 Sjá m.a. Stefan Ásmundsson, Aðdragandi fyrri heiinsstyijaldarinnar. Óprentuð B.A.- ritgerð í sagnfræði 1996 við Háskóla Islands, bls. 35-41. 18 Aastad, Svein A. og Asle Sveen, Hcitnsbyggðin 2, bls. 83. 19 Poulsen, Henning, Stríð á strið ofan. 1914-1945. Saga mannkyns, ritröð AB 13 (Reykjavík, 1985). [Gefin út á norsku 1982].- Simensen,Jarle, Vesturlönd vinna heiminn. 1870-1914. Saga mannkyns, ritröð AB 12 (Reykjavík, 1987). [Gefin út á norsku 1986]. 20 Heimssöguatlas Iðunnar. PierreVidal-Naquet ogjacques Bertin ritstýrðu (Reykjavík, 1996). [Gefin út á frönsku árið 1992]. 21 Simensen.Jarle, Vesturlönd vinna heiminn, bls. 142-3. 22 Poulsen, Henning, Stríð á stríð ofan, bls. 14. 23 Heimssöguatlas Iðunnar, bls. 244. SAGNIR 17
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.