Sagnir - 01.06.1997, Síða 24

Sagnir - 01.06.1997, Síða 24
Með kirkjuskipan Kristjáns III. misstu kirkjur landsins spón úr aski slnum. höfuð kirkjunnar heldur kon- ungur. Ný kirkjuskipan Kristj- áns iii. sá dagsins ljós og var í henni m.a. kveðið á um breyt- ingar á guðsþjónustuhaldi. Þær augljósustu og ennfremur þær sem birtust í kirkjubyggingun- um sjálfum voru í fýrsta lagi þær að einkamessur sem áður voru fluttar við útölturu kirkna lögð- ust af sbr. orð kirkjuskipunar- innar: „smá altaris messur skulu öldungis afleggjast og alleinasta haldast ein almennileg messa fyrir þeirra sakir sem sakrament- ið vilja meðtaka.“23 Þetta hafði í för með sér að ekki var þá leng- ur þörf fyrir útölturu kirkna. Hvort þessi ölturu hafa verið rifrn út strax í kjölfar siðbreyt- ingar er ekki gott að segja til um en a.rn.k. hafa þau ekki verið endurnýjuð ef byggja þurfti nýja kirkju. Þetta má styðja dæmi frá klausturkirkj- unni á Munkaþverá þar sem verið hafa a.m.k. þrjú útölturu helguð ákveðnum dýrlingum um árið 152524 en í vísitasíu- úttekt frá 1685 er bara minnst á eitt alt- ari.25 I þeim kirkjum þar sem verið hafa fleiri en eitt altari áður mætti ætla að alt- arisbúnaður hafi þá verið nægur til skipt- anna á eina altarið sem eftir varð, næstu áratugina eftir siðbreytingu. I öðru lagi átti nú, samkvæmt kirkju- skipan Kristjáns III., einungis að fara fram ein messa á hverjum sunnudegi fyrir þá úr söfnuðinum sem vildu meðtaka sakra- mentið.26 I hinum breytta sið mátti söfn- uðurinn nú bergja af víninu en það máttu einungis prestarnir áður. Þetta nýja skipu- lag gæti þvi hafa haft í för með sér heldur meira slit á kaleikum en áður var ef menn fylgdu hinum siðbreyttu hugmyndum eftir. Því miður er óvíst hvort margir kaleikar hafi orðið eftir til skiptanna i kirkjum þar sem útölturu höfðu verið nokkur þar sem konungur gerði upptækt mikið af kirkjusilfri klaustranna til að greiða niður stríðsskuldir sínar.27 I þriðja lagi má finna i heimildum til- skipanir konungsvaldsins um að minnka beri klausturkirkjurnar vegna bágs ásig- komulags þeirra. Konungi virðist hafa borist til eyrna að nokkrar af þeim væru illa farnar og erfitt verið um vik að laga þær vegna þess hversu stórar þær hafi ver- ið. Þess vegna bað hann Pál Stígsson hirð- stjóra að segja þeim sem klausturumboð- in höfðu, þar sem illa farnar kirkjur væru og ekki stæði til að gera við þær á annan hátt, að þeir ættu að láta taka viðkomandi kirkjur niður og byggja þær svo strax upp aftur úr sama timbrinu en nokkru minni en áður svo auðveldara yrði að halda þeirn við.2" Svipuðu máli gegnir um Skál- holtsdómkirkju þar sem konungur leggur hið sama til við Gísla superintendent i Skálholti.29 Strax árið 1560 virðist sem sé sem timburskortur hafi verið farinn að segja til sín, en um það verður fjallað sér- staklega hér á eftir. Fjármögnun eftir siðbreytingu Það virðist sem kirkjur hafi haldið tekjum sínum af kirkjutíund eftir siðbreydnguna og munu ákvæði um tíundargreiðslur í kristinrétd Arna hafa verið í gildi á 16. og 17. öld.30 Samkvæmt því hefur tíundar- hluti þessi þá væntanlega verið goldinn með svipuðum hætti og áður var. Kvitt- unarbréf unt reikningsskap Bæjarkirkju á Rauðasandi 1568 sýnir glögglega að þar hefur sá sem kirkjuna varðveitti sinnt vel viðgerðarskyldu sinni en þar segir: Eg Gíslijónsson Superintendens Skál- holts stikds, gjöri góðum mönnum kunnigt ... að ... Herra Eggert Hann- esson hefur staðið mér glöggvan og greinilegan reikningskap sinnar kirkju vegna Bæjar á Rauðasandi fyrir næstu forliðin tvö ár og xx. Hefur hann kirkj- una upp gjört alla að nýjum stofni bæði að veggjum og viði. Svo og hefir hann kirkjuna sæmt, fyrst að tveimur máluð- um tjöldum, tveimur nýjum koparstik- um og hjálmi. Hann lét og gjöra nýjan kaleik burt úr tveimur gömlum er kirkjan áður átti litlum. Svo og hefir hann látið steypa tvær nýjar klukkur úr tveim- ur gömlurn er kirkjunni áður til heyrðu, því fyrir svoddan uppbygging og viðrétdng greindrar Bæjar kirkju, gef eg áður nefndur herra Gísli fyrr greindan herra Eggert Hann- esson öldungis kvittan og ákærulausan fýrir mér og öll- um mínum efdrkomendum lögligum Skálholts dóm- kirkju formönnum um áður greindan kirkju reikning- skap.31 Það er greinilegt að hér er um uppgjör á kirkjutíund að ræða þar sem biskup metur svo að virði viðgerða og skrúðabótar þessarar kirkju jafngildi andvirði kirkjutíundar í umrædd tuttugu og tvö ár. Það er svo ef til vill tím- anna tákn að kirkjubóndi lád smíða einn stóran kaleik úr tveimur rninni, en það má geta sér þess dl að hann hafi með þessu viljað útbúa einn almennilegan kaleik fýrir söfnuðinn, í samræmi við hinn breytta sið, úr hinum tveimur minni senr einungis prestvígðir menn fengu að dreypa á áður. I þessu tilfelli er ekki minnst á timburhallæri við aðhlynningu timburgrindar kirkjunnar þar sem biskup virðist ánægður og gerir enga athugasemd þar unr. Kenningin um hreinsunareldinn varð ónrerk nreð hinunr breytta sið32 enda hafði hún í raun verið skapnaður mið- aldakirkjunnar. Þar með hafði það ekki lengur gildi að gefa til kirkna fyrir sálu sinni og messum henni til handa. I sam- ræmi við það fækkaði testamentisbréfum þar sem kirkjur fengu stóran skerf af ým- iskonar góssi þó svo gjafir til kirkju legð- ust ekki alveg af fýrst um sinn.Testament- isbréf Daða í Snóksdal frá 1563 er t.d. í hefðbundnum stíl nema hvað messu- beiðnir eru ekki með. Sitt ornamentum vil eg hún [kirkjan í Snóksdal] hafi sem eg hefi með tekið og það framar sem eg hefi við bætt sem sýnst má i hennar registrum. En það lítið sem eg hefi látið gjöra að kirkj- unni að hún er betri en hún konr nrér í hendur það gef eg guði og hinum heilaga Stefanum og allt hvað eg hefi til hennar lagt í bókunt, messuklæðum og kaleik og allt annað það henni má til prýði, heiðurs og sæmdar vera.33 22 SAGNIR
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.