Sagnir - 01.06.1997, Síða 19

Sagnir - 01.06.1997, Síða 19
Yfirlitsritin Saga mannkyns, ritröð AB og Heimssögu- atlas Iðimnargefa lesendum beinllnis rangar upplýs- ingar um aðdraganda fyrri heimsstyrjaldarinnar. 6. júlí lofaði þýska stjórnin hinni aust- urrísku skilyrðislausum stuðningi ef Rússar réðust á Serbíu ... [sic] Þegar ... [úrslitakostunum] var hafnað lýsti Austurríki-Ungveijaland stríði á hend- ur Serbíu 28. júlí. Næsta dag fóru Rússar af stað og það leiddi til þess að 1. ágúst sögðu Þjóðverjar Rússum stríð á hendur og tveimur dögum seinna bandamönnum þeirra, Frökkum.22 Höfundar bóka í þessari ritröð hafa greini- lega ekki fylgst með umræðunni um aðdrag- anda fyrri heimsstyrjaldar undanfarna ára- tugi. Þeir telja orsakir stríðsins hafa verið þá að serbneskir þjóðernissinnar hafi komið af stað sprengingu i púðurtunnu sem öll stór- veldi Evrópu bjuggu til og Þjóðverjar hafi aðeins blandast í stríðið vegna þess að Rúss- ar „fóru af stað“. Hér lifir gamla úrelta sögu- skoðunin greinilega ennþá góðu lífi. Þótt Heimssöguatlas Iðunnar sé að mínu viti það yfirlitsrit i mannkynssögu sem nýlegast hefur verið gefið út á íslensku er hann því miður ekkert skárri en Saga mannkyns, ritröð AB hvað varðar umræð- una um aðdraganda fýrri heimsstyijaldar- innar. I bókinni hafa höfundar ekki haft fýrir því að endurskoða hugmyndir sínar um aðdraganda stríðsins heldur setja kenninguna um „sögulegt slys“ fram sem almennt samþykkta söguskoðun. Þetta sést t.d. vel á lokaorðum kaflans „Aðdrag- andi heimsstyijaldarinnar fyrri“: Gagnkvæm tortryggni í tíu ár hafði leitt til þess að stórveldin höfðu eflt heri sína, umborið ofstækisfullar stríðsæsing- ar meðal þjóða sinna og flækt sig í flóknu kerfi formlegra og óformlegra skuldbindinga hvert við annað. Undir slíkum kringumstæðum var hætt við að staðbundin átök hefðu keðjuverkandi áhrif sem ómögulegt yrði að stöðva ef þau leystust úr læðingi. Ekki var að sjá að stríð væri á næstu grösum, en hvor- ugt stórveldabandalaganna var í aðstöðu til að stöðva ófriðarskriðuna ef hún á annað borð kæmist á hreyfingu.23 Þessi könnun hefur leitt í ljós að bæði í Sögu mannkyns, ritröðAB og Heimssöguatlas Iðunnar eru lesendum gefnar beinlínis rangar upplýsingar um aðdraganda fyrri heimsstyijaldar. Lokaorð Sú umfjöllun sem er hér að framan vekur líklega upp fleiri spurningar en hún svar- ar. Ljóst er að í flestum tilfellum er ekki hægt að taka mark á því sem yfirlitsrit um mannkynssögu segja um aðdraganda fýrri heimsstyrjaldarinnar. Af hverju höfundar yfirlitsrita um mannkynssögu standa sig svona óásættan- lega illa í að fylgjast með þeirri endur- skoðun á mannkynssögunni sem sífellt á sér stað er spurning sem hér gefst ekki rými til að svara. Þessi spurning er þó svo mikilvæg að vonandi gerir einhver tilraun til að svara henni. Ein hugsanleg skýring er sú að kenningin um fýrri heimsstyrj- öldina sem „sögulegt slys“ auðveldi mönnum að útskýra nasismann sem „sögulegt slys“, einstaka uppákomu án tengsla við þýska sögu að öðru leyti. Onnur mikilvæg spurning er hvort það eigi víðar við að sérfræðingar hafi hrakið ríkjandi söguskoðun án þess að höfundar yfirlitsrita um mannkynssögu hafi gefið því gaum. Ef eins mikilvægur atburður í mannkynssögunni og aðdragandi fyrri heimsstyrjaldarinnar er útskýrður á jafn úreltan hátt og raun ber vitni, er þá ekki líklegt að kenningjn um „sögulegt slys“ sé ekki eina úrelta söguskoðunin í yfirlits- ritum um mannkynssögu? Það hlýtur að vera gífurlegt vandamál fýrir sagnfræðina sem fræðigrein ef niðurstöður úr endur- skoðun mannkynssögunnar ná seint og illa að skila sér í þau rit sem venjulegir áhugamenn um sögu lesa. Allir hljóta að vera sammála um að þetta er vandamál sem taka verður á. Augljóst er að endur- skoðun mannkynssögunnar þjónar litlum tilgangi ef hún nær ekki út fýrir filabeins- turn sérfræðinga. Tilvísanir 1 „The Allied and Associated Governments" í enska frumtextanum. Sigurvegararnir skiptust í annars vegar Bandamenn (Allies) og hins vegar félaga þeirra (Associated) þar sem smærri ríki í sigurliðinu fengu ekki jaína stöðu á við stórveldin. 