Sagnir - 01.06.1997, Qupperneq 24

Sagnir - 01.06.1997, Qupperneq 24
Með kirkjuskipan Kristjáns III. misstu kirkjur landsins spón úr aski slnum. höfuð kirkjunnar heldur kon- ungur. Ný kirkjuskipan Kristj- áns iii. sá dagsins ljós og var í henni m.a. kveðið á um breyt- ingar á guðsþjónustuhaldi. Þær augljósustu og ennfremur þær sem birtust í kirkjubyggingun- um sjálfum voru í fýrsta lagi þær að einkamessur sem áður voru fluttar við útölturu kirkna lögð- ust af sbr. orð kirkjuskipunar- innar: „smá altaris messur skulu öldungis afleggjast og alleinasta haldast ein almennileg messa fyrir þeirra sakir sem sakrament- ið vilja meðtaka.“23 Þetta hafði í för með sér að ekki var þá leng- ur þörf fyrir útölturu kirkna. Hvort þessi ölturu hafa verið rifrn út strax í kjölfar siðbreyt- ingar er ekki gott að segja til um en a.rn.k. hafa þau ekki verið endurnýjuð ef byggja þurfti nýja kirkju. Þetta má styðja dæmi frá klausturkirkj- unni á Munkaþverá þar sem verið hafa a.m.k. þrjú útölturu helguð ákveðnum dýrlingum um árið 152524 en í vísitasíu- úttekt frá 1685 er bara minnst á eitt alt- ari.25 I þeim kirkjum þar sem verið hafa fleiri en eitt altari áður mætti ætla að alt- arisbúnaður hafi þá verið nægur til skipt- anna á eina altarið sem eftir varð, næstu áratugina eftir siðbreytingu. I öðru lagi átti nú, samkvæmt kirkju- skipan Kristjáns III., einungis að fara fram ein messa á hverjum sunnudegi fyrir þá úr söfnuðinum sem vildu meðtaka sakra- mentið.26 I hinum breytta sið mátti söfn- uðurinn nú bergja af víninu en það máttu einungis prestarnir áður. Þetta nýja skipu- lag gæti þvi hafa haft í för með sér heldur meira slit á kaleikum en áður var ef menn fylgdu hinum siðbreyttu hugmyndum eftir. Því miður er óvíst hvort margir kaleikar hafi orðið eftir til skiptanna i kirkjum þar sem útölturu höfðu verið nokkur þar sem konungur gerði upptækt mikið af kirkjusilfri klaustranna til að greiða niður stríðsskuldir sínar.27 I þriðja lagi má finna i heimildum til- skipanir konungsvaldsins um að minnka beri klausturkirkjurnar vegna bágs ásig- komulags þeirra. Konungi virðist hafa borist til eyrna að nokkrar af þeim væru illa farnar og erfitt verið um vik að laga þær vegna þess hversu stórar þær hafi ver- ið. Þess vegna bað hann Pál Stígsson hirð- stjóra að segja þeim sem klausturumboð- in höfðu, þar sem illa farnar kirkjur væru og ekki stæði til að gera við þær á annan hátt, að þeir ættu að láta taka viðkomandi kirkjur niður og byggja þær svo strax upp aftur úr sama timbrinu en nokkru minni en áður svo auðveldara yrði að halda þeirn við.2" Svipuðu máli gegnir um Skál- holtsdómkirkju þar sem konungur leggur hið sama til við Gísla superintendent i Skálholti.29 Strax árið 1560 virðist sem sé sem timburskortur hafi verið farinn að segja til sín, en um það verður fjallað sér- staklega hér á eftir. Fjármögnun eftir siðbreytingu Það virðist sem kirkjur hafi haldið tekjum sínum af kirkjutíund eftir siðbreydnguna og munu ákvæði um tíundargreiðslur í kristinrétd Arna hafa verið í gildi á 16. og 17. öld.30 Samkvæmt því hefur tíundar- hluti þessi þá væntanlega verið goldinn með svipuðum hætti og áður var. Kvitt- unarbréf unt reikningsskap Bæjarkirkju á Rauðasandi 1568 sýnir glögglega að þar hefur sá sem kirkjuna varðveitti sinnt vel viðgerðarskyldu sinni en þar segir: Eg Gíslijónsson Superintendens Skál- holts stikds, gjöri góðum mönnum kunnigt ... að ... Herra Eggert Hann- esson hefur staðið mér glöggvan og greinilegan reikningskap sinnar kirkju vegna Bæjar á Rauðasandi fyrir næstu forliðin tvö ár og xx. Hefur hann kirkj- una upp gjört alla að nýjum stofni bæði að veggjum og viði. Svo og hefir hann kirkjuna sæmt, fyrst að tveimur máluð- um tjöldum, tveimur nýjum koparstik- um og hjálmi. Hann lét og gjöra nýjan kaleik burt úr tveimur gömlum er kirkjan áður átti litlum. Svo og hefir hann látið steypa tvær nýjar klukkur úr tveim- ur gömlurn er kirkjunni áður til heyrðu, því fyrir svoddan uppbygging og viðrétdng greindrar Bæjar kirkju, gef eg áður nefndur herra Gísli fyrr greindan herra Eggert Hann- esson öldungis kvittan og ákærulausan fýrir mér og öll- um mínum efdrkomendum lögligum Skálholts dóm- kirkju formönnum um áður greindan kirkju reikning- skap.31 Það er greinilegt að hér er um uppgjör á kirkjutíund að ræða þar sem biskup metur svo að virði viðgerða og skrúðabótar þessarar kirkju jafngildi andvirði kirkjutíundar í umrædd tuttugu og tvö ár. Það er svo ef til vill tím- anna tákn að kirkjubóndi lád smíða einn stóran kaleik úr tveimur rninni, en það má geta sér þess dl að hann hafi með þessu viljað útbúa einn almennilegan kaleik fýrir söfnuðinn, í samræmi við hinn breytta sið, úr hinum tveimur minni senr einungis prestvígðir menn fengu að dreypa á áður. I þessu tilfelli er ekki minnst á timburhallæri við aðhlynningu timburgrindar kirkjunnar þar sem biskup virðist ánægður og gerir enga athugasemd þar unr. Kenningin um hreinsunareldinn varð ónrerk nreð hinunr breytta sið32 enda hafði hún í raun verið skapnaður mið- aldakirkjunnar. Þar með hafði það ekki lengur gildi að gefa til kirkna fyrir sálu sinni og messum henni til handa. I sam- ræmi við það fækkaði testamentisbréfum þar sem kirkjur fengu stóran skerf af ým- iskonar góssi þó svo gjafir til kirkju legð- ust ekki alveg af fýrst um sinn.Testament- isbréf Daða í Snóksdal frá 1563 er t.d. í hefðbundnum stíl nema hvað messu- beiðnir eru ekki með. Sitt ornamentum vil eg hún [kirkjan í Snóksdal] hafi sem eg hefi með tekið og það framar sem eg hefi við bætt sem sýnst má i hennar registrum. En það lítið sem eg hefi látið gjöra að kirkj- unni að hún er betri en hún konr nrér í hendur það gef eg guði og hinum heilaga Stefanum og allt hvað eg hefi til hennar lagt í bókunt, messuklæðum og kaleik og allt annað það henni má til prýði, heiðurs og sæmdar vera.33 22 SAGNIR
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132

x

Sagnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.