2 Tlie Treaty of Peace Between thcAllied atid Associatcd Powers and Germany, Tlie Protocol annexed thereto, the Agreement respecting the military occupation of the territories of the Rhine, and theTreaty between Frattce and Great Britain Respecting Assistance to France in tlie cvent of unprovoked aggression by Gertnany. Signed at VersaiUes,June 28th, 1919 (London, 1919), bls. 203. 3 Pogge von Strandmann, Hartmut, „Germany and the Coming ofWar“, bls. 95. 4 Sjá nánar í Fischer, Fritz, Germany’s Aims in the First World War (London, 1967). [Gefin út á þýsku árið 1961]. 5 Þeim sem hafa áhuga á Fischerdeilunni skal bent á eftirfarandi rit: The Origins of the First World War. Great Power Rivalry and Gertnan WarAims. H.W. Koch ritstýrði. Önnur útgáfa (London, 1984). — Moses, John A., The Politics oflllusion. The Fischer Controversy in German Historiography (London, 1975).- Moses.John A., The War Aitns of Imperial Gertnany: Professor Fritz Fischer attd his Critics (St. Lucia, 1968). 6 Þessi niðurstaða Fischers er mikilvæg í umræðunni um samfellt samræmi í þýskri sögu þar sem sú staðreynd að hugmyndir af þessu tagi hafi verið útbreyddar í Þýskalandi á þessum tíma auðvelda það verk að útskýra „ráðgátuna“ um af hveiju hugmyndafræði nasismans fekk hljómgrunn hjá þýsku þjóðinni. Þeim sem hafa áhuga á umræðunni um samfellt samræmi í þýskri sögu skal t.d. bent á t.d Röhl, John C. G., Frotn Bistnarck to Hitler. The Problem of Continuity in German History (London, 1970). 7 Þetta má sjá mjög greinilega í skeytasendingum til og frá Berlín ogVín fýrstu dag- ana og vikurnar eftir morðin og ekki síður í fundargerð ráðherranefndar um sam- eiginleg málefni Austurríkis-Ungveijalands, 7. júlí 1914. Umrædd skeyti, fundar- gerð og margt fleira þessu viðkomandi má finna í Geiss, Imanuel,J«</y 1914.The Outbreak of the First World War: Selected Documents (London, 1967). [Gefin út á þýsku árið 1965]. 8 Lýsa átti yfir „yfirvofandi stríðsástandi“ sem í raun þýddi alsheijar herútboð og innrás í Belgíu, Frakkland og Rússland. - Fischer, Fritz, War of Illusions: German Politics frotn 1911 to 1914 (London, 1975), bls. 498. [Gefin út á þýsku árið 1969]. 9 í B.A. ritgerð minni Aðdragandi fyrri heimsstyijaldarinnar dreg ég til dæmis í efa að fundur Þýskalandskeisara með yfirmönnum hers og flota 8. desember 1912 hafi verið jafn mikilvægur og Fischer.John C. G. Röhl og fleiri sagnfræðingar hafa vilj- að meina.Auk þess tel ég hlut Austurríkis-Ungveijalands í að koma stríðinu afstað hafa verið meiri en margir hafa viljað vera láta. 10 Háger, Bengt Áke, Samferða utn söguna. Mannkynssaga fyrir eldri bekki gmnnskóla (Reykjavík, 1987). [Gefin út á norsku árið 1985]. 11 Sama heimild, bls. 147-8. 12 Nielsen, Niels Kayser o.fl., Mannkynssaga 2. Frá tniðri nítjándu öid til vorra daga. Erl- ingur Brynjólfsson, Halldóra Jónsdóttir og Hrefna Arnalds þýddu (Reykjavík, 1993). [Gefin út á dönsku í tveimur hlutum árin 1989 og 1990]. 13 Aastad, Svein A. og Asle Sveen, Hcitnsbyggðin 2. Mannkyttssaga cftir 1850. Sigurður Ragnarsson þýddi (Reykjavík, 1994). [Gefin út á norsku árið 1994]. 14 Nielsen, Niels Kayser o.fl., Mannkyttssaga 2, bls 37. 15 Sama heimild, bls. 41. 16 Aastad, Svein A. og Asle Sveen, Heitnsbyggðin 2, bls. 83. 17 Sjá m.a. Stefan Ásmundsson, Aðdragandi fyrri heiinsstyijaldarinnar. Óprentuð B.A.- ritgerð í sagnfræði 1996 við Háskóla Islands, bls. 35-41. 18 Aastad, Svein A. og Asle Sveen, Hcitnsbyggðin 2, bls. 83. 19 Poulsen, Henning, Stríð á strið ofan. 1914-1945. Saga mannkyns, ritröð AB 13 (Reykjavík, 1985). [Gefin út á norsku 1982].- Simensen,Jarle, Vesturlönd vinna heiminn. 1870-1914. Saga mannkyns, ritröð AB 12 (Reykjavík, 1987). [Gefin út á norsku 1986]. 20 Heimssöguatlas Iðunnar. PierreVidal-Naquet ogjacques Bertin ritstýrðu (Reykjavík, 1996). [Gefin út á frönsku árið 1992]. 21 Simensen.Jarle, Vesturlönd vinna heiminn, bls. 142-3. 22 Poulsen, Henning, Stríð á stríð ofan, bls. 14. 23 Heimssöguatlas Iðunnar, bls. 244. SAGNIR 17
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